Την εβδομάδα 23-28 Οκτωβρίου οργανώθηκε στη Σίφνο ένα σύνολο εκδηλώσεων, στην (συν)διοργάνωση των οποίων συμμετείχε και ο Άνεμος Ανανέωσης:
- Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για τη διαφύλαξη των θαλασσίων λιβαδιών Ποσειδωνίας στη Σίφνο
- Εργαστήριο αποκατάστασης ξερολιθιών, προβολές ταινιών, συζητήσεις, ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ νησιών για την προστασία και διατήρηση των ξερολιθιών
- Αναλυτικά: Σύνοψη και συμπεράσματα του εργαστηρίου για το τοπίο της Σίφνου που κινδυνεύει!
- Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα νησιά των Κυκλάδων και η συνεργασία μεταξύ φορέων για τη βιωσιμότητα των Κυκλάδων (σύντομα θα δημοσιοποιηθεί η διακήρυξη του Δικτύου Βιωσιμότητας των Κυκλάδων που αποφασίστηκε να δημιουργηθεί) και θα δημοσιοποιηθούν τα βίντεο με τις ομιλίες των συμμετεχόντων.
- Επίσης, παρουσιάστηκε εν συντομία το Πράσινο Κοινωνικό Σχέδιο Δράσης για τη Σίφνο που επεξεργάστηκε ο Άνεμος Ανανέωσης στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος GRAPE
Μερικά από τα αποτελέσματα της συνάντησης είναι:
- η ενδυνάμωση της συνεργασίας μεταξύ διαφόρων φορέων για την προστασία και διατήρηση της ξερολιθιάς
- η συνέχεια και ενδυνάμωση της συνεργασίας για ένα βιώσιμο μέλλον της Σίφνου
- η δημιουργία ενός Δικτύου Βιωσιμότητας των Κυκλάδων
Παρουσιάζουμε πιο κάτω μια περίληψη των διαπιστώσεων και των προτάσεων για το εύθραυστο, χειροποίητο τοπίο της Σίφνου που κινδυνεύει (όπως και σε άλλα νησιά)
Το εύθραυστο, χειροποίητο τοπίο της Σίφνου τώρα κινδυνεύει
Η ομάδα ΦΛΕΑ, σε συνεργασία με την Ομάδα Περιβάλλοντος και την Αρχιτεκτονική Επιτροπή του Δήμου Σίφνου καθώς και την ΚοινΣΕΠ «Άνεμος Ανανέωσης» οργάνωσαν στις 27 και 28 Οκτωβρίου στο Ίδρυμα Πρόκου ένα εργαστήριο για το τοπίο της Σίφνου που κινδυνεύει. Στο εργαστήριο πήραν μέρος και μίλησαν πολίτες από τη Σίφνο, επιστήμονες με ειδικές γνώσεις που έρχονται χρόνια στη Σίφνο και τη γνωρίζουν καλά, αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, εκπρόσωποι οργανώσεων από άλλα νησιά των Κυκλάδων και η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.
Στόχος του εργαστηρίου ήταν να αναδείξει τις πιέσεις που υφίσταται σήμερα το τοπίο της Σίφνου, να επισημάνει τη σημασία του τοπίου για τη συνέχιση του πολιτισμού και της κοινότητας και να αναζητήσει τα εργαλεία και τις συνέργειες με τα οποία αυτή η επερχόμενη υποβάθμιση μπορεί να αναχαιτιστεί ή και να ανατραπεί.
Το τοπίο όπως αναγνωρίστηκε από τη Σύμβαση της Φλωρεντίας είναι μια σύνθετη έννοια και περιλαμβάνει το φυσικό περιβάλλον και την επέμβαση του ανθρώπου σε αυτό, οικιστική, παραγωγική, πολιτιστική και κοινωνική. Είναι ένα δημόσιο αγαθό, και οφείλουμε να το προστατεύσουμε. Ταυτόχρονα είναι και το Νο 1 brand του Ελληνικού τουρισμού.
Το εύθραυστο τοπίο
Το εύθραυστο, χειροποίητο τοπίο της Σίφνου, που ποιητές και αρχιτέκτονες ύμνησαν, αγάπησαν και διερεύνησαν, διαμορφώθηκε από μια κοινωνία με γεωργικό χαρακτήρα και μικρούς κλήρους, που ζούσε σε ένα απομονωμένο και άνυδρο περιβάλλον με μεγάλες κλίσεις και έπρεπε να εξασφαλίσει την αυτάρκειά της. Έτσι διαμορφώθηκε το βαθμιδωτό τοπίο, με τις αναβαθμίδες να διαμορφώνουν καλλιεργήσιμη γη, να δημιουργούν μικρά οικολογικά συστήματα, να ελέγχουν την κίνηση των νερών και να εμποδίζουν τη διάβρωση. Όσο η γεωργία είναι παραγωγική οι άνθρωποι επιδιορθώνουν και συντηρούν τις αναβαθμίδες. «Αν δεν παρήγαγες κριθάρι και σιτάρι δεν θα είχες ψωμί στο τραπέζι».
Το τοπίο άρχισε να μετασχηματίζεται σταδιακά από το τέλος της δεκαετίας του 50 όταν η εκμηχάνιση της γεωργίας στη βόρεια και κεντρική Ελλάδα και οι νέες ποικιλίες που δημιουργήθηκαν οδήγησαν στην εγκατάλειψη της γεωργίας στη Σίφνο και σε όλες τις Κυκλάδες, αφού το κόστος της παραγωγής ήταν μεγάλο αλλά και η απόδοση χαμηλή. Έτσι οι αναβαθμίδες σταδιακά εγκαταλείπονται και το βαθμιδωτό τοπίο καταρρέει. Ταυτόχρονα χάνεται και η πλούσια γενετική βιοποικιλότητα που περιλαμβάνει πλήθος σπόρων που άντεχαν στην ξηρασία και στις επιθέσεις των ξενιστών. Το κενό που δημιουργείται καταλαμβάνει ο τουρισμός.
Η οικιστική έκρηξη που βλέπουμε σήμερα γύρω μας ξεκίνησε από τις αρχές του 2000, αρχικά με μικρές οικοδομές που στη συνέχεια γίνονται όλο και μεγαλύτερες. Σε αυτό συνετέλεσε η πριμοδότηση των υπόσκαφων κατασκευών με 100% επί πλέον δόμηση που χτίζονται σε περιοχές με μεγάλη κλίση και ξεκοιλιάζουν το τοπίο. Σήμερα υπερμεγέθεις οικοδομές με πισίνες και κήπους ξεφυτρώνουν σε τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, όπως στην κορυφογραμμή απέναντι από τον αρχαίο οικισμό του Κάστρου, στην Πουλάτη, ακόμα και μέσα στη ζώνη προστασίας των 150 μ. γύρω από την ομώνυμη εκκλησία, στην κοιλάδα του Φάρου, στο Βαθύ, ενώ σειρά φαίνεται να παίρνουν το Γλυφό και το Αποκοφτό.
Ο μεγάλος όμως κίνδυνος είναι αυτός της άλωσης των νησιών από τους μεγάλους επενδυτές και το real estate που ήδη βρίσκονται στο νησί επωφελούμενοι από τη νομοθεσία στα εκτός σχεδίου και την ανυπαρξία χρήσεων γης, αφού ο Νόμος για τα Σύνθετα Καταλύματα και τις Μεγάλες Τουριστικές Εγκαταστάσεις δεν εξαιρεί δυστυχώς τα νησιά, ενώ η ανυπαρξία του Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου για τον τουρισμό που θα καθοδηγούσε και τα ειδικά πολεοδομικά σχέδια αφήνει τα νησιά απροστάτευτα.
Μπορεί η πολιτιστική μας κληρονομιά να βοηθήσει στη σωτηρία του τοπίου; Αναμφισβήτητα. Τη μακριά σχέση της Σίφνου με την προϊστορία και την ιστορία μας την θυμίζουν γύρω μας οι αρχαιολογικοί τόποι, ο οικισμός του Κάστρου, από μόνος του ένα αρχαιολογικό μουσείο, και τα χιλιάδες διάσπαρτα κτίσματα που κατακλύζουν το τοπίο: ξερολιθιές, μονοπάτια, εκκλησίες, αρχαίοι πύργοι, ασβεστοκάμινα, στάβλοι, κατοικίες, γεφύρια, νερόμυλοι, στέρνες, πηγές, περιστεριώνες, αλώνια, ανεμόμυλοι. Τα πάνω από 200 χλμ μονοπάτια αποτελούν σημαντικό στοιχείο διαμόρφωσης και ανάδειξης του τοπίου – συχνά μάλιστα είναι και μονοπάτια πολιτιστικών και οικολογικών διαδρομών και διαδρομών νερού. Όλα αυτά πρέπει να τα αγκαλιάσει η τοπική κοινωνία και να τα διαφυλάξει γιατί δυστυχώς η Σίφνος δεν φρόντισε να περιληφθεί μαζί με τα άλλα νησιά στο ΠΔ 102/2002 (το γνωστό ως διάταγμα Σηφουνάκη) με το οποίο μεταξύ άλλων απαγορεύεται η κάθε είδους καταστροφή ή αλλοίωση των αγροτικών κτισμάτων.
Η μακρά ιστορία της αγγειοπλαστικής στη Σίφνο και η αναπόσπαστη σχέση της με το τοπίο θα μπορούσε επίσης να παίξει πολύ σημαντικό ρόλο για την επικοινωνία της σημασίας του τοπίου προς το ευρύ κοινό αλλά και σαν εκπαιδευτικό υλικό για τους μαθητές στα σχολεία. Η μελέτη του πολιτισμού και η επανέκδοση βιβλίων γύρω από το τοπίο, όπως της Αναστασίας Τζακου, του Wagner κ.α. είναι σημαντικό εργαλείο.
Μπορεί η καλλιέργεια της γης να συνεχιστεί; Μπορεί, αν επενδύσουμε στην ποιότητα και τη μεταποίηση και σε προϊόντα ΠΟΠ, όπως η μανούρα και το κατσίκι, σε αμπελώνες και αρωματικά φυτά. Μεγάλη είναι η σημασία των τοπικών ποικιλιών ως καλλιέργειες προσαρμοσμένες στις ξηροθερμικές συνθήκες του Αιγαίου και ως εναλλακτική πηγή εισοδήματος που στηρίζεται στην παραγωγή μοναδικών προϊόντων με ταυτότητα και πολιτιστική αξία. Προϋπόθεση είναι βέβαια να καθοριστούν χρήσεις γης και να παραμείνει αγροτική γη στο νησί.
Ποια είναι η άμυνα του νησιού απέναντι στα ακραία κλιματικά φαινόμενα; Είναι τα ιδιαίτερα στοιχεία του νησιού που είναι οι ξερολιθιές, η γεωργία, η διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους, οι βιότοποι, τα ρέματα, το τοπίο. Ειδικά για τις ξερολιθιές η συντήρησή τους να συνδυαστεί με την καλλιέργεια της γης και την εκπαίδευση και να ενταχθεί σε ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες όπως η στρατηγική για το έδαφος και η στρατηγική για την αποκατάσταση της φύσης, και σε συνεργασία και με τα άλλα νησιά να αναζητήσουμε πόρους για τη συντήρησή τους μακροχρόνια.
Σε αυτό το πνεύμα ο Νίκος Χρυσόγελος, με την ΚοινΣΕπ « Άνεμος Ανανέωσης» έχουν επεξεργαστεί και προτείνει στο πλαίσιο του προγράμματος GRAPE ένα Πράσινο Κοινωνικό Σχέδιο Δράσης για τη Σίφνο με στόχο να γίνει η Σίφνος ένα νησί μηδενικών εκπομπών αερίων που αλλάζουν το κλίμα, να ακολουθήσει ένα νέο βιώσιμο και στο μέλλον, παραγωγικό, οικονομικό και τουριστικό μοντέλο και να ενισχύσει τις κοινωνικές δομές και υποδομές της, με το ρόλο της κοινωνικής οικονομίας να είναι σημαντικός.
Ο Στρατηγικός σχεδιασμός που λείπει
Όλες οι παραπάνω δράσεις και πολλές άλλες θα πρέπει να ενταχθούν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο στρατηγικού σχεδιασμού για το πώς θέλει να εξελιχθεί η Σίφνος στο μέλλον.
Έχει ο Δήμος ένα στρατηγικό σχεδιασμό; Όχι, αλλά τώρα να είναι η κατάλληλη στιγμή να τον αποκτήσει αφού επίκειται η προκήρυξη των Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΕΠΣ) για τα νησιά Μήλος, Κίμωλος, Σέριφος, Σίφνος και Κύθνος, στα πλαίσια των οποίων θα καθοριστούν μεταξύ άλλων, χρήσεις γης, όροι δόμησης, οριοθέτηση οικισμών και ο χαρακτηρισμός των δρόμων, ενώ θα εκπονηθούν και οι μελέτες Φέρουσας Ικανότητας (ΦΙ). Οι μελέτες ΦΙ αποτελούν ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για το τοπίο, αφού κρύβουν μέσα τους τα «όρια», δηλαδή την αγωνία ενός τόπου να βάλει ένα όριο στην ανάπτυξη και να την κατευθύνει.
Τρεις είναι οι επιλογές του Δήμου για τον στρατηγικό σχεδιασμό:
- Business as usual: Συνεχίζεται η μεγέθυνση με άξονα τον τουρισμό «χαλάρωσης» και ψυχαγωγίας χωρίς χωροταξικούς και άλλους περιορισμούς – Γινόμαστε Μύκονος!
- Συνεχιζόμενη αύξηση του τουρισμού με χωροταξικούς περιορισμούς στο real – estate (μεγάλες εγκαταστάσεις και διάσπαρτα καταλύματα) & παρεμβάσεις για περιορισμό στην κατανάλωση πόρων.
- Αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου με στόχο τον τουρισμό ευζωίας & ευεξίας για επισκέπτες και κατοίκους μέσα από ανάδειξη των τοπικών πόρων (τουρισμός εμπειρίας).
Αυτή την τρίτη λύση προκρίνει και το εργαστήριο για το μέλλον της Σίφνου. Ασφαλώς είναι απόφαση του Δήμου και των κατοίκων του νησιού να επιλέξουν ποια από τις τρεις λύσεις προτιμούν.
Σε κάθε περίπτωση όμως οι λύσεις πρέπει να πατήσουν πάνω στις ιδιαιτερότητες του νησιού που είναι το μικρό μέγεθος, η μικρή κλίμακα, οι μοναδικοί πόροι, η νησιωτικότητα, αναδεικνύοντας τα ιδιαίτερα και μοναδικά χαρακτηριστικά του και στοχεύοντας στον περιορισμό της κατασπατάλησης των πόρων.
Στο εργαστήριο συζητήθηκε πόσο κοινά είναι τα προβλήματα και στα άλλα νησιά των Κυκλάδων και ξεκίνησε η δημιουργία ενός Δικτύου Βιωσιμότητας των Κυκλάδων .
Το όραμα μας
Ο Νίκος Μπελιός μας έδωσε το δικό του όραμα για το μέλλον της Σίφνου, που είναι και το δικό μας όραμα:
Για το Αύριο δεν οραματίζομαι μια Σίφνο της ουτοπίας, αλλά μια Σίφνο του σήμερα. Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω, αλλά για να αποφύγουμε τις πλημμύρες και τις καταστροφές πρέπει να οριοθετήσουμε την κοίτη του με σαφήνεια και προοπτική. Ναι λοιπόν στη Σίφνο των μεταλλείων, της ξερολιθιάς, των μονοπατιών, των ακροπόλεων, των πύργων, των εκκλησιών και μοναστηριών, των τσικαλάδων, των μαγείρων, των ναυτικών, των ποιητών και στιχοπλόκων, του ασβέστη, της πάστρας και του φινοκαλιδιού, των ανεμομύλων, των επισκεπτών που έρχονται και ξαναέρχονται, των πανηγυριών, των μελισσοκόμων, των αγροτών, των γεωργών και κτηνοτρόφων, της μανούρας, της ξυνομυντζήθρας, της αθοτύρας, του μαστέλου, της ροβυθάδας, του καλού λιαστού κρασιού, του ελαιόλαδου, των βοτάνων, των ψαράδων, των δασκάλων και των ποιητών.
Όχι στη Σίφνο του μπετόν όπου να ‘ναι, χωρίς χωροταξία, των παράνομων δρόμων, των πισινών, της αρπαχτής, του γκαζόν και των τροπικών φυτών, του ωχ αδελφέ, του σώπα και μη μιλείς, του κάνε πως δεν το ‘δες, του εγώ θα βγάλω το φίδι από την τρύπα, του δε βαριέσαι, αλλά η Σίφνος που είμαι Υπεύθυνος για κάθε τι που συμβαίνει στη Σίφνο και αναλαμβάνω δράση για να εξασφαλίσω το μέλλον για μένα και για τα παιδιά μου, εδώ στον τόπο που με γέννησε.
ΦΛΕΑ (Κατερίνα Κανακάρη, Αλεξάνδρα Κατσίρη, Ελένη Τζιρτζιλάκη, Νίκος Χρυσόγελος)
Σίφνος 27-28 Οκτωβρίου 2023
