Πώς μπορεί να αναπτυχθεί ξανά η γεωργία και να στηριχθούν οι γεωργοί σε μικρά νησιά όπως η Σίφνος; Τι είδους γεωργία μπορεί να υπάρξει την εποχή της κλιματικής και διατροφικής κρίσης; Συνέργειες ή ανταγωνισμός με τουρισμό και τη μαζική αλλαγή χρήσεων γης στα νησιά; Τι ρόλο μπορούν να παίξουν συνεργασίες και συνέργεις σε τοπικό και ευρύτερο επίπεδο; Γιατί καλλιέργειες τοπικών ειδών και ποικιλιών; Πώς θα μπουν στη γεωργία νέοι αγρότες σε μια εποχή συρρίκνωσης της γεωργίας στοο τοπικό επίπεδο στην ΕΕ αλλά και γήρανσης των αγροτών; Αυτά και άλλα ερωτήματα συζητήθηκαν σε μια ενδιαφέρουσα ημερίδα στη Σίφνο ενώ παράλληλα αναζητήθηκαν πληροφορίες για καλές γεωργικές πρακτικές και τοπικούς σπόρους στη Σίφνο.
Στις 26 Φεβρουαρίου, ο Δήμος Σίφνος διοργάνωσε μια ενδιαφέρουσα ημερίδα για τη γεωργία, τις συνέργειες και τους σπόρους τοπικών ποικιλιών: «Συνέργειες προστιθέμενης αξίας στα τοπικά προϊόντα - Προτάσεις βιώσιμης ανάπτυξης - Γεωργία-Κτηνοτροφία-Αλιεία-Μελισσοκομία-Μεταποίηση».
Στην ημερίδα συμμετείχαν πολλοί Σιφνιού και Σιφνές, μεταξύ των οποίων γεωργοί και κτηνοτρόφοι, που πήραν το λόγο και εξέφρασαν τα προβλήματα αλλλά και στις προτάσεις τους.
Μίλησαν οι προσκεκλημένοι:
- Στέλιος Βογιατζής, Γενικός Γραμματέας Πανελλήνια Ένωση Νέων Αγροτών, κτηνοτρόφος αιγοπροβάτων, για τα "προβλήματα και ευκαιρίες μιας βιώσιμης κτηνοτροφίας"
- Γιάννης Σάρρος, αρχισυντάκτης, δημοσιογράφος της εφημερίδας «Ύπαιθρος Χώρα» για «το ρόλο των αγροσυνεργειών στην τοπική κοινωνία»,
- Γιώργος Ζακυνθινός, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής για «Τοπικά προϊόντα, προτάσεις ανάδειξης και προστιθέμενης αξίας»,
- Ροίκος Θανόπουλος, γεωπόνος - ερευνητής, «Ο ρόλο της καλλιέργειας τοπικών ποικιλιών και σπόρων για τη γεωργία στα νησιά".
- Νίκος Χρυσόγελος, πρόεδρος Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης "Άνεμος Ανανέωσης" «Τι είδους γεωργία στη Σίφνο την εποχή της κλιματικής οικολογικής και διατροφικής κρίσης»
Προτάσεις γα να ενισχυθεί η γεωργία και οι αγρότες στη Σίφνο
Στην ημερίδα κατατέθηκαν πολλές προτάσεις για το πώς μπορεί να ενισχυθεί η γεωργία και οι αγρότες στη Σίφνο, λαμβάνοντας υπόψη τις νέες πραγματικότητες:
- κλιματική κρίση και σοβαρές επιπτώσεις και στο τοπικό περιβάλλον, το μικροκλίμα της Σίφνου, τις συνθήκες που διαμορφώνονται (μείωση βροχοπτώσεων, αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, κύματα καύσωνα με μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση, συχνά και πιο έντονα ακραία καιρικά φαινόμενα,) και επιδρούν στη γεωργία, το περιβάλλον, την υγεία και την οικονομία
- διατροφική κρίση αλλά και νέες διατροφικές συνήθειες και ανάγκες, στροφή σε τοπικά και ποιοτικά προϊόντα, αναζήτηση προϊόντων υψηλής διατροφικής αξίας,
- ευκαιρίες που ανανδεικνύονται για τη γεωργία μέσα αξιοποίηση της τοπικής γνώσης και καλών πρακτικών, της διάσωσης, καταγραφής και επέκτασης χρήσης τοπικών σπόρων και ποικιλιών αλλά και ενισχύοντας τις συνέργειες και συνεργασίες μεταξύ των γεωργών, των γεωργών και του δήμου, των γεωργών και των καταναλωτών, των γεωργών και του τουριστικού τομέα, των γεωργών και ερευνητικών και πανεπιστημιακών φορέων, άλλων δικτύων πχ κοινωνικής οικονομίας (πχ μέσω του δικτύου REVES), slow food, πράσινων και επιχειρήσεων (πχ μέσω της ΚοινΣΕπ ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ), εναλλακτικών μορφών τουρισμού (μονοπάτια, οικολογικός τουρισμός) τοπικών φορέων από άλλες μικρές και νησιωτικές περιοχές μέσω των δικτύων και προγραμμάτων SMILO, GRAPE κ.ά.
- δυνανότητες που υπάρχουν μέσα από συνεργασίες και συνέργειες για στήριξη των γεωργών δημιουργία αποθετηρίου για τοπικούς σπόρους και ποικιλίες, πιστοποιήσεις (πχ αμνούρα και τοπικά προϊόντα), σήμανση προϊόντων ιδιαίτερης αξίας (πχ από την περιοχή NATURA ή προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας με αξιοποίηση τοπικών σπόρων και ποικιλιών, συνεργασία με δίκτυα όπως το SLOW FLOOD και ένταξης τοπικών ποικιλιών αλλά και τοπικών γεύσεων στην "Κιβωτό των Γεύσεων" που περιλαμβάνει σήμερα πάνω απο 5500 τοπικά είδη και τοπικές γεύσεις,
- μεγάλες πιέσεις από τον μαζικό τουρισμό αλλά και μαζικές αγορές γης που αλλάζουν δραματικά τις χρήσεις γης, εκτοπίζουν τη γεωργία και κτηνοτροφία στο νησί, με την επιβολή ενός μοντέλου real estate που ξεπερνάει τις αντοχές και τα χαρακτηριστικά του νησιού, κάνοντας ιδιαίτερα επιτακτική την ανάγκη παγώματος των ανεξέλεγκτων μεταβιβάσεων γης με αλλαγή χρήσης (από γεωργική σε real estate) καθορισμό χρήσεων γης στη Σίφνο.
Μετά την ημερίδα έγινε συνάντηση εργασίας της Δημάρχου Σίφνου Μαρίας Ναδάλη, του Πρύτανη του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής Παναγιώτη Καλδής Πρύτανης και της Αντιπρύτανη Κλειώ Σγουροπούλου με θέμα τη σύναψη προγραμματικής σύμβασης συνεργασίας με κύριο αντικείμενο την ίδρυση και η υποστήριξη Θερμοκοιτίδας Επιχειρηματικότητας στη ΑΓΡΟΔΙΑΤΡΟΦΗ.
Καταγραφή και συγκέντρωση σπόρων και τοπικών ποικιλιών
Παράλληλα με αυτή την ημερίδα, οργανώθηκε μια σημαντική δουλειά καταγραφής και συλλογής σπόρων και τοπικών ποικιλιών της Σίφνου αλλά και συγκέντρωσης μαρτυριών και μνήμης από την γεωργική δραστηριότητα στη Σίφνο μέσα από τη συνεργασία του Ροίκου Θανόπουλου, ερευνητή γεωπόνου και του Ανέμου Ανανέωσης.
Η δραστηριότητα αυτή είχε σχεδιαστεί από τον Άνεμο Ανανέωσης, την Επιτροπή Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Σίφνου και το Νίκο Χρυσόγελο εδώ και καιρό. Ήταν όλο και πιο επιτακτική ανάγκη η επιστημονικά οργανωμένηγ αναζήτηση της υπάρχουσας καλλιεργητικής εμπειρίας αλλά και των τοπικών σπόρων και ποικιλιών που διασώζονται ακόμα και συνεχίζουν να καλλιεργούνται στη Σίφνο. Έχουν ήδη χαθεί κάποιες τοπικές ποικιλίες, δεν πρέπει να αφήσουμε να χαθούν και όσες επιβιώνουν ακόμα χάρη στο προσωπικό ενδιαφέρον κάποιων γεωργών της Σίφνου.
Η επιστημονική αυτή καταγραφή θα βοηθήσει τους γεωργούς αλλά και όποιον/α άλλον/η θέλει να καλλιεργήσει (ξανά) τοπικούς σπόρους και ποικιλίες, που είναι πιο ποιοτικές, ανθεκτικές, προσαρμοσμένες στο τοπικό περιβάλλον και ενισχύουν την αυτονομία απέναντι σε υβρίδια, που παράγουν μεγάλες αγροβιομηχανίες και δεν είναι κατά ανάγκη κατάλληλες για καλλιέργεια σε μέρη όπως η Σίφνος.
Προτάσεις που έχουν κατατεθείΟι προτάσεις που διατυπώθηκαν τόσο στην ημερίδα όσο και κατά την επικοινωνία με πολλούς αγρότες στο πλαίσιο της καταγραφής των τοπικών σπόρων και ποικιλιών θα ενωσματωθούν στο Σχέδιο Δράσης για Πράσινη Κοινωνική Ανθεκτικότητα της Σίφνου που διαμορφώνεται συμμετοχικά και θα κατατεθεί στον Δήμο Σίφνο και στο Δημοτικό Συμβούλιο στο πλαίσιο αρχές Ιουνίου 2023, στο πλαίσιο και:
- του ευρωπαϊκού προγράμματος "COSME - GRAPE Διαμόρφωση Τοπικού Κοινωνικού Πράσινου Σχεδίου Δράσης”, στο οποίο συμμετέχουν ο ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ και ο Δήμος Σϊφνου από κοινού με ευρωπαϊκά δίκτυα και μικρούς δήμους από την Ιταλία και την Ισπανία. Επίσης, θα αξιοποιηθούν στο πλαίσιο του διεθνούς δικτύου μικρών νησιών SMILO και
- του προγράμματος "SMILO MED" - Βιώσιμη Διαχείριση Φυσικών Πόρων" στο οποίο συμμετέχει ο ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ για τη Σίφνο.
Μετά από πρόσκληση της Κοιν.Σ.Επ. ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ και του Δήμου Σίφνου οργανώθηκε τοπική έρευνα στη Σίφνο για την αναζήτηση, καταγραφή παραδοσιακών τοπικών ποικιλιών και τη συλλογή σπόρων.
Σκοπός αυτός της έρευνας είναι η διάσωση των Σιφνέικων ποικιλιών σε μια κρίσιμη στιγμή κατά την οποία ο αγροτικός τομέας δοκιμάζεται αλλά και βρισκόμαστε μπροστά σε μια σειρά προκλήσεων, όπως διατροφική ασφάλεια, κλιματική κρίση και αλλαγές στο μοντέλο διατροφής. Η καταγραφή, μακροχρόνια διατήρηση – καλλιέργεια και ανάδειξή τους είναι μια ευκαιρία για μια γεωργία με μέλλον στη Σίφνο αλλά και στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για την ευρύτερη σιφνέικη οικονομία. Λόγω της μοναδικότητάς τους στην ποιότητα, της πιθανόν καλύτερης ανθεκτικότητάς τους απέναντι στις επερχόμενες κλιματικές αλλαγές και της καλύτερης ανταπόκρισής τους στις νέες διατροφικές μας επιλογές μπορεί να ενισχυθεί σημαντικά η χρήση τους τόσο στην οικογενειακή κουζίνα όσο και στον τομέα της εστίασης και του τουρισμού.
Τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας και καταγραφής είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Όπως φαίνεται και στον πίνακα μετά από επισκέψεις σε 6 χωριά συλλέχθηκαν 39 δείγματα, μεταξύ των οποίων το λαθούρι από το οποίο παρασκευάζουν τη Σιφνέικη φάβα, το μαυρομάτικο φασόλι (που είναι καφεμάτικο), το φημισμένο ρεβίθι, το σπάνιο σουσάμι και ο μοναδικός, ίσως σε όλη την Ελλάδα, άφκος, ένα κτηνοτροφικό φυτό που η καλλιέργεια του έχει πρόσφατα εγκαταλειφθεί. Αντίστοιχος πλούτος υπάρχει στα οπωροφόρα (πχ συκιά) και στο αμπέλι.
| Είδος | Αριθμός δειγμάτων | Χωριά |
| Σιτηρά | ||
| Βρώμη | 1 | Κατεβατή |
| Κριθάρι | 3 | Αρτεμώνας, Κατεβατή, Τρουλάκι |
| Όσπρια | ||
| Άφκος (λίγο στη φάβα και κτηνοτροφικό) | 2 | Απολλωνία/Καμάρες, Αρτεμώνας |
| Κουκιά | 2 | Αρτεμώνας, Κατεβατή |
| Λαθούρι | 4 | Απολλωνία/Καμάρες, Αρτεμώνας, Κατεβατή, Τρουλάκι |
| Μαυρομάτικο (καφεμάτικο) | 4 | Απολλωνία/Καμάρες, Αρτεμώνας, Τρουλάκι, Κατεβατή |
| Ρεβίθι | 3 | Τρουλάκι, Κάτω Πετάλι, Κατεβατή |
| Φασόλες (άσπρα) | 1 | Κατεβατή |
| Φασόλες (μπαρμπούνια) | 1 | Τρουλάκι |
| Κηπευτικά | ||
| Αγγούρι | 1 | Καμάρες/Απολλωνία |
| Καρπούζι | 1 | Κατεβατή |
| Κρεμμύδια | 4 | Αρτεμώνας, Άγιος Λουκάς, Κάτω Πετάλι, Τρουλάκι |
| Μπάμια | 1 | Κατεβατή |
| Ντομάτα | 1 | Κάτω Πετάλι |
| Ντοματάκι | 1 | Κάτω Πετάλι |
| Πεπόνι | 1 | Απολλωνία/Καμάρες, |
| (Πιπεριές) | 4 | Απολλωνία/Καμάρες, |
| Σκόρδα | 2 | Αρτεμώνας, Τρουλάκι |
| Ελαιούχα | ||
| Σουσάμι | 2 | Κατεβατή, Κάτω Πετάλι |
- Δημοτικό αποθετήριο σπόρων, με ευθύνη του Δήμου και σε συνεργασία με τον Αγροτικό και Μελισσοκομικό Συνεταιρισμό και άλλους φορείς του νησιού, με σκοπό να φυλάσσονται οι Σιφνέικες ποικιλίες και οι σπόροι τους να δωρίζονται ώστε να μπορούν οι Σιφνιοί και οι Σιφνιές, που επιθυμούν να καλλιεργήσουν ντόπιες ποικιλίες, να βρουν λίγους σπόρους για αρχή.
- Δημοτικός ή/και συνεργατικός γεωργικός κήπος όπου θα φυτευτούν / εμβολιασθούν όλες οι Σιφνέικες τοπικές ποικιλίες οπωροφόρων και αμπέλου. Έτσι οι ποικιλίες θα μπορούν να διασωθούν, να μελετηθούν και να τις γνωρίζουν οι Σιφνιοί και οι Σιφνιές καθώς και οι τουρίστες/τριες.
βαμβάκι, αν και είναι απίθανο να έχει πλέον διασωθεί
σκουπόσπορο και άλλα είδη.
Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τους Σιφνιούς και τις Σιφνιές που μας βοήθησαν στην έρευνα είτε με πολύτιμες πληροφορίες είτε δωρίζοντας σπόρους και πρώτα από όλα για τη φιλοξενία τους και τον ΑΝΕΜΟ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ και τον Δήμο Σίφνου.
Ο Νίκος Χρυσόγελος έχει καταγράψει ηχητικά πολλές από τις προφορικές μαρτυρίες-συζητήσεις και θα συνεχίσει να το κάνει με όποιους/ες ενδιαφέρονται, ώστε να συγκεντρωθεί και διασωθεί όλη η υπάρχουσα γνώση και μνήμη για σπόρους, πρακτικές καλλιεργειών και οι πολιτισμικές τους διαστάσεις. Επίσης, συγκεντρώνει και γραπτές, λογοτεχνικές και φωτογραφικές μαρτυρίες, οπότε αν θέλετε επικοινωνήστε μαζί του.
Όλο το επιστημονικό υλικό και οι μαρτυρίες, μέσα από την καταγραφή των πληροφοριών, που συγκεντρώθηκαν αποτελούν ένα σημαντικό εργαλείο στη διαδικασία επίτευξης του στόχου για μια βιώσιμη γεωργία στη Σίφνο και σε αυτή τη προοπτική πρέπει να αξιοποιηθεί άμεσα.
Πρόσφατα σχόλια