COVID-19: Ευρωπαϊκή πολιτική για τη διάσωση κι ανάκαμψη της οικονομίας και εργασίας

του Νίκου Χρυσόγελου

Η κρίση θα είναι βαθιά και η αντιμετώπισή της απαιτεί πρωτοφανή μέτρα και πόρους. Ποια είναι η μέχρι σήμερα, όμως, ευρωπαϊκή πολιτική για διάσωση και ανάκαμψη της οικονομίας και εργασίας; Ποιες πολιτικές και μέτρα χρειάζονται και είναι διαθέσιμα για την ανάκαμψη σε ευρωπαϊκό επίπεδο;

Μια δίκαιη, ισορροπημένη, βιώσιμη στρατηγική διάσωσης κι ανάκαμψης σε ευρωπαϊκό επίπεδο πρέπει να βασίζεται στα ακόλουθα χαρακτηριστικά.

• Τόλμη, ώστε να προστατευθούν άμεσα, αποτελεσματικά και υλικά οι άνθρωποι, ιδιαίτερα στις περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο από την πανδημία. To “business as usual” δεν θα βοηθήσει στην έξοδο από την κρίση

• Σύγκλιση και αλληλεγγύη, ώστε να υποστηριχθεί το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, να προστατευθούν οι δημοκρατικές αξίες, να αναδειχθούν οι δράσεις συντονισμένης αλληλεγγύης που ευτυχώς προέκυψαν μέσα στην πανδημία και να μετατραπούν σε μόνιμους μηχανισμούς αλληλο-υποστήριξης.

• Πράσινη Κοινωνική Συμφωνία, δηλαδή ανάκαμψη με ταυτόχρονη ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της τεχνολογικής, κοινωνικής και πράσινης καινοτομίας, στο πλαίσιο της Συμφωνίας για το Κλίμα και με έμφαση στην δίκαιη ενεργειακή μετάβαση.

• Άμεση ανακούφιση για όλη τη διάρκεια του 2020 του συνόλου των πολιτών, ιδιαίτερα βέβαια εκείνων που αναμένεται να πληγούν περισσότερο από ανεργία και φτώχεια (πολιτισμός, μεταφορές, τουρισμός, και ευρύτερα μικρομεσαίας επιχειρήσεις με προβλήματα ρευστότητας, άτυποι εργαζόμενοι, μακροχρόνια άνεργοι, εργαζόμενοι κάτω από τα όρια φτώχειας, νοικοκυριά σε ενεργειακή και εισοδηματική φτώχεια κ.α).

• Παραγωγική αναδιάρθρωση με στοχευμένη ενίσχυση των κλάδων που προωθούν μια πράσινη, βιώσιμη, κοινωνικά υπεύθυνη και ανθεκτική οικονομία, ενισχύουν την απασχόληση σε τομείς με μέλλον και αναβαθμίζουν κοινωνικές και περιβαλλοντικές υποδομές.

• Ενίσχυση της κοινωνικής οικονομίας, με δεδομένο ότι αναγνωρίζεται σε παγκόσμιο (πχ ILO) και ευρωπαϊκό επίπεδο (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Κομισιόν) ο ρόλος της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, πέρα από την άμεση αντιμετώπιση της κρίσης, και μετά την κρίση, στην ανάκαμψη και στον μετασχηματισμό των κοινωνιών και των οικονομιών μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

• Ενδυνάμωση της διαφάνειας και του κοινωνικού ελέγχου: Η αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης και η ανάκαμψη μπορεί να οδηγήσουν όχι σε ένα καλύτερο μέλλον αλλά σε μια μεγαλύτερη διαπλοκή και σπατάλη πόρων, αν δεν ενισχυθεί ο κοινωνικός έλεγχος και η διαφάνεια. Η πολιτική πρέπει να στηρίξει με δίκαιο και διαφανή τρόπο όλους και όλες, χωρίς να αφήνει τους πιο αδύναμους πίσω, όχι να πριμοδοτήσει μόνο τις μεγάλες ή και διαπλεκόμενες επιχειρήσεις. Μέσα στην κρίση πολλοί προσπαθούν να κερδίσουν μέχρι και αρκετά δις δολάρια, ακόμα και αν δεν έχουν προϊόντα, πουλώντας υποσχέσεις (πχ παραγωγή γρήγορα εμβολίου) ή ελπίδα ή αξιοποιώντας τις δημόσιες σχέσεις τους.

Ποια είναι τα ευρωπαϊκά χρηματο-οικονομικά εργαλεία στο πλαίσιο της ανάκαμψης;

H αλληλεγγύη μεταξύ ανθρώπων, γενεών, περιφερειών και χωρών είναι βασικό στοιχείο και αρχή για την ανάκαμψη. Η υγειονομική και η κοινωνικό-οικονομική κρίση εξαναγκάζουν εκ των πραγμάτων σε (α) επανασχεδιασμό του νέου Ευρωπαϊκού Προϋπολογισμού 2021-2027 καθώς και του τρέχοντος προϋπολογισμού 2014-2020 καθώς και των αδιάθετων πόρων του, (β) εξεύρεση επιπλέον πόρων μέσω του Next Generation EU (“Ταμείο Ανάκαμψης”) ή της παροχής μεγάλης ρευστότητας από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για την ανάκαμψη της οικονομίας και της εργασίας. Πιο συγκεκριμένα:

• Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.) θα διαθέσει μέσω του έκτακτου προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού λόγω της πανδημίας (Pandemic Emergency Purchase Programme – PEPP) €1,350 τρις Ευρώ συνολικά “υποστηρίζοντας τις χρηματοδοτικές συνθήκες στην πραγματική οικονομία, ιδιαίτερα για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά.” Οι αγορές ομολόγων και γενικότερα στοιχείων ενεργητικού στο πλαίσιο του PEPP θα παραταθούν έως τουλάχιστον το τέλος Ιουνίου του 2021. Σε κάθε περίπτωση, “το Δ.Σ. θα διενεργεί τις αγορές υπό το PEPP μέχρι να κρίνει ότι η φάση της κρίσης του κοροναϊού έχει λήξει“. H EKT παρέχει ρευστότητα στις τράπεζες μέσω αγοράς ομολόγων στην ονομαστική και όχι πραγματική τους αξία, κάτι που θα συμβάλει στην ενίσχυση της ρευστότητας των ελληνικών τραπεζών μέχρι 23 δις ευρώ.

• Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM) που δημιουργήθηκε μέσα στην δημοσιονομική κρίση με στόχο να συμβάλει στην αντιμετώπιση δημοσιονομικών προβλημάτων, τροποποίησε το ρόλο του ώστε να μπορεί να αξιοποιηθεί σε περιόδους κρίσεων, όπως η σημερινή. Οι πόροι και οι εγγυήσεις που θα αξιοποιηθούν από τον ESM θα είναι μέχρι 500 δις. Είναι σημαντικό ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των πόρων του θα χρησιμοποιηθεί χωρίς δημοσιονομικά προαπαιτούμενα.

Πρόσφατα η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen παρουσίασε στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου την αναλυτική πρόταση της Κομισιόν για το Σχέδιο Ανάκαμψης για την Ευρώπη, #RecoveryEU. To Σχέδιο βασίζεται σε δύο οικονομικούς πυλώνες:

• Το “Νext Generation EU” χρηματο-οικονομικό εργαλείο ύψους 750 δις Ευρώ

• Τον μακροχρόνια Ευρωπαϊκό Προϋπολογισμό ύψους 1,1 τρις Ευρώ για την περίοδο 2021-2027

Η ανακοίνωση της Επιτροπής παρουσιάζει προτάσεις με κατάλογο συγκεκριμένων εργαλείων και μέτρων για τη στήριξη της ανάκαμψης και των μεταρρυθμίσεων στην Ευρώπη:

Βοήθεια στα κράτη μέλη για επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις

• Το Recovery and Resilience Facility, ένα Εργαλείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, με 560 δις Ευρώ, που θα εφαρμοστεί στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου (με βάση τις Συστάσεις για την οικονομική και κοινωνική κατάσταση κάθε χώρας) και βάσει Εθνικών Σχεδίων Ανάκαμψης τα οποία πρέπει να σχεδιασθούν συμμετοχικά και μέσα από κοινωνικό διάλογο και να υποβληθούν στην ΕΕ μέχρι το αργότερο τον Οκτώβρη 2020. Θα παρέχει δάνεια (1/3) και επιχορηγήσεις (2/3).

• Το νέο πρόγραμμα REACT-EU (“Recovery assistance for cohesion and the territories of Europe” / Βοήθεια ανάκτησης για τη συνοχή και τα εδάφη της Ευρώπης”), με 55 δις. Η Επιτροπή προτείνει να τροφοδοτήσει, έως το 2022, με τα επιπλέον αυτά χρήματα τα προγράμματα της πολιτικής Συνοχής. Κύριο κριτήριο για την κατανομή αυτής της χρηματοδότησης είναι ο κοινωνικο-οικονομικός αντίκτυπος της κρίσης στις διάφορες περιοχές, συμπεριλαμβανομένων στοιχείων όπως η ανεργία των νέων. Θα ληφθεί, επίσης, υπόψη η σχετική ευημερία των κρατών μελών.

• Η πράσινη μετάβαση θα ενισχυθεί, για παράδειγμα, μέσω του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης (Just Transition Fund) με 32,5 δις Ευρώ και ενός ενισχυμένου Ευρωπαϊκού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης, με 15 δις. Δίνεται έμφαση στην κυκλική οικονομία, την ασφαλή και βιώσιμη τροφή και τη βιοποικιλότητα.

Ενισχύσεις για εγγυήσεις που θα διευκολύνουν τις επενδύσεις

Σύμφωνα με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πρωτοβουλίες όπως το Εργαλείο Υποστήριξης της Φερεγγυότητας/ Solvency Support Instrument με 31 δις καθώς και μια ενισχυμένη πρωτοβουλία InvestEU initiative (και το Strategic Investment Facility, με 15 δις που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του InvestEU Initiative) θα βοηθήσουν τις εταιρείες να ξεπεράσουν την κρίση μέσω της κινητοποίησης πρόσθετων ιδιωτικών επενδύσεων.

Μαθήματα που πήραμε από την κρίση

• EU4Health Program, με 9,4 δις ευρώ, είναι ένα νέο πρόγραμμα για την υγεία με στόχο την ενίσχυση της πρόληψης και της προετοιμασίας απέναντι σε μελλοντικές υγειονομικές κρίσεις καθώς και για την προμήθεια βασικών μέσων προστασίας και κρίσιμων ιατρο-φαρμακευτικών υλικών.

• Θα ενισχυθούν, επίσης, άλλα προγράμματα, όπως το Horizon Europe, το Humanitarian Aid Instrument ή το Digital Europe.

• Η ΕΕ δεσμεύεται για υποστήριξη στους παγκόσμιους εταίρους και σε διεθνείς οργανισμούς, ενίσχυση των χωρών που γειτονεύουν με την ΕΕ με στόχο την ανάπτυξη και παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας προς αυτές.

Το προσαρμοσμένο πρόγραμμα εργασίας 2020 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προβλέπει τη συνέχιση και επέκταση διαφορετικών πρωτοβουλιών που έχουν παρθεί προσφάτως για ενίσχυση των επιχειρήσεων και της εργασίας. Το πρόγραμμα SURE (Support Mitigating Unemployment Risks in Emergency), ενεργοποιεί μέτρα ενάντια στην ανεργία των νέων, την προώθηση δίκαιου ελάχιστου εισοδήματος ή πρωτοβουλίες για ενδυνάμωση των ίσων ευκαιριών. ενώ περιλαμβάνει και μέτρα διαφάνειας στις αμοιβές

Τι θα λάβουν από το Next Generation EU τα κράτη μέλη

Από τα 750 δις του Next Generation EU, οι χώρες θα λάβουν – σύμφωνα με την πρόταση της Κομισιόν – ποσά ως εξής:

• Η Ιταλία θα λάβει το μεγαλύτερο ποσό, 81.807.000.000 ευρώ,

• Η Ισπανία 77.324.000.000,

• Η Γαλλία 38.772.000.000,

• Η Πολωνία 37.693.000.000,

• Η Γερμανία 28.804.000.000

• Η Ελλάδα 28.804.000.000

• Η Ρουμανία 19.626.000.000

• Η Πορτογαλία 15.526.000.000 και

• Η Βουλγαρία 9.218.000.000.

• Οι υπόλοιπες χώρες της ΕΕ θα λάβουν ποσά μικρότερα από 9.000.000.000

Τα δύο τρίτα του ποσού θα είναι με την μορφή ενίσχυσης και το ένα τρίτο με την μορφή δανείου

Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο – Ευρωπαϊκός Προϋπολογισμός 2021-2027 – Multi-Annual Financial Framework (EU Budget 2021-2027)

Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο – Ευρωπαϊκό Προϋπολογισμό 2021-2027 – Multi-Annual Financial Framework (EU Budget 2021-2027) είναι 1,1 τρις ευρώ. Προτείνει αύξηση του ανώτατου ορίου ιδίων πόρων στο 2% του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος της ΕΕ κι αναθεώρηση του Ευρωπαϊκού προϋπολογισμού που τρέχει (2014-2020). Στην τελική διαμόρφωση της πρότασης θα συμμετάσχει το Ευρωκοινοβούλιο και το Συμβούλιο (κυβερνήσεις). Αναμένεται να υιοθετηθεί το νέο αναθεωρημένο ΠΔΠ 2014-2020 το φθινόπωρο του 2020, ενώ ο νέος ευρωπαϊκός προϋπολογισμός MFF / ΠΔΠ 2021-2027 και μια ειδική Απόφαση Ιδίων Πόρων (Own Resources Decision), μέχρι τον Δεκέμβρη 2020, εφόσον υπάρξει συμφωνία Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητάει πάντως πιο φιλόδοξο ευρωπαϊκό προϋπολογισμό 2021-2027.

Νέοι πόροι, από κοινού δανεισμός από τις αγορές, αυξημένος ευρωπαϊκός προϋπολογισμός 2021-2027

Για να συγκεντρωθεί το ποσό των 750 δις ευρώ για τις ανάγκες του Next Generation EU, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα προσφύγει για πρώτη φορά στην ιστορία της σε δανεισμό από τις οικονομικές αγορές. Το χρέος αυτό θα αποπληρωθεί σταδιακά από τον Ευρωπαϊκό Προϋπολογισμό μεταξύ 2028 και 2058. Θα εξεταστούν, επίσης, για αποπληρωμή του δανείου νέες πηγές εσόδων χωρίς να επιβαρυνθούν οι πολίτες, όπως φόρος σε μεγάλους ψηφιακούς και άλλους κολοσσούς, ή έσοδα από το Πρόγραμμα Εμπορίας Εκπομπών Αερίων θερμοκηπίου (Emissions Trading Scheme). Επίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλώνει έτοιμη να βοηθήσει τα Κράτη Μέλη να αντιμετωπίσουν την φορο-αποφυγή.

Μερικά ενδιαφέροντα νέα στοιχεία στην Ευρωπαϊκή πολιτική

Η υγειονομική και οικονομική κρίση που αντιμετωπίζουμε είναι πρωτοφανής στην ιστορία της ΕΕ. Η λύση που προτείνει η Κομισιόν να δανειστεί χρήματα για λογαριασμό των κρατών μελών από τις οικονομικές αγορές και να αποπληρωθεί το χρέος από κοινού, μέσω του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού και με την αξιοποίηση νέων πηγών εσόδων (ιδίων πόρων) είναι μια ιστορική στιγμή, είναι μια ευρωπαϊκή λύση για ένα κοινό Ευρωπαϊκό Πρόβλημα. Η κρίση αλλάζει το παιχνίδι.

Επιπλέον, η ΕΕ κινείται ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία της γρήγορα, με μεγαλύτερη ευελιξία, και με σημαντικά εργαλεία, κάποια από τα οποία προσάρμοσε σχετικά γρήγορα στις νέες συνθήκες και κάποια τα θέτει σε εφαρμογή από την αρχή.

Εργαλεία, για παράδειγμα, όπως ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο μιας πολιτικής διάσωσης σε περιπτώσεις δημοσιονομικών κρίσεων και περιλάμβανε όρους και προϋποθέσεις δημοσιονομικής αυστηρότητας, στο πλαίσιο του Συμφώνου Ανάπτυξης και Σταθερότητας. Η πρόσβαση στον ESM σήμαινε μέχρι τώρα μια πολιτική αυστηρού ελέγχου και δημοσιονομικών προϋποθέσεων.

Εργαλεία προώθησης πολιτικών συνοχής

Είναι αναγκαίο, όμως, να συντονιστούν οι πολιτικές ανάκαμψης σε ευρωπαϊκό επίπεδο έτσι ώστε να αμβλυνθούν οι υπάρχουσες και εντεινόμενες ανισότητες σε διακλαδικό και ενδοκλαδικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Διαφορετικά, οι προσπάθειες πολλών χρόνων για σύγκλιση θα εξατμιστούν. Είναι πιθανόν – σε συνέχεια των προβλημάτων που προκάλεσε η δημοσιονομική κρίση – να βαθύνουν περισσότερο οι ανισότητες ως συνέπεια της πανδημίας, των μέτρων περιορισμού της διάδοσης της ασθένειας αλλά και των μέτρων περιορισμού των επιπτώσεων της κρίσης στην οικονομία.

Χώρες με μεγάλη οικονομική δυνατότητα ήδη ενισχύουν με την μορφή κρατικών ενισχύσεων και με τεράστια ποσά επιχειρήσεις και θέσεις εργασίας, ενώ θέτουν ένα σύνολο εργαλείων στην διάθεσή τους. Αντιθέτως, χώρες όπως η Ελλάδα με περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες στις οποίες μάλιστα η οικονομία θα πληγεί με ιδιαίτερα βιαιότητα ή και λόγω πολιτικών επιλογών υιοθετούν πολιτικές που βασίζονται σε παροχή δανείων, συχνά με αυστηρά τραπεζικά κριτήρια, που αποκλείουν από αυτά πολλές κατηγορίες επιχειρήσεων (μικρών, μεσαίων, οικογενειακών, κοινωνικών – συνεταιριστικών, νέων, νέο-εισερχόμενων αυτών με χρέη κ.ά.). Είναι προφανές ότι ο δανεισμός μεταθέτει το πρόβλημα για λίγο αργότερα, αλλά με δεδομένη την βαθιά κρίση μεγάλο ποσοστό των δανείων δεν θα μπορεί να αποπληρωθεί. Ενώ αφήνει τελικά πάρα πολλούς/ες ανυπεράσπιστους/ες και κατεστραμμένους/ες αφού με βάση τα μέχρι σήμερα τραπεζικά κριτήρια αποκλείονται πολλές επιχειρήσεις και αυτο-απασχολούμενοι / ελεύθεροι επαγγελματίες, ιδιαίτερα αν έχουν χαρακτηριστεί ως “προβληματικές”. 

Οι διαφορετικές πολιτικές – αλλού ισχυρή ρευστότητα και μάλιστα με τη μορφή κρατικών ενισχύσεων και αλλού περιορισμένη ρευστότητα με την μορφή κυρίως δανείων και με αποκλεισμό πολλών – θα προκαλέσουν βίαιη αναδιάρθρωση της οικονομίας στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πολύ πιο βίαιη από αυτήν που προκάλεσε η δημοσιονομική κρίση.

Για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο χρειάζονται αλληλο-συμπληρούμενα ευρωπαϊκά οικονομικά εργαλεία προς τις χώρες που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη και πλήττονται ήδη περισσότερο. Η ρευστότητα προς τις πληττόμενες χώρες και τους πληττόμενους κλάδους θα έχει τελικά – με βάση τις ευρωπαϊκές αποφάσεις για το next Generation EU (το ταμείο ανάκαμψης) – μικρό ποσοστό με τη μορφή δανείων μηδενικού ή σχεδόν μηδενικού επιτοκίου και το μεγαλύτερο ποσοστό με τη μορφή δημόσιας χρηματοδότησης / ενισχύσεων. Αλλά η ΕΕ πρέπει να παρακολουθήσει το πώς «μεταφράζονται» σε κάθε χώρα οι κανόνες χαλάρωσης που επικρατούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Ενώ για παράδειγμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο

• έγινε προσωρινή τουλάχιστον άρση της απαγόρευσης κρατικών ενισχύσεων

• δεν εφαρμόζονται οι αυστηροί δημοσιονομικοί κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας

• αναθεωρείται ο έλεγχος στις τράπεζες ώστε να παρέχουν ρευστότητα στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά

στην Ελλάδα οι τράπεζες αξιολογούν τις αιτήσεις κεφαλαίων κίνησης – ακόμα και αν είναι διασφαλισμένα σε ποσοστό 80% – με αυστηρά τραπεζικά δημοσιονομικά κριτήρια, αποκλείουν επιχειρήσεις που θεωρούνται “προβληματικές” (δηλαδή οι ζημιές τους είναι πάνω από το 50% του εγεγραμμένου κεφαλαίου) κι επιβάλλουν επιτόκια 6-8% ενώ δανείζονται με 0%. Κάτι τέτοιο, όμως, δημιουργεί τεράστια προβλήματα ισότιμης συμμετοχής κι αντιμετώπισης ακόμα και παρόμοιων επιχειρήσεων που βρίσκονται, όμως, σε διαφορετικές χώρες.

Αλλά και στο εσωτερικό κάθε κλάδου υπάρχουν διαφοροποιήσεις με βάση τα χαρακτηριστικά κάθε επιχείρησης, το μέγεθος, την κεφαλαιακή επάρκεια, την καινοτομία της κ.ά. Τα μέτρα διάσωσης κι ανάκαμψης ενδέχεται να εντείνουν τις ανισότητες, αν δεν υπάρχει μια συνεκτική πολιτική μείωσης των ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών αλλά και μεταξύ των οικονομικών δραστηριοτήτων. Μεγάλο όμιλοι έχουν σημαντικές δυνατότητες να εξασφαλίσουν νέα κεφάλαια ή πρόσβαση σε χαμηλότοκα δάνεια ή/και κρατικές ενισχύσεις. Μικρές, οικογενειακές και κοινωνικές επιχειρήσεις σε χώρες όπως η Ελλάδα δύσκολα έχουν δυνατότητα πρόσβασης σε επαρκή κεφάλαια ή σε δανεισμό με λογικά επιτόκια, ή έστω πρόσβαση σε χρηματο-οικονομικά εργαλεία από εναλλακτικές πηγές (social financing). Αν δεν υπάρξουν ευρωπαϊκές πολιτικές σύγκλισης, επαρκείς πόροι και αποτελεσματικά εργαλεία, θα ενισχυθούν οι ανισότητες μεταξύ κρατών – μελών, ιδιαίτερα μεταξύ Βορρά και Νότου αλλά και μεταξύ περιφερειών της ΕΕ. Ορισμένες χώρες ενισχύουν, επίσης, με τεράστια κεφάλαια κρίσιμους κλάδους. Οι επιχειρήσεις αυτών των χωρών θα έχουν πλεονεκτική θέση σε σχέση με αντίστοιχους κλάδους και δραστηριότητες σε χώρες με περιορισμένες δυνατότητες ενίσχυσης των επιχειρήσεων ή όπου αυτές θα έχουν δυσκολία πρόσβασής τους σε δανεισμό με χαμηλό κόστος για κεφάλαια κίνησης ή επενδύσεις.

Ορισμένες χώρες στήριξαν πολλές από τις πρωτοβουλίες της κοινωνικής οικονομίας μέσα στην κρίση. Συνεργατικά ξενοδοχεία χρησιμοποιήθηκαν για φιλοξενία αστέγων, ιατρικο-νοσηλευτικού προσωπικού ή προσφύγων. Αλλά ο χώρος αυτός ανέπτυξε και δικά του εργαλεία διάσωσης ή είχε πρόσβαση σε ήδη υπάρχοντα εργαλεία κατάλληλα για την κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία. Δυστυχώς, ο χώρος της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα αποκλείστηκε σχεδόν από άλλα τα γενικά μέτρα λόγω COVID-19. Από την άλλη, λόγω αδυναμίας, δεν έχει μπορέσει να δημιουργήσει δικά του εργαλεία, Ταμεία Αλληλεγγύης, όπως αυτά που δημιουργήθηκαν στην Καταλονία, τη Βρετανία,, τη Γαλλία, την Ιταλία, τη ή να αξιοποιήσει δίκτυα εναλλακτικών και ηθικών τραπεζών κι οργανισμών χρηματοδότησης.

Ο Νίκος Χρυσόγελος είναι πρώην ευρωβουλευτής των Πράσινων, πρόεδρος της ΔΕ της κοινωνικής συνεταιριστικής επιχείρησης “Άνεμος Ανανέωσης” και μέλος του ελληνικού Φόρουμ Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας