Κοινή επιστολή 25 οργανώσεων για επαναλαμβανόμενα περιστατικά παραβίασης δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο και προσφύγων από την Διοίκηση, ιδιαίτερα σε σχέση με ΑΜΚΑ, ΑΦΜ, 

Προς

Υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής, κ. Ιωάννη Μουζάλα

Υπουργό Εσωτερικών, κ. Παναγιώτη Σκουρλέτη

Υπουργό Διοικητικής Ανασυγκρότησης, κ. Όλγα Γεροβασίλη

Υπουργό Υγείας, κ. Ανδρέα Ξανθό

Υπουργό Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, κ. Έφη Αχτσιόγλου

Υπουργό Οικονομικών, κ. Ευκλείδη Τσακαλώτο

Αναπληρωτή Υπουργό Οικονομίας και Ανάπτυξης, κ. Αλέξη Χαρίτση

Κοινοποίηση:

Συνήγορο του Πολίτη, κ. Ανδρέα Ποττάκη

Πρόεδρο Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, κ. Γεώργιο Σταυρόπουλο

Αντιπρόσωπο της Ύπατης Αρμοστείας στην Ελλάδα, κ. Philippe Leclerc

Μέλη της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Ισότητας, Νεολαίας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου της Βουλής των Ελλήνων

ΘΕΜΑ: Επαναλαμβανόμενα περιστατικά παραβίασης δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο και προσφύγων από τη Διοίκηση (ΑΦΜ, ΑΜΚΑ, κάρτα ανεργίας, δικαίωμα στην εργασία)

Αξιότιμες κυρίες Υπουργοί,

Αξιότιμοι κύριοι Υπουργοί,

Με την παρούσα επιστολή, οι υπογράφουσες οργανώσεις επιθυμούμε να σας γνωστοποιήσουμε τα συνεχιζόμενα προβλήματα που προκύπτουν αναφορικά με το ζήτημα της χορήγησης ΑΜΚΑ, ΑΦΜ και δελτίου ανεργίας σε αιτούντες διεθνή προστασία, ζητώντας την παρέμβασή σας για την εναρμόνιση της διοικητικής πρακτικής με την ισχύουσα νομοθεσία, καθώς και να επαναφέρουμε το ζήτημα της αυτονόητης ανάγκης επέκτασης όλων των δικαιωμάτων σε αιτούντες που βρίσκονται στο στάδιο της απλής καταγραφής («προ-καταγραφή»).

Σχετικά με το ΑΜΚΑ:

Σύμφωνα με το άρθρο 71 του ν. 4375/2016, «Οι αιτούντες διεθνή προστασία, μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας κατάθεσης της αίτησης διεθνούς προστασίας, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, και εφόσον κατέχουν “δελτίο αιτούντος διεθνή προστασία” ή ”δελτίο αιτήσαντος άσυλο αλλοδαπού”, τα οποία έχουν εκδοθεί σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 2 στ. κδ του Π.δ. 113/2013 (Α 146) του άρθρου 41 παράγραφος 1 (δ) του παρόντος και του άρθρου 8 παρ. 1 στ. δ του Π.δ. 114/2010 αντίστοιχα, έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε εξαρτημένη εργασία ή την παροχή υπηρεσιών ή έργου».

Περαιτέρω, σύμφωνα με τη διάταξη της §1 του άρθρου 33 του ν. 4368/2016, «1. Ανασφάλιστοι και ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως προσδιορίζονται στην παράγραφο 2 του παρόντος, έχουν το δικαίωμα της ελεύθερης πρόσβασης στις Δημόσιες Δομές Υγείας και δικαιούνται νοσηλευτικής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης», ενώ παράλληλα στην περίπτωση xi της § 2 ορίζεται ρητά πως «Δικαιούχοι των δικαιωμάτων της παραγράφου 1 του παρόντος είναι οι εξής: […] xi) αιτούντες διεθνούς προστασίας και τα μέλη των οικογενειών τους (σύζυγος και ανήλικα ή προστατευόμενα τέκνα) από την ημερομηνία εκδήλωσης της βούλησης υποβολής αιτήματος διεθνούς προστασίας (αρχικού ή μεταγενέστερου) και μέχρις ότου η απόφαση επί του αιτήματος διεθνούς προστασίας τους καταστεί τελεσίδικη δηλαδή με απόφαση του αρμοδίου δικαστηρίου επί αιτήσεως ακυρώσεως κατά απόφασης επιτροπής προσφυγών ή αν παρέλθει άπρακτη η προθεσμία υποβολής του ενδίκου μέσου της αίτησης ακύρωσης».

Η § 3 του άρθρου 33 του ν. 4368/2016 θέτει ως προϋπόθεση για την πρόσβαση των εν λόγω ανθρώπων την κατοχή ΑΜΚΑ. Συγκεκριμένα προβλέπεται ότι «Για την παροχή των υπηρεσιών της παρούσας ρύθμισης προς τους δικαιούχους απαιτείται η κατοχή από αυτούς Αριθμού Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (ΑΜΚΑ), με εξαίρεση τις κατηγορίες της περίπτωσης γ΄ της παραγράφου 2 του παρόντος άρθρου, για τους οποίους ο τρόπος διασφάλισης της πρόσβασης στις δημόσιες δομές υγείας καθορίζεται με την κοινή υπουργική απόφαση της παραγράφου 5 του παρόντος άρθρου».

Από τα παραπάνω προκύπτουν με τρόπο σαφή τα εξής:

1. Οι αιτούντες διεθνή προστασία έχουν δικαίωμα πρόσβασης στην ελληνική αγορά εργασίας και στη νοσοκομειακή και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

2. Απαραίτητη προϋπόθεση για την πλήρη πραγμάτωση των δικαιωμάτων τους αυτών είναι η κατοχή ΑΜΚΑ.

Σε ό,τι αφορά ειδικότερα τον ΑΜΚΑ στις διατάξεις των §§ 1 και 2 του άρθρου 153 του ν. 3655/2008 ορίζεται επί λέξει πως «1. Ο Αριθμός Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (ΑΜΚΑ), ο οποίος καθιερώθηκε με το άρθρο 64 του ν. 2084/1992 που συμπληρώθηκε με την παρ. 8 του άρθρου 20 του ν. 2556/1997, το άρθρο 39 του ν. 2676/1999 και την παρ. 8 του άρθρου 62 του ν. 3518/2006, από 1.6.2009, καθιερώνεται υποχρεωτικά ως αριθμός εργασιακής και ασφαλιστικής ταυτοποίησης όλων των πολιτών της Χώρας., 2. Από την ίδια ως άνω ημερομηνία ουδείς δύναται να απασχοληθεί ως μισθωτός ή ως αυτοαπασχολούμενος, να ασφαλισθεί ή να καταβάλει ασφαλιστικές εισφορές, να εκδώσει ή να ανανεώσει βιβλιάριο ασθενείας, να δικαιωθεί και να εισπράξει συντάξεις και γενικότερα πάσης φύσεως παροχές, επιδόματα και βοηθήματα, εάν δεν διαθέτει ΑΜΚΑ, ο οποίος αναγράφεται υποχρεωτικά επί όλων των ως άνω αντίστοιχων παραστατικών».

Τέλος αναφορικά με τις υπηρεσίες του Δημοσίου που είναι αρμόδιες για τη χορήγηση ΑΜΚΑ, η § 3 του άρθρου 153 του ν. 3655/2008 ορίζει πως «3. Η χορήγηση του ΑΜΚΑ γίνεται από την ΗΔΙΚΑ ΑΕ, μέσω των ΚΕΠ, παραστατικό δε αυτού χορηγείται στον ενδιαφερόμενο από τα ΚΕΠ ή αποστέλλεται σε αυτόν με ευθύνη της Γενικής Γραμματείας Κοινωνικών Ασφαλίσεων».

Οι οργανώσεις μας υλοποιούν προγράμματα προστασίας και υποστήριξης ευάλωτων ομάδων, μεταξύ των οποίων οι αιτούντες άσυλο. Στο πλαίσιο των προγραμμάτων αυτών κοινωνικοί λειτουργοί και δικηγόροι είναι επιφορτισμένοι, μεταξύ άλλων, με την παροχή συνδρομής στους ανθρώπους αυτούς για τη χορήγηση ΑΜΚΑ από τα ΚΕΠ, σύμφωνα με την προβλεπόμενη διαδικασία. Στην προσπάθειά μας αυτή αντιμετωπίζουμε πολύ συχνά προβλήματα εκ μέρους των υπαλλήλων των ΚΕΠ, οι οποίοι δεν προβαίνουν στη χορήγηση ΑΜΚΑ, παρά το γεγονός ότι οι αιτούντες πληρούν τις νόμιμες προϋποθέσεις, έχουν δηλαδή ολοκληρώσει τη διαδικασία της πλήρους καταγραφής στην Υπηρεσία Ασύλου ή στα αρμόδια Περιφερειακά Γραφεία Ασύλου και έχουν λάβει το Δελτίο Αιτούντος Διεθνή Προστασία.

Η άρνηση αυτή συνοδεύεται από διάφορες αιτιολογίες -τις περισσότερες φορές δυστυχώς προσχηματικές- που στοιχειοθετούν εντέλει άρνηση της διοίκησης να εφαρμόσει την υπάρχουσα νομοθεσία. Ενδεικτικά σταχυολογούμε κάποιες εξ αυτών:

1. Επίκληση εσωτερικής εγκυκλίου/οδηγίας σύμφωνα με την οποία έχει προσωρινά διακοπεί η χορήγηση ΑΜΚΑ.

2. Απαίτηση προσκόμισης βεβαίωσης της Υπηρεσίας Ασύλου, όπου θα επιβεβαιώνεται το δικαίωμα εργασίας.

3. Βεβαίωση από μελλοντικό εργοδότη ότι προτίθεται να προσλάβει τον συγκεκριμένο αιτούντα ώστε να χορηγηθεί ο ΑΜΚΑ.

4. Απόκριση ότι δεν χορηγείται ΑΜΚΑ σε υπηκόους τρίτων χωρών και ότι, προκειμένου να έχουν πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας, θα πρέπει να περιμένουν την έκδοση Κάρτας Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού (ΚΥΠΑ).

5. Απόφαση των εργαζόμενων των ΚΕΠ να μην χορηγούν AMKA σε αιτούντες άσυλο¹.

6. Επίκληση απόφασης της Υπηρεσίας Ασύλου πως δεν είναι δυνατή η έκδοση ΑΜΚΑ στους πρόσφυγες.

7. Απαίτηση προσκόμισης ΑΦΜ ώστε να εκδοθεί το ΑΜΚΑ.

Είναι σαφές πως οι ανωτέρω ισχυρισμοί των υπαλλήλων των προαναφερόμενων ΚΕΠ δεν συνάδουν προς την προβλεπόμενη από το νόμο διαδικασία, συνεπώς είναι εσφαλμένοι. Είναι επίσης σαφές ότι δεν δύναται να τύχει εφαρμογής εγκύκλιος ή απόφαση οιασδήποτε υπηρεσίας η οποία αναστέλλει, παρεμποδίζει ή ακυρώνει στην πράξη νόμο του κράτους. Τούτο δε καθίσταται έτι επιτακτικότερο, δεδομένου ότι η διαδικασία έκδοσης Κάρτας Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού (Κ.Υ.Π.Α.) παραμένει ακόμα ανενεργή, και παρά την από 31/05/2016 εγκύκλιο του Υπουργείου Υγείας (Α3γ/Γ.Π.οικ.39364) οι ωφελούμενοι των προγραμμάτων μας αντιμετωπίζουν συνεχιζόμενα προβλήματα πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας.

Με δεδομένο ότι πρόκειται για ανθρώπους οι οποίοι βρίσκονται κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, η αδυναμία ικανοποίησης θεμελιωδών δικαιωμάτων τους και η πλήρης έλλειψη πρόσβασης σε δομές υγείας ή σε εργασία, όχι απλώς επιδεινώνει ακόμα περισσότερο τη σωματική, ψυχολογική και οικονομική τους κατάστασή αλλά συνιστά και ευθεία παραβίαση της κείμενης νομοθεσίας.

Τα αναφερόμενα ζητήματα έχουν προκύψει σε πλείστα ΚΕΠ της επικράτειας (περισσότερα στοιχεία υπάρχουν στη διάθεση των φορέων και μπορούν να είναι διαθέσιμα εφόσον ζητηθούν), ενώ σε κάποια ΚΕΠ (κυρίως κεντρικά ΚΕΠ μεγάλων δήμων) η διαδικασία έχει πλέον ομαλοποιηθεί. Εντούτοις, στο πλαίσιο της χρηστής διοίκησης θα πρέπει να υπάρξει επιτέλους εναρμόνιση της διοικητικής πρακτικής και απρόσκοπτη εφαρμογή του νομικού πλαισίου, ώστε να μην παρεμποδίζεται η απόλαυση των δικαιωμάτων των διοικούμενων.

Σχετικά με το ΑΦΜ:

Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 31 ν.2515/1997 (ΦΕΚ 54Α), χορηγείται υποχρεωτικά Αριθμός Φορολογικού Μητρώου (ΑΦΜ) σε όλα τα Φυσικά, Νομικά Πρόσωπα και Ενώσεις Προσώπων  που έχουν την κατοικία τους ή την επαγγελματική τους εγκατάσταση ή διενεργούν πράξεις φορολογικού ενδιαφέροντος εντός της Ελληνικής Επικράτειας. Με την ως άνω διάταξη, εξουσιοδοτείται ο Υπουργός Οικονομικών να καθορίζει με αποφάσεις του, που δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, το χρόνο, το τρόπο, τη διαδικασία χορήγησης του ΑΦΜ, τον αριθμό των ψηφίων του, την αρμόδια Δ.Ο.Υ. για τη χορήγησή του, τις πράξεις, τις συναλλαγές και δραστηριότητες φορολογικού ενδιαφέροντος, τις εξαιρέσεις, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια για τη διαδικασία χορήγησής του.

Σύμφωνα με σχετική υπουργική απόφαση (Α.Υ.Ο. 1027411/842/ΔΜ/26.2.1998), για την απόδοση ΑΦΜ απαιτείται μόνο η συμπλήρωση σχετικού ειδικού εντύπου κατόπιν επίδειξης ταυτότητας ή διαβατηρίου ενώ, εάν πρόκειται για αλλοδαπούς, απαιτείται επιπλέον (σύμφωνα με την ΠΟΛ 1090/2002) και η προσκόμιση στοιχείων που αποδεικνύουν ότι διαμένουν νομίμως στην Ελλάδα.

Σε ό,τι αφορά ειδικά τους αιτούντες άσυλο, το στοιχείο νομιμοποίησης της παραμονής τους στη χώρα είναι (κατά το Π.Δ. 220/2007) το «δελτίο αιτήσαντος άσυλο αλλοδαπού» που τους χορηγείται από την Υπηρεσία Ασύλου. Επί του δελτίου αυτού αναγράφεται η διεύθυνση διαμονής του αλλοδαπού, καθώς και οποιαδήποτε μεταγενέστερη μεταβολή του τόπου διαμονής του. Τέλος, σύμφωνα με την ΠΟΛ 1230/2013, «η χορήγηση Α.Φ.Μ σε αλλοδαπούς, κατόχους των ως άνω δελτίων, θα διενεργείται, με την αυτοπρόσωπη παρουσία τους στην αρμόδια Δ.Ο.Υ. και την επίδειξη του πρωτότυπου δελτίου σε ισχύ, φωτοτυπία του οποίου, θα τηρείται στο αρχείο της Δ.Ο.Υ.».

Οι οργανώσεις μας υλοποιούν προγράμματα προστασίας και υποστήριξης ευάλωτων ομάδων, μεταξύ των οποίων οι αιτούντες άσυλο. Στο πλαίσιο των προγραμμάτων αυτών κοινωνικοί λειτουργοί και δικηγόροι είναι επιφορτισμένοι, μεταξύ άλλων, με την παροχή συνδρομής στους ανθρώπους αυτούς για τη χορήγηση ΑΦΜ από τις αρμόδιες ΔΟΥ, σύμφωνα με την προβλεπόμενη διαδικασία. Στην προσπάθειά μας αυτή αντιμετωπίζουμε πολύ συχνά προβλήματα εκ μέρους των υπαλλήλων των ΔΟΥ, οι οποίοι δεν προβαίνουν στη χορήγηση ΑΦΜ, παρά το γεγονός ότι οι αιτούντες πληρούν τις νόμιμες προϋποθέσεις.

Η άρνηση αυτή συνοδεύεται από διάφορες αιτιολογίες -τις περισσότερες φορές δυστυχώς προσχηματικές- που στοιχειοθετούν εντέλει άρνηση της διοίκησης να εφαρμόσει την υπάρχουσα νομοθεσία. Ενδεικτικά σταχυολογούμε κάποιες εξ αυτών:

1. Απαίτηση προσκόμισης βεβαίωσης της Υπηρεσίας Ασύλου, όπου θα επιβεβαιώνεται το δικαίωμα εργασίας.

2. Βεβαίωση από μελλοντικό εργοδότη ότι προτίθεται να προσλάβει τον συγκεκριμένο αιτούντα ώστε να χορηγηθεί ο ΑΦΜ.

3. Απαίτηση προσκόμισης ΑΜΚΑ ώστε να εκδοθεί ο ΑΦΜ.

4. Απαίτηση προσκόμισης περαιτέρω δικαιολογητικών από τα οποία να προκύπτει η μόνιμη διαμονή.

5. Άρνηση να θεωρηθεί ως μόνιμη διαμονή η κρατική δομή ενός καμπ.

6. Απαίτηση προσκόμισης ειδικής βεβαίωσης από την Υπηρεσία Ασύλου που να βεβαιώνει τη μόνιμη διαμονή.

Και σε αυτή την περίπτωση, τα αναφερόμενα ζητήματα έχουν προκύψει σε διάφορες ΔΟΥ της επικράτειας (περισσότερα στοιχεία υπάρχουν στη διάθεση των φορέων και μπορούν να είναι διαθέσιμα εφόσον ζητηθούν), ενώ σε κάποιες ΔΟΥ η διαδικασία έχει πλέον ομαλοποιηθεί. Εντούτοις, στο πλαίσιο της χρηστής διοίκησης θα πρέπει να υπάρξει επιτέλους εναρμόνιση της διοικητικής πρακτικής και απρόσκοπτη εφαρμογή του νομικού πλαισίου, ώστε να μην παρεμποδίζεται η απόλαυση των δικαιωμάτων των διοικούμενων.

Τέλος, ακόμα και στις περιπτώσεις που είναι δυνατή η έκδοση ΑΦΜ, προβλήματα δημιουργούνται στην συσχέτιση των ΑΦΜ των συζύγων, προκειμένου να υποβάλλουν κοινή φορολογική δήλωση. Τότε, οι αρμόδιες Δ.Ο.Υ. τους ζητούν να προσκομίσουν πιστοποιητικό γάμου μεταφρασμένο επίσημα από την Μεταφραστική Υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών. Όπως είναι κατανοητό, στις περισσότερες περιπτώσεις τα σχετικά έγγραφα που κατέχουν οι αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες είναι απλά φωτοαντίγραφα και σε κάθε περίπτωση δεν φέρουν την απαραίτητη θεώρηση από την Ελληνική Διπλωματική Αρχή της χώρας καταγωγής τους προκειμένου να είναι δυνατή η μετάφραση τους από την Μεταφραστική Υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών. Ορισμένες Δ.Ο.Υ. μετά από σχετική συνεννόηση, δέχονται να υποκατασταθεί η προσκόμιση του πιστοποιητικό γάμου με υπεύθυνη δήλωση περί αντικειμενικής αδυναμίας προσκόμισης και επίσημης μετάφρασης του πιστοποιητικού γάμου του αναγνωρισμένου πρόσφυγα αλλά αυτό δεν αποτελεί τον κανόνα. Αντιθέτως, στους δικαιούχους επικουρικής προστασίας το πρόβλημα επιτείνεται με την άγνοια των αρχών αναφορικά με το συγκεκριμένο καθεστώς διεθνούς προστασίας τους. Επειδή, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 8 παρ. 1 του Ν. 1599/1986, γεγονότα ή στοιχεία που δεν αποδεικνύονται με το δελτίο ταυτότητας ή τα αντίστοιχα έγγραφα της διάταξης του άρθρου 6 του αυτού ως άνω Νόμου, μπορεί να αποδεικνύονται ενώπιον κάθε αρχής ή υπηρεσίας του δημόσιου τομέα με υπεύθυνη δήλωση του ενδιαφερομένου, οι υπογράφουσες οργανώσεις ζητούμε την υποκατάσταση της προσκόμισης πιστοποιητικού γάμου με υπεύθυνη δήλωση.

Σχετικά με την εγγραφή στα μητρώα ανέργων του ΟΑΕΔ

Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, για την εγγραφή στο μητρώο ανέργων απαιτούνται τα εξής δικαιολογητικά:

• Φορολογική Δήλωση ή Υπεύθυνη Δήλωση ότι δεν είναι υπόχρεος σε υποβολή δήλωσης φορολογίας εισοδήματος

• Βεβαίωση κατοικίας ή λογαριασμός ΔΕΚΟ

• ΑΦΜ

• Δελτίο ταυτότητας/ διαβατήριο / άδεια διαμονής

• ΑΜΚΑ

Οι οργανώσεις μας υλοποιούν προγράμματα προστασίας και υποστήριξης ευάλωτων ομάδων, μεταξύ των οποίων οι αιτούντες άσυλο. Στο πλαίσιο των προγραμμάτων αυτών κοινωνικοί λειτουργοί και δικηγόροι είναι επιφορτισμένοι, μεταξύ άλλων, με την παροχή συνδρομής στους ανθρώπους αυτούς για την εγγραφή στα μητρώα του ΟΑΕΔ και τη χορήγηση κάρτας ανεργίας.

Οι εργαζόμενοι των οργανώσεων μας έχουν επανειλημμένα αναφέρει ότι οι προαναφερθείσες διοικητικές δυσκολίες στην παροχή ΑΜΚΑ και ΑΦΜ δημιουργούν συνεπακόλουθες δυσχέρειες στο δικαίωμα εγγραφής των αιτούντων άσυλο στα μητρώα ανέργων του ΟΑΕΔ.

Επίσης, πλέον των απαιτούμενων από την ισχύουσα διαδικασία έχει αναφερθεί:

1. Απαίτηση προσκόμισης περαιτέρω δικαιολογητικών από τα οποία να προκύπτει η μόνιμη διαμονή.

2. Άρνηση να θεωρηθεί ως μόνιμη διαμονή η κρατική δομή ενός καμπ, επειδή δεν συνοδεύεται από λογαριασμό ΔΕΚΟ.

3. Απαίτηση προσκόμισης ειδικής βεβαίωσης από την Υπηρεσία Ασύλου που να βεβαιώνει τη μόνιμη διαμονή.

Κατόπιν αυτών απευθυνόμαστε σε εσάς και ζητούμε την παρέμβασή σας με όποιο τρόπο κρίνετε εσείς προσφορότερο προκειμένου να υπάρξει συμμόρφωση της Διοίκησης και τήρηση της αρχής της νομιμότητας και να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη χορήγηση ΑΜΚΑ, ΑΦΜ και δελτίου ανεργίας σε όλους τους ανθρώπους που πληρούν τις νόμιμες προϋποθέσεις σε όλη την επικράτεια.

Σχετικά με την έλλειψη πρόσβαση σε δικαιώματα για τους προ-καταγεγραμμένους

Τέλος, οι υπογράφουσες οργανώσεις θέλουμε να επισημάνουμε ότι το δικαίωμα στην εργασία, όπως ήδη αναφέρεται παραπάνω, κατοχυρώνεται με τις διατάξεις του Ν.4375/2016 για τους αιτούντες διεθνή προστασία, μετά όμως την ολοκλήρωση της πλήρους διαδικασίας κατάθεσης της αίτησης διεθνούς προστασίας σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις (αποκτούν δικαίωμα πρόσβασης σε εξαρτημένη εργασία ή την παροχή υπηρεσιών ή έργου, εφόσον κατέχουν «δελτίο αιτούντος διεθνή προστασία» ή «δελτίο αιτήσαντος άσυλο αλλοδαπού» σε ισχύ, τα οποία έχουν εκδοθεί σύμφωνα με τις διατάξεις της υποπερίπτωσης κδ’ της περίπτωσης κ’ του άρθρου 2 του Π.Δ. 113/2013 και του στοιχείου δ της παρ. 1 του άρθρου 8 του Π.Δ. 114/2010 αντίστοιχα).

Ωστόσο, η εκ των πραγμάτων πολύμηνη καθυστέρηση της ως άνω ολοκλήρωσης της διαδικασίας κατάθεσης της αίτησης διεθνούς προστασίας, έχει ως αλυσιδωτή αντίδραση την αποστέρηση όσων αιτούντων βρίσκονται στο στάδιο αυτό θεμελιωδών δικαιωμάτων τους και καθιστά αναγκαίο οι ως άνω προστατευτικές διατάξεις να επεκτείνουν το πεδίο εφαρμογής τους ώστε να συμπεριλαμβάνονται οι αιτούντες και καθ’ όσο διάστημα βρίσκονται στο στάδιο της απλής καταγραφής (προ-καταγραφής).

Το ανωτέρω άλλωστε επισημάνθηκε στον παρελθόν και από τον Συνήγορο του Πολίτη, ο οποίος είχε διατυπώσει τη θέση ότι η εν τοις πράγμασι αδύνατη νομότυπη απασχόληση των αιτούντων άσυλο² οδηγεί στον αποκλεισμό τους από την αξιοπρεπή διαβίωσή τους στη χώρα, στην περιθωριοποίησή τους και δευτερογενώς στη βλάβη του δημοσίου συμφέροντος, αφού τα συγκεκριμένα άτομα οδηγούνται σε μορφές «μαύρης» εργασίας. Άλλωστε, πολλές από τις υπογράφουσες οργανώσεις είχαμε χαιρετίσει τη σχετική ρύθμιση που προτεινόταν στο Σχέδιο Νόμου  «Προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2013/33/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26ης Ιουνίου 2013, σχετικά με τις απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία (αναδιατύπωση, L 180/96/29.6.2013)»³, το οποίο δυστυχώς δεν προχώρησε ποτέ στο στάδιο της νομοθέτησης.

Καταληκτικά, οι υπογράφουσες οργανώσεις υπογραμμίζουμε παράλληλα ότι η ένταξη των αιτούντων άσυλο και των προσφύγων στην κοινωνία μας, πέρα από νομική υποχρέωση της Πολιτείας, οφείλει ταυτόχρονα να αποτελεί και πολιτική προτεραιότητα που, πέραν από τις τυπικές προϋποθέσεις, θα παρέχει και ουσιαστικές προϋποθέσεις ένταξης τους πληθυσμού στον κοινωνικό ιστό της χώρας. Ως εκ τούτου, η ανάγκη για ένα εθνικό σχέδιο δράσης για την ένταξη, που να καλύπτει τόσο τις τυπικές (νομοθεσία και εφαρμογή της) όσο και τις ουσιαστικές προϋποθέσεις της ένταξης (ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των δημόσιων λειτουργών, διαπολιτισμική διαμεσολάβηση και διερμηνεία, πρόσβαση στην πληροφορία κ.λπ.) παραμένει βασικό αίτημα των οργανώσεών μας.

Συνυπογράφοντες φορείς (αλφαβητικά):

1. Αλληλεγγύη – SolidarityNow
2. Άνεμος Ανανέωσης
3. ΑΝΤΙΓΟΝΗ – Κέντρο Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης για το Ρατσισμό, την Οικολογία , την Ειρήνη και τη Μη Βία
4. ΑΡΣΙΣ – Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων
5. Γιατροί χωρίς Σύνορα
6. Ε.Κ.Πο.Σ.Π.Ο. «Νόστος»
7. Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου
8. Ελληνικό Φόρουμ Προσφύγων
9. Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών
10. Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες
11. Ηλιακτίδα ΑΜΚΕ
12. Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου
13. Κάριτας Ελλάς
14. Κέντρο Ημέρας  ΒΑΒΕΛ
15. Κέντρο Ζωής – Για την υποστήριξη των ανθρώπων που ζουν με HIV/AIDS
16. Κέντρο Συμπαραστάσεως Παλιννοστούντων και Μεταναστών-Οικουμενικό Πρόγραμμα Προσφύγων της Εκκλησίας της Ελλάδος
17. ΜΕΛΙΣΣΑ, Δίκτυο Μεταναστριών στην Ελλάδα
18. Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών Δήμου Αθήνας
19. ASANTE
20. CARE
21. Generation 2.0 for Rights, Equality & Diversity
22. HIAS Greece
23. JRS Ελλάδος
24. PRAKSIS – Προγράμματα Ανάπτυξης, Κοινωνικής Στήριξης και Ιατρικής Συνεργασίας
25. Save the Children

1^ Πρόκειται για απόφαση της οποίας έχει γίνει επίκληση σε κοινωνικό λειτουργό του SolidarityNow χωρίς εντούτοις να του επιδοθεί αντίγραφο. Ακόμα πιο ανησυχητικό, ανηρτημένη επιστολή της Πανελλήνια Ομοσπονδία Σωματείων Εργαζομένων Κ.Ε.Π. ζητάει την αναστολή χορήγησης ΑΜΚΑ από τα ΚΕΠ, κατά παράβαση της κείμενης νομοθεσίας http://www.posekep.gr/index.php/members-for?view=topic&catid=3&id=846.

 

2^ https://www.synigoros.gr/resources/150616-perilipsi.pdf

Αθήνα, 1/8/2017

Προς: Υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής, κ. Ιωάννη Μουζάλα

Αναπληρωτή Υπουργό Οικονομίας και Ανάπτυξης, κ. Αλέξη Χαρίτση

Κοινοποίηση: Αντιπρόσωπο της Ύπατης Αρμοστείας στην Ελλάδα κ. Philippe Leclerc

ΘΕΜΑ: Ζητήματα στέγασης αναγνωρισμένων προσφύγων

Η αύξηση των ποσοστών χορήγησης προσφυγικού καθεστώτος και επικουρικής προστασίας στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, η οποία είναι φυσικά ιδιαίτερα θετική, επιβάλλει τον άμεσο σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών ένταξης των αναγνωρισμένων προσφύγων.[1] Η ένταξη των προσφύγων στην κοινωνία μας είναι νομική υποχρέωση της Πολιτείας, η οποία πρέπει να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα ώστε να διευκολύνει αυτή την εξαιρετικά δύσκολη για τους πρόσφυγες διαδικασία, ενώ οφείλει ταυτόχρονα να αποτελεί και πολιτική προτεραιότητα που, πέραν από τις τυπικές προϋποθέσεις, να παρέχει και ουσιαστικές προϋποθέσεις ένταξης τους πληθυσμού στον κοινωνικό ιστό της χώρας.

Σήμερα καταγράφονται πολλά προβλήματα στο πεδίο της ένταξης. Οι διοικητικές διαδικασίες σε ό,τι αφορά τη χορήγηση ΑΜΚΑ, ΑΦΜ, κάρτας ανεργίας, τραπεζικών λογαριασμών κ.λπ. παραμένουν εξαιρετικά αναποτελεσματικές, ενώ τα προγράμματα εκμάθησης ελληνικής γλώσσας και σύνδεσης με την αγορά εργασίας παραμένουν αποσπασματικά και ανεπαρκή, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται ακόμα περισσότερο η δυνατότητα ένταξης για τον συγκεκριμένο πληθυσμό.

Ως προς την στέγαση, το πρόγραμμα στέγασης της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες αφορά μόνο αιτούντες άσυλο (είτε αυτούς που θα μείνουν στην Ελλάδα είτε αυτούς που θα μετεγκατασταθούν σε άλλες χώρες της ΕΕ) και δεν περιελάμβανε, αρχικά, καμία πρόβλεψη για την τύχη των ανθρώπων αυτών από τη στιγμή που θα λαμβάνουν προσφυγικό καθεστώς ή επικουρική προστασία.

Λόγω του  υψηλού αριθμού χορήγησης καθεστώτος σε επωφελούμενους του προγράμματος, το πρόγραμμα της Ύπατης Αρμοστείας δίνει πλέον παράταση στη στέγαση των αναγνωρισμένων προσφύγων για ένα μήνα, με δυνατότητα επέκτασης μέχρι έξι μήνες κατόπιν εξατομικευμένης κρίσης που θα τεκμηριώνει την ευαλωτότητα. Μετά από αυτό το διάστημα, οι άνθρωποι αυτοί θα πρέπει κυριολεκτικά να «πεταχτούν στο δρόμο».

Συγκεκριμένα βάσει των επικαιροποιημένων στοιχείων, 1.014 άτομα που έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα στέγασης της ΥΑ έχουν ήδη λάβει καθεστώς, εκ των οποίων οι περισσότεροι διαμένουν σε προγράμματα που υλοποιούνται από τους συνυπογράφοντες φορείς. Οι άνθρωποι αυτοί θα πρέπει σταδιακά, και πάντως το αργότερο μέχρι το τέλος του έτους, να εγκαταλείψουν τη στέγη που τους έχει παρασχεθεί. Σημειωτέον δε ότι οι οργανώσεις αδυνατούν να καλύψουν τις στεγαστικές ανάγκες με ίδιους πόρους.

Πρόταση:

Ως πρόγραμμα-γέφυρα για αυτόν τον πληθυσμό προτείνουμε να χρησιμοποιηθεί η πρόβλεψη που ήδη υπάρχει στο εθνικό πρόγραμμα του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης, για παροχή επιδόματος στέγασης, συνδυαζόμενου με ένα πλέγμα υπηρεσιών ένταξης και γλωσσομάθειας, σε νόμιμα διαμένοντες πολίτες τρίτων χωρών (στους οποίους περιλαμβάνονται  και οι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες).[2]

Παρότι το πρόβλημα γίνεται όλο και επιτακτικότερο, η σχετική δράση δεν έχει προκηρυχθεί ακόμα κινδυνεύοντας να αφήσει ένα κενό που οι οργανώσεις θα αδυνατούν να διαχειριστούν με ίδιους πόρους. Ως εκ τούτου, θεωρούμε ότι η προκήρυξη και υλοποίηση της συγκεκριμένης δράσης αποτελεί προτεραιότητα για την ομαλή ένταξη των ανθρώπων αυτών στην ελληνική κοινωνία και ζητούμε τις άμεσες ενέργειές σας για την επίτευξη βιώσιμης λύσης.

Συνυπογράφοντες φορείς (αλφαβητικά):

1. Αλληλεγγύη – SolidarityNow
2. ΑΡΣΙΣ – Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων
3. Άνεμος Ανανέωσης
4. ΑΝΤΙΓΟΝΗ – Κέντρο Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης για το Ρατσισμό, την Οικολογία , την Ειρήνη και τη Μη Βία
5. Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου
6. Ελληνικό Φόρουμ Προσφύγων
7. Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών
8. Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες
9. Ηλιακτίδα
10. Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου
11. Κάριτας Ελλάς
12. Κέντρο Ημέρας ΒΑΒΕΛ
13. ΜΕΛΙΣΣΑ, Δίκτυο Μεταναστριών στην Ελλάδα
14. ΜΕΤΑδραση, Δράση για τη Μετανάστευση και την Ανάπτυξη
15. ΜΚΟ Αίτημα
16. ΠΕΡΙΧΩΡΗΣΙΣ
17. Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών Δήμου Αθήνας
18. Generation 2.0 for Rights, Equality & Diversity
19. Help Refugees
20. JRS Greece
21. PRAKSIS – Προγράμματα Ανάπτυξης, Κοινωνικής Στήριξης και Ιατρικής Συνεργασίας

[1] Ενδεικτικά, βάσει των στατιστικών της Υπηρεσίας, εντός του 2016, 2.467 άτομα έλαβαν προσφυγικό καθεστώς και 245 επικουρική προστασία, ενώ εντός του 2017, 3.791 άτομα έλαβαν προσφυγικό καθεστώς και 305 επικουρική προστασία, http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2017/07/Greek_Asylum_Service_Statistical_Data_GR.pdf.

[2] Βλ. http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2016/12/Programme_2014GR65AMNP001_4_4_el.pdf, σελ. 15.

Η ενεργειακή μετάβαση και το νομοσχέδιο για τις «κοινότητες ενέργειας»

Του Νίκου Χρυσόγελου,

προέδρου του «ΑΝΕΜΟΥ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ»

www.anemosananeosis.gr

H μετάβαση σε ένα άλλο ενεργειακό μοντέλο που θα βασίζεται κατά 90-100% σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στην ενεργειακή αποτελεσματικότητα είναι απαραίτητη για κλιματικούς, περιβαλλοντικούς και οικονομικούς λόγους. Σημασία έχει όμως και ο τρόπος που θα προωθηθούν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Είναι απαραίτητο οι τοπικές κοινωνίες να έχουν την πλήρη ιδιοκτησία ή σημαντικό ποσοστό ιδιοκτησίας των επενδύσεων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας,  να αποφασίζουν για την έκταση και την χωροθέτηση των επενδύσεων, να επωφελούνται περιβαλλοντικά και οικονομικά από την αλλαγή του ενεργειακού μοντέλου. Γι αυτό απαιτείται σοβαρός διάλογος, αξιοποίηση της πλούσιας ευρωπαϊκής εμπειρίας, συμμετοχικός σχεδιασμός, συμμετοχή των πολιτών στις επενδύσεις (και όχι μόνο σε ωραία λόγια) καθώς και νέες προσεγγίσεις από την κεντρική διοίκηση και τις τοπικές κοινωνίες.

Από το συγκεντρωτικό μετάβαση σε ένα «κοινοτικό» ενεργειακό μοντέλο

Στο κυρίαρχο ενεργειακό μοντέλο, η ενέργεια παράγεται από μεγάλες επιχειρήσεις που συγκέντρωναν όλο τον πλούτο: πετρελαϊκές εταιρίες, ορυχεία λιγνίτη και κάρβουνου, πυρηνικές εγκαταστάσεις κρατικά μονοπώλια ή μεγάλοι ιδιωτικοί ενεργειακοί όμιλοι. Η τεχνολογία και κοινωνικές – οικονομικές αντιλήψεις υποστήριξαν αυτό το μοντέλο με γενναίες επιδοτήσεις μάλιστα. Για παράδειγμα, στην Γερμανία η παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα και πυρηνικά ελέγχεται κατά 94% από ελάχιστες μεγάλες επιχειρήσεις.

Η νέα «ενεργειακή επανάσταση» (“energy transition”) – χάρη στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις και ως συνέπεια νέων κοινωνικών και οικονομικών αντιλήψεων – στοχεύει σε βαθιές αλλαγές του ίδιου του μοντέλου. Η πληροφορική βοηθάει στην αποκέντρωση της παραγωγής και στην πλήρη αλλαγή των δικτύων διανομής, ενώ η νομοθετικές αλλαγές οδηγούν όχι μόνο στην αυτοπαραγωγή και αυτοκατάλωση ενέργειας αλλά και ανταλλαγή και διάθεση περίσσειας ενέργειας μεταξύ, για παράδειγμα, των κατοίκων μιας γειτονιάς χωρίς να παρεμβάλλεται ένα παλιού τύπου ηλεκτρικού δικτύου. Η εκρηκτική ανάπτυξη των τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έχει μειώσει δραματικά το κόστος και κάνει εφικτή την μετατροπή του καταναλωτή σε παραγωγό ενέργειας ακόμα και μέσα στις πόλεις.

Η «ενεργειακή επανάσταση» σηματοδοτεί κάτι εντελώς διαφορετικό: η παραγωγή ενέργειας θα είναι από ανανεώσιμες πηγές, ενώ  η παραγωγή και διανομή της θα περάσει στις κοινότητες («community energy»). Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στη Γερμανία και στη Δανία έχουν περάσει σε σημαντικό βαθμό σε ενεργειακούς συνεταιρισμούς, τοπικές εταιρίες λαϊκής βάσης, δημοτικές επιχειρήσεις και τοπικές – μικρομεσαίες επιχειρήσεις, καμία σχέση δηλαδή με το κυρίαρχο μέχρι τώρα μοντέλο. Σε ορισμένες περιπτώσεις και η διαχείριση των δικτύων διανομής «πράσινης ενέργειας» περνάει στις τοπικές κοινότητες και σε ενεργειακούς συνεταιρισμούς. H «Buergerenergie Berlin» είναι μια παρόμοια προσπάθεια στο Βερολίνο που αφορά στην διαχείριση του δικτύου διανομής ενέργειας της πόλης από τους πολίτες. To ενδιαφέρον της πρωτοβουλίας είναι ότι δημιουργεί έναν συνεταιρισμό χιλιάδων πολιτών ο οποίος υποβάλει πρόταση προς το Κοινοβούλιο του Βερολίνου για να αναλάβει το δίκτυο διανομής της ενέργειας και την μετατροπή του σε δίκτυο διανομής πράσινης ενέργειας. Το θέμα έχει συζητηθεί στο κοινοβούλιο του Βερολίνου, ενώ είχαμε την ευκαιρία – στη διάρκεια πρόσφατης επίσκεψής στα Βερολίνο και συνάντησής μας με βουλευτές των Πράσινων, των Σοσιαλδημοκρατών και της Αριστεράς που σχηματίζουν την κυβερνητική πλειοψηφία – να διαπιστώσουμε ότι υπάρχει σημαντικό ενδιαφέρον. Η πρωτοβουλία “Buergerenergie Berlin” έχει προτείνει να συνεργαστεί με την Δημοτική Επιχείρηση για την Ενέργεια που δημιουργήθηκε πρόσφατα.

Η ανάπτυξη των ενεργειακών συνεταιρισμών στην Ευρώπη

Σήμερα έχουν καταγραφεί από την RESCoop.eu, την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνεταιρισμών και Συνεργατικών σχημάτων πολιτών για παραγωγή ενέργειας μέσω ΑΠΕ, πάνω από 2400 ενεργειακοί συνεταιρισμοί (όχι απλώς τοπικές ενεργειακές εταιρίες) σε ευρωπαϊκό επίπεδο στους οποίους συμμετέχουν εκατομμύρια πολίτες. Αφορούν, κυρίως, στην παραγωγής ενέργειας αλλά όλο και περισσότερο και στη διανομή/παροχή ενέργειας από ΑΠΕ. Μόνο ένας από αυτούς, ο ενεργειακός συνεταιρισμός Ecopower, στο Βέλγιο, έχει 50.000 μέλη και κεφάλαια 50.000.000 Ευρώ. Η Γερμανία διαθέτει σήμερα 831 ενεργειακούς συνεταιρισμούς #REScoop που αποτελούν τμήμα των συνολικά 7700 συνεταιρισμών σε 5 βασικούς τομείς (ενέργεια, τράπεζες-χρηματοπιστωτικός τομέας, γεωργία-τρόφιμα-κατανάλωση, κοινωνικές δραστηριότητες, περιβάλλον) στους οποίους συμμετέχουν 22.000.000 γερμανοί και γερμανίδες.

Οι ίδιοι οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί δημιουργούν δικά τους χρηματο-οικονομικά εργαλεία. Η παραγωγή και διανομή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα συσσωρεύει τεράστια ποσά που σήμερα καταλήγουν στα ταμεία μερικών μεγάλων επιχειρήσεων. Οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί δεν αλλάξουν μόνο το «καύσιμο», δηλαδή από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές, αλλά και μετατρέπουν τα κέρδη σε κεφάλαια που επενδύονται στην τοπική οικονομία και βοηθάνε τους πολίτες, συχνά να αναπτύξουν σημαντικές κοινωνικές και πράσινες υποδομές. Για παράδειγμα, ένας ενεργειακός συνεταιρισμός στο Βέλγιο κατέγραψε το 2016  καθαρά «κέρδη» 2.000.000 ευρώ. Η γενική συνέλευση του, όμως, αποφάσισε να μην μοιράσει 15-20 ευρώ που αντιστοιχούν σε κάθε μέλος αλλά να χρησιμοποιήσει τα 2.000.000 Ευρώ ως επενδυτικό κεφάλαιο για έργα εξοικονόμησης ενέργειας ή στήριξης νοικοκυριών που βιώνουν την κρίση.

Πολλοί ενεργειακοί συνεταιρισμοί βοηθάνε μέσω χαμηλότοκων δανείων να συγκεντρωθούν τα αρχικά κεφάλαια που χρειάζονται στο ξεκίνημά τους νέοι συνεταιρισμοί ώστε να μην χρειάζεται να προσφύγουν σε ακριβό τραπεζικό δανεισμό. Κάποιοι από αυτούς συνέβαλαν στο παρελθόν στην δημιουργία συνεταιριστικών τραπεζών, ενώ τώρα δημιουργούν νέα, καινοτόμα χρηματο-οικονομικά εργαλεία προς όφελος της κοινωνίας.

Το νέο νομοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα

Η ελληνική κυβέρνηση παρουσίασε πρόσφατα ένα σχέδιο νόμου για τις λεγόμενες «ενεργειακές κοινότητες» κι έχει διακηρύξει την πρόθεσή της να ολοκληρώσει την διαδικασία μέχρι τα τέλη Ιουλίου. Η συζήτηση που έχει ανοίξει και η πρωτοβουλία νομοθετικής ρύθμισης είναι ενδιαφέρουσες.

Η ελληνική κυβέρνηση επέλεξε να προσδιορίσει το «εμπορικό» μοντέλο που θα ακολουθήσουν οι «ενεργειακές κοινότητες». Σε πολλές χώρες δεν υπάρχει ειδική νομοθεσία για το εμπορικό σχήμα που ακολουθούν οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί, αντιμετωπίζονται ως οποιαδήποτε άλλη εταιρία αλλά, προφανώς, οι στόχοι και ο τρόπος λειτουργίας τους κάνει να διαφέρουν. Είναι κυρίως οι νομοθετικές ρυθμίσεις σε άλλους τομείς που συνέβαλαν στην ραγδαία ανάπτυξη των ενεργειακών συνεταιρισμών.

Στο σχέδιο που παρουσίασε η κυβέρνηση υπάρχουν πολλά θέματα που δημιουργούν κενά ή και προβλήματα, όπως πχ η απουσία ξεκάθαρης ρύθμισης για ενεργειακούς συνεταιρισμούς όπως τους γνωρίζουμε σε ευρωπαϊκό επίπεδο ή η απουσία δέσμευσης για την ενεργειακή μετάβαση στις ΑΠΕ και κλιματικοί στόχοι. Θα πρέπει, λοιπόν, να γίνουν προσεκτικά βήματα γιατί αντί για καλό στο τέλος μπορεί να δούμε να υψώνονται μεγαλύτερα τείχη.

Ένα βασικό πρόβλημα στο υπάρχον σχέδιο είναι η μεγάλη ασάφεια μεταξύ διαφόρων εννοιών και σχημάτων εξαιτίας της προσπάθεια του νομοθέτη να αποφασίσει με περιοριστικό τρόπο για ένα τόσο περίπλοκο θέμα. Για παράδειγμα στους ενεργειακούς συνεταιρισμούς υπάρχουν μέλη, όχι μέτοχοι. Σε μια τοπική εταιρία μπορεί να υπάρχουν μέτοχοι φυσικά ή νομικά πρόσωπα.  Για παράδειγμα, είναι άλλο τοπικές ενεργειακές εταιρίες – που αποτελούν ίσως και σχήμα συνεργασίας μεταξύ εταιριών ή και ΟΤΑ/Περιφερειών που κατέχουν μετοχές –  κι άλλο είναι οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, που συνήθως, ακόμα και οι πιο μικροί, εκπροσωπούν εκατοντάδες ή οι πιο μεγάλοι χιλιάδες μέλη, αλλά δεν έχουν μετόχους.

Η κριτική του Ανέμου Ανανέωσης σχετικά με το νομοσχέδιο

Στο νομοσχέδιο υπάρχουν, παρά τις διακηρυγμένες καλές προθέσεις, πολλά θέματα που δημιουργούν προβληματισμό. Η νομοθέτηση ξεκινάει από την ανάγκη ενσωμάτωσης στο εθνικό θεσμικό πλαίσιο πρόσφατων ευρωπαϊκών οδηγιών για τις τοπικές ενεργειακές επιχειρήσεις αλλά και ρυθμίσεων σχετικά με τους ενεργειακούς συνεταιρισμούς.

Οι υπάρχοντες δύο ενεργειακοί συνεταιρισμοί (αυτός της Καρδίτσας κι αυτός της Σίφνου) είναι αστικοί συνεταιρισμοί. Η νέα νομοθεσία δεν φαίνεται να επιλύει υπαρκτά προβλήματα που αντιμετωπίζουν παρόμοιοι ενεργειακοί συνεταιρισμοί. Ίσως μάλιστα παρά τις καλές προθέσεις,  να προσθέσει εμπόδια ή τουλάχιστον δυσκολίες σε υπάρχοντα σχήματα ή πολύ περισσότερο σε νέα εγχειρήματα που έτσι κι αλλιώς βρίσκονται ακόμα σε πολύ αρχικό στάδιο.

Και σε αυτό το νομοσχέδιο, όπως και σε άλλες νομοθετικές ρυθμίσεις που αφορούν την κοινωνική επιχειρηματικότητα ή την κοινωνική κι αλληλέγγυα οικονομία, διαπιστώνουμε την τάση να ρυθμίζονται από τον νόμο, με υπερβολικά συγκεκριμένο τρόπο, λεπτομέρειες που αφορούν στην λειτουργία κοινωνικών επιχειρήσεων, δημιουργώντας διακρίσεις σε βάρος τους. Είτε συνειδητά είτε όχι επιβάλλεται μια λογική ότι το κράτος έχει το δικαίωμα να διαμορφώνει με εξαντλητικό τρόπο το πώς θα αναπτυχθούν, πώς και που θα εργαστούν, ποιο εργασιακό μοντέλο θα ακολουθήσουν αυτές οι μορφές επιχειρηματικότητας που αποτελούν κάτι διαφορετικό από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις και τις κρατικές εταιρίες. Μια τέτοια στάση, συνεχίζει να αποτελεί εξαίρεση στο ευρωπαϊκό επίπεδο όπου βλέπουμε μια αυτό-οργάνωση και αυτό-θέσμιση στη βάση συχνά αξιών κι αρχών, καθώς και δημιουργία δομών υποστήριξης, συμβουλευτικής, παρακολούθησης κι ελέγχου από τους ίδιους τους φορείς (πχ ενεργειακοί συνεταιρισμοί, κοινωνικές επιχειρήσεις κα).

Το σχέδιο νόμου που τέθηκε μεν σε ηλεκτρονική διαβούλευση αλλά για ελάχιστες μέρες, έχει κατά τη γνώμη μας σοβαρά προβλήματα:

1. Δημιουργεί μεγάλη σύγχυση μεταξύ «ενεργειακών συνεταιρισμών» και «τοπικών ενεργειακών επιχειρήσεων» εντάσσοντάς τις χωρίς σαφή διαφοροποίηση κάτω από το κοινό σχήμα των «κοινοτήτων ενέργειας». Σε ευρωπαϊκό επίπεδο – κι όχι μόνο – είναι άλλο πράγμα οι «ενεργειακοί συνεταιρισμοί» και άλλο οι «τοπικές ενεργειακές επιχειρήσεις», οι δημοτικές επιχειρήσεις ή οι Μικρο-Μεσαίες Επιχειρήσεις που ασχολούνται με την ενέργεια. Στο νομοσχέδιο όλα αυτά αποκτούν ένα ενιαίο πλαίσιο κι αλληλο-συγχέονται.
2. Ο όρος «κοινοτική ενέργεια» (Community energy) αναφέρεται παντού σε διεθνές επίπεδο αποκλειστικά στην παραγωγή ή και διακίνηση «πράσινης ενέργειας», ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές καθώς και σε προγράμματα ενεργειακής αποτελεσματικότητας, εξοικονόμησης ενέργειας. Στο νομοσχέδιο συμπεριλαμβάνονται και το φυσικό αέριο ή το LNG (που δεν είναι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) αλλά θα μπορούσε να ανοίξει παράθυρο ακόμα και για τον λιγνίτη!
3. Διαβάζοντας κάποιος το νομοσχέδιο μπορεί να σχηματίσει την εντύπωση ότι διαφορά μεταξύ μιας «κερδοσκοπικής» ενεργειακής κοινότητας και μιας μη κερδοσκοπικής είναι ο αριθμός των μελών. Το ένα σχήμα απαιτεί κατ΄ ελάχιστον 15 άτομα και το άλλο κατ’ ελάχιστον 5 άτομα. Επίσης, επικρατεί η άποψη ότι ένας ενεργειακός συνεταιρισμός που μπορεί να επιστρέψει στα μέλη του μια απόδοση της τάξης του 1,5% είναι κερδοσκοπικός αν και το ποσό που θα λάβουν μπορεί να αφορά μερικά ευρώ. Είναι προφανές ότι δεν είναι αυτά πραγματικά κριτήρια για το εάν μια ενεργειακή κοινότητα είναι κερδοσκοπική ή όχι. Αυτό προσδιορίζεται από το καταστατικό, τους στόχους και τις επιδιώξεις της επιχείρησης. Πολλοί ενεργειακοί συνεταιρισμοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο μπορεί να επιστρέψουν στους πολίτες – μέλη τους αποδόσεις της τάξης του 6% χωρίς να χαρακτηρίζονται και να αντιμετωπίζονται ως κερδοσκοπικές επιχειρήσεις. Στην Ελλάδα μια απόδοση στο ύψος των αποδόσεων των τραπεζών αντιμετωπίζεται ως κερδοσκοπική, αν και μπορεί να αφορά σε αποδόσεις της τάξης των 5-10 Ευρώ ετησίως!
4. Είναι απορίας άξιον πώς το νομοσχέδιο προσπαθεί να επιβάλει (παράγραφος 3 του άρθρου 02), όρους ιδιοκτησίας κατοικίας ως προϋπόθεση για να γίνει κάποιος μέλος των «ενεργειακών κοινοτήτων». Μάλιστα για να υπάρξει μια «ενεργειακή κοινότητα» πρέπει ένα πολύ υψηλό ποσοστό (75%) των συμμετεχόντων να κατέχουν ιδιοκτησία στην έδρα της «επιχείρησης». Αυτό είναι φυσικά σε πλήρη αντίθεση με μια βασική αρχή των Συνεταιρισμών για εθελοντική και ελεύθερη συμμετοχή για όλους αλλά και εισάγει διακρίσεις σε σχέση με οποιανδήποτε μορφής επιχείρηση με έδρα ένα τόπο. Μάλιστα επιβάλλει να συγκεντρωθούν και τα Ε9 (έντυπα της εφορίας για επιβεβαίωση της ιδιοκτησίας) πριν την έγκριση της επιχείρησης, αναπαράγοντας την γραφειοκρατική προσέγγιση της ελληνικής διοίκησης και προσθέτοντας ένα τεράστιο όγκο γραφειοκρατίας για ενεργειακούς συνεταιρισμούς που θα εγγράψουν πχ 5000 μέλη, κάτι πολύ συνηθισμένο για έναν ευρωπαϊκό ενεργειακό συνεταιρισμό ή – πολύ περισσότερο – 50.000 μέλη.
5. Είναι σαφές ότι η προσέγγιση του νομοσχεδίου προσδιορίζει ένα πολύ συγκεκριμένο μοντέλο «ενεργειακών κοινοτήτων»: περιορισμένης συμμετοχής μικρές επιχειρήσεις ενέργειας που δεν μπορούν να κάνουν και πολλά πράγματα. Υπάρχει, πράγματι, αυτό το είδος ενεργειακών συνεταιρισμών και τοπικών επιχειρήσεων ενέργειας, ολιγομελείς και με περιορισμένες δυνατότητες. Είναι ένα μοντέλο μεταξύ πολλών άλλων μορφών ενεργειακών επιχειρήσεων κι ενεργειακών συνεταιρισμών στην Ευρώπη. Υπάρχουν όμως και ενεργειακοί συνεταιρισμοί που έχουν 2.000 ή και 50.000 μέλη, τα οποία δεν είναι όλα κάτοικοι της περιοχής και δεν έχουν όλα ιδιοκτησία στην περιοχή. Γιατί το νομοσχέδιο πρέπει να επιβάλει  το ένα από τα πολλά μοντέλα και να εμποδίσει την δημιουργία άλλων συνεργατικών μορφών – πχ ενεργειακών συνεταιρισμών με 2.000 ή 10.000 μέλη;

 

Δεν θεωρούμε ότι η κεντρική διοίκηση πρέπει ή επιτρέπεται να καθορίσει ποιο θα είναι το μοντέλο που θα ακολουθήσουν στην Ελλάδα οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί αλλά και άλλες μορφές «τοπικών ενεργειακών εταιρειών».

Στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνεταιρισμών και Συνεργατικών σχημάτων πολιτών για παραγωγή ενέργειας μέσω ΑΠΕ (www.rescoop.eu) αποτυπώνεται η πολυμορφία των ενεργειακών συνεταιρισμών κι άλλων συνεργατικών σχημάτων που αναπτύχθηκαν ανάλογα με την κουλτούρα και τις πραγματικότητες των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Σίγουρα όμως δεν επιβλήθηκαν νομοθετικά. Είναι η συμμετοχή των ενεργειακών συνεταιρισμών σε αυτή την ομοσπονδία, ένα καλό εργαλείο για να τηρηθούν κανόνες, αρχές και λειτουργίες που θα διασφαλίζουν την πραγματική κι όχι πλασματική ανάπτυξη τέτοιων σχημάτων στην Ελλάδα. Δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε τον τροχό και στο θέμα των ενεργειακών συνεταιρισμών.

Ζητάμε λοιπόν από την κυβέρνηση να μην νομοθετήσει κι επιβάλει ένα πολύ καθορισμένο είδος «ενεργειακής κοινότητας» αλλά να επιτρέψει να διαμορφωθούν διαφορετικά μοντέλα. Αυτό που πρέπει όμως να κάνει είναι να θέσει τους κανόνες, το γενικό πλαίσιο με ξεκάθαρους όρους: πότε χαρακτηρίζεται ένα σχήμα ως ενεργειακός συνεταιρισμός παραγωγής και διανομής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, πότε είναι ένα σχήμα συνεργασίας μεταξύ ενός ενεργειακού συνεταιρισμού και μιας επιχείρησης (δημοτικής ή ιδιωτικής), πότε πρόκειται για μια τοπική ενεργειακή επιχείρηση (ιδιωτική ή σύμπραξη ιδιωτικής επιχείρησης κι αυτοδιοίκησης) και πότε είναι μια καλυμμένη (ή όχι) συνεργασία μεταξύ μιας μεγάλης επιχείρησης και μια μικρής ομάδας πολιτών σε τοπικό επίπεδο για προφανείς λόγους. Είναι σαφές ότι κάθε σχήμα έχει σε σημαντικό βαθμό διαφορετικό χαρακτήρα και επιδιώξεις.

Το μοντέλο της φράουλας για την ανάπτυξη των ενεργειακών συνεταιρισμών

Μελετώντας το πώς αναπτύχθηκαν οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί στις διάφορες χώρες, διαπιστώνουμε ότι υπάρχει ένας πλούτος μοντέλων. Άλλοι δημιουργήθηκαν πριν από 100 χρόνια, άλλοι είναι νεοσύστατοι. Άλλοι είναι μικροί και τοπικοί, άλλοι έχουν χιλιάδες μέλη κι αναπτύσσονται σε συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες αλλά δεν περιορίζονται σε ένα τόπο. Άλλοι είναι πολύ παραδοσιακοί, άλλοι έχουν αναπτύξει σημαντική τεχνολογική και κοινωνική καινοτομία κι εργαλεία συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων.

Παρά το γεγονός ότι έχουμε δύο ενεργειακούς συνεταιρισμούς που προσπαθούν να σταθούν τοπικά (Σίφνος, Καρδίτσα), είναι πιθανόν ότι η πραγματική ανάπτυξη των ενεργειακών συνεταιρισμών στην Ελλάδα απαιτεί ένα μοντέλο πιο κοντά στο Ισπανικό και το Βέλγικο. Εκεί έχουμε την δημιουργία σημαντικών συνεταιρισμών με χιλιάδες μέλη που ξεκίνησαν, όπως όλοι, από μια πολύ μικρή τοπική ομάδα. Όμως, επέλεξαν να αναπτυχθούν σε εθνικό ή  ευρύ περιφερειακό (και όχι στενά τοπικό) επίπεδο ώστε να έχουν τα απαραίτητα εφόδια (τεχνογνωσία και οικονομικούς πόρους). Προχώρησαν σε επενδύσεις στην συνέχεια που προφανώς είναι σε τοπικό επίπεδο σε συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες, αλλά δεν αφορούν μόνο σε μια περιοχή. Συνειδητοποίησαν ότι η αυτονόμηση των τοπικών σχημάτων έρχεται εφόσον κι όταν τα τοπικά σχήματα έχουν ριζώσει πλέον κι έχουν αποκτήσει τις προϋποθέσεις, με την βοήθεια του μητρικού ενεργειακού συνεταιρισμού, για να λειτουργήσουν με βιώσιμο τρόπο τοπικά. Είναι ένα «μοντέλο της φράουλας». Από το αρχικό φυτό, ξεκινάνε πολλά φυτά αλλά ριζώνουν και αποκτούν δική τους υπόσταση όταν πλέον είναι ώριμα κι αντέχουν. Υπάρχουν βέβαια κι άλλα σχήματα που έχουν από την αρχή ένα διαφορετικό τρόπο ανάπτυξης, κυρίως σε τοπικό επίπεδο, αλλά πάντα με υποστηρικτικούς μηχανισμούς που έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι, όχι το κράτος, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στη Γερμανία.

Η μελέτη της ελληνικής πραγματικότητας δείχνει ότι θα ήταν τεράστιο λάθος να απαγορευτεί το «μοντέλο της φράουλας» νομοθετικά, όπως στην πραγματικότητα κάνει το σχέδιο που έχει δημοσιευθεί. Θα έπρεπε ο νομοθέτης να αφήσει «όλα τα λουλούδια να ανθίσουν» και η ζωή θα επιλέξει το μείγμα που θα κυριαρχήσει στις μορφές ενεργειακών συνεταιρισμών: μικρότεροι και μεγαλύτεροι, τοπικοί ή με ρίζες σε περισσότερες περιοχές.

Επίσης, γιατί να απαγορευθεί να συμμετέχουν ουσιαστικά στους ενεργειακούς συνεταιρισμούς κι άνθρωποι που δεν έχουν ιδιοκτησία σε ένα τόπο; Με ποια λογική, άνθρωποι που υποφέρουν από ενεργειακή φτώχεια και δεν έχουν ιδιόκτητη κατοικία, να μπορούν μόνο κατ’ εξαίρεση να γίνουν μέλη σε έναν ενεργειακό συνεταιρισμό (που οργανώνει συλλογικά εργασίες ενεργειακής αναβάθμισης ή επενδύσει συλλογικά στις ΑΠΕ); Πολύ περισσότερο όταν γνωρίζουμε καλά πως η από κοινού δράση (από κοινού προμήθεια υλικών για ενεργειακή αναβάθμιση μέχρι δημιουργία ενεργειακών συνεταιρισμών) είναι κατ’ εξοχήν εργαλείο περιορισμού της ενεργειακής φτώχειας.

Γιατί ένας ενεργειακός συνεταιρισμός που έχει τεχνογνωσία ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων να μην μπορεί να κάνει εργασίες «εκτός νομού»;

Γιατί οι πολίτες να μπουν σε τέτοια σχήματα με «σύνορα» στον νομό της έδρας της  «επιχείρησης» όταν κάθε άλλη επιχείρηση μπορεί να δουλέψει όπου εκείνη επιθυμεί;

Μα θα πει κάποιος, τέτοιες προϋποθέσεις πρέπει να μπουν για να ενισχύονται από το κράτος αυτές οι επιχειρήσεις και να μην γίνει το έλα να δεις. Και προκύπτει το ερώτημα, θέλουμε κρατικοδίαιτες ενεργειακές επιχειρήσεις ή το μοντέλο των ενεργειακών συνεταιρισμών είναι ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο όπου οι επενδυτές είναι οι πολλοί που βάζουν από λίγα, αναπτύσσονται μοντέλα διαφάνειας και ελέγχου από τον ίδιο τον συνεταιρισμό ώστε να αποτρέπονται οι αστοχίες, ενισχύεται η λογοδοσία αλλά και η συμμετοχή των πολιτών στη λήψη και την υλοποίηση των αποφάσεων και δεν αναλαμβάνει από μόνο του το ΔΣ να κάνει τις μεγάλες και σημαντικές επιλογές;