του Νίκου Χρυσόγελου

“Οι ιστορίες νερού στη Σίφνο” κράτησαν 2,5 ώρες με αμείωτο ενδιαφέρον. Όλοι/ες όσοι/ες συμμετείχαμε στη συνάντηση για το νερό, την Κυριακή 22 Ιανουαρίου , στο Ίδρυμα Πρόκου, φύγαμε μαθαίνοντας πολλά, γινόμαστε λίγο πιο σοφοί/ες. Και σίγουρα αναρωτηθήκαμε πώς αυτή η σοφία, που συνεχώς ανακαλύπτουμε ότι ήταν αναπόσπαστο στοιχεία της καθημερινότητας των απλών ανθρώπων στο Σίφνο, θα βοηθήσει να επανασχεδιάσουμε τη σωστή, βιώσιμη διαχείριση του νερού στο μέλλον, ώστε να επαρκεί για τις ανάγκες μας – τις οποίες πρέπει να οριοθετούμε και να προσδιορίσουμε στο συγκεκριμένο περιβάλλον των Κυκλάδων- αλλά και για τη φύση.

Πολλοί θυμούνται ακόμα το σταμνί με το οποίο κουβαλούσαμε το νερό από το πηγάδι για να πιούμε, αλλά στην πραγματικότητα συζητήσαμε ελάχιστα για αυτό. Από την πρώτη στιγμή της κουβέντας, συζητούσαμε όχι αναπολώντας το μακρινό παρελθόν αλλά αναζητώντας τα μαθήματα που προκύπτουν από τη σοφή σχέση της παλαιότερης σιφνέικης κοινωνίας με το νερό – που είναι αλήθεια ότι διαρρέει σήμερα – για να μπορέσουμε να διαμορφώσουμε μια νέα, υπεύθυνη σχέση με το νερό στο μέλλον. 

Από τη συζήτηση καταγράψαμε κάποια πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία, τα οποία θα επεξεργαστούν συλλογικά για να αποτελέσουν τη βάση ενός συμμετοχικού Σχεδίου Δράσης για το Νερό στη Σίφνο . Τις επόμενες μέρες, ένα πρώτο σχέδιο θα αποσταλεί σε όσους/όσες συμμετείχαν και σε όσους/όσες ενδιαφέρονται για παρατηρήσεις. Το κείμενο αποσταλεί στο Δήμο Σίφνου για τελικές παρατηρήσεις και λήψη τελικών αποτελεσμάτων και θα ενταχθεί στο Πράσινο Κοινωνικό Σχέδιο Δράσης για τη Σίφνο που επεξεργάζεται συλλογικά στο πλαίσιο του προγράμματος GRAPE αλλά και αξιοποιώντας τις εμπειρίες από το δίκτυο μικρών νησιών SMILO MED

(α) Στη Σίφνο αναπτύχθηκε ένα πλήρες δίκτυο από πηγές, πηγάδια, στέρνες, γούρνες, χαβούβες, αποτελώντας μια εξαιρετική υποδομή για τις ανάγκες των κατοίκων μέσα στα χωριά αλλά και των αγροτών – κτηνοτρόφων και αγγειοπλαστών. Αυτό το δίκτυο είναι ακόμα μια εξαιρετική και σημαντική χαρτογράφηση του νερού και, με τη βοήθεια επιστημονικών και διαχειριστικών εργαλείων, μπορούμε να έχουμε πολύ καλή εικόνα για τους υδατικούς πόρους της Σίφνου σήμερα . 

(β) Τα μονοπάτια, οι δρόμοι των γεωργών, κτηνοτρόφων, αγγειοπλαστών, είναι σε μεγάλο βαθμό και διαδρομές νερού, περνούν, δηλαδή, από μέρη όπου υπάρχουν πηγές ή έχουν φτιαχτεί πηγάδια, στέρνες, γούρνες. Όταν κοντά στις διαδρομές δεν υπάρχουν πηγές ή πηγάδια, τότε κατασκευάζονταν στέρνες για να συμπληρωθεί το δίκτυο νερού. 

(γ) Σε όλο το νησί, ιδιαίτερα στα ρέματα όπου υπήρχαν περιβόλια, γίνονταν δίκαιος διαμοιρασμός του νερού με εθιμικό δίκαιο που μάλιστα αναγνωρίζονταν και από το ειρηνοδικείο. Η Πουλάτη αποτελούσε ένα τέτοιο υπόδειγμα, αλλά το σύστημα διαμοιρασμού και προστασίας του νερού ήταν σε όλη τη Σίφνο (και σε άλλα μέρη).

(δ) Το νερό “διαχωρίζονταν” έξυπνα, ανάλογα με τις χρήσεις του , σε πόσιμο (πχ πηγάδια με καλό νερό σε κάθε χωριό και πηγές), σε αυτό που μετακινήθηκε για άλλη οικιακή ή για αγροτική χρήση (στέρνες, χαβούζες , δεξαμενές), και σε αυτό που επαναχρησιμοποιούνταν για άλλες ανάγκες.

(ε) Οι καλλιέργειες σε όλη τη Σίφνο, αν και ποικίλες, ήταν κυρίως ξηρικές και βασίζονταν σε ντόπιους σπόρους . Κάλυπταν όχι μόνο τις περιοχές του νησιού, αλλά και σημαντικές εξαγωγές. Οι γεωργοί είχαν αναπτύξει ιδιαίτερες γνώσεις και ικανότητες για το ποτέ καλλιεργούν και τι. Τα ποτιστικά είδη, περιορίζονται κυρίως εκεί που υπήρχε περισσότερο νερό, κοντά στους «ποταμούς».  

(στ) Η μελισσοκομία αναπτύχθηκε πολύ στη Σίφνο, και διαπιστώνουμε ότι οι κυψέλες με μελίσσια αφθονούσαν, ήταν τοποθετημένες, σε περιοχές που είχαν κοντά στο νερό, όχι μόνο γιατί το πίνουν οι μέλισσες και γιατί το αυτοκίνητο για να συμβεί κατάλληλες συνθήκες μικροκλίματος μέσα. στις κυψέλες, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι. 

(ζ) Στη Σίφνο, με τους πολλούς ανεμόμυλους, λειτουργούσαν και 4-5, ίσως και περισσότεροι ,νερόμυλοι. για ορισμένες δεκαετίες . Σήμερα διασώζονται ελάχιστα απομεινάρια. Θα μπορούσαν να αποκατασταθούν αυτοί οι νερόμυλοι και να αποτελέσουν, μαζί με τους ανεμόμυλους και τα μεταλλεία, ένα ανοιχτό μουσείο εκπαίδευσης στην ιστορία των τεχνολογικών και βάση ενός τουρισμού για αυτές τις ενδιαφέρουσες τεχνολογίες στη Σίφνο , όπως γίνεται σε πολλές ευρωπαϊκές περιοχές. 

(η) Διαπιστώνουμε πολλές ασυνέχειες και κενά στη γνώση των νέων γενεών για βασικές διαστάσεις της ζωής στη Σίφνο αλλά και αλλαγές σε τρόπους ζωής, που όμως έχει συνέπειες στο σήμερα. Χρειάζεται από κοινού η εκπαιδευτική κοινότητα όσο και οι γονείς να συμβάλλουν στην βαθιά γνώση των νεοτέρων γενεών με το φυσικό, πολιτισμικό, ιστορικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της Σίφνου, που το επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα προσπερνάει . 

(θ) Η συλλογική σοφία στη διαχείριση του νερού μέσα από άτυπες δομές στην καθημερινότητα, με συνεχή συζήτηση που αφορούσε όλους, δεν έχει αντικατασταθεί σήμερα από ένα σύγχρονο σύστημα βιολογικής διαχείρισης του νερού με τη συμμετοχή όλων, όπως προβλέπει και η ευρωπαϊκή νομοθεσία (Οδηγία). για το Νερό 60/2000 και άλλες πιο πρόσφατες τεχνολογίες). Έχει μείνει ένα τεράστιο κενό που δεν γεμίζει από τεχνικά μόνο έργα που είναι απαραίτητα αλλά δεν απαντούν στις ταυτόχρονες και προκλήσεις (κλιματική, οικονομική, κοινωνική, αλλαγή σε τρόπους ζωής, απαιτητικά σε κατανάλωση τουρισμού κ.ά,). Είναι ανάγκη να προσθέσουμε το διάλογο και να λάβουμε συλλογικές αποφάσεις για τοπώς ένα πιο πράσινο μοντέλο διαχείρισης του νερού μπορεί να ολοκληρωθεί με τη συμβολή και της επιστημονικής γνώσης και της σοφίας του παρελθόντος, επιστέγασμα αιώνων παρατήρησης και προσαρμογών αλλά και σύγχρονων, συμμετοχικών / συνεργατικών δομών διαχείρισης . 

(ι) Πολλοί από το μέγεθος τους και τους νέους κατοίκους της Σίφνου κάνουν επιλογές (από το των κτιρίων, την αισθητική τους, τη χρήση του νερού, την απαίτηση για πινίνες, μέχρι το είδος των φυτών που επιλέγουν να φυτέψουν σε κήπους) που δεν εναρμονίζονται με το δεδομένο φυσικό, πολιτισμικό και ανθρωπογενές περιβάλλον του νησιού. Χρειάζεται να δώσουμε μεγαλύτερη έμφαση σε βάθος ενημέρωσης και κατανόηση της ανάγκης να παραμείνει η Σίφνος ένας ιδιαίτερος τόπος, και να μην μετατραπεί σε έναν άχρωμο τουριστικό προορισμό, ένα κακέκτυπο αστικού προαστίου . 

Διοργάνωση

Η συνάντηση οργανώθηκε από την κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση Άνεμος Ανανέωσης , τον Αγροτικό και Μελισσοκομικό Συνεταιρισμό, τον Δήμο Σίφνου, εκπαιδευτικούς και την Επιτροπή Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Σίφνου 

Όλες αυτές οι συζητήσεις βοηθάνε να σχεδιάσουμε από κοινού μια καλύτερη σχέση με το νερό, αξιοποιώντας και ανάλογες ιστορίες νερού από άλλες περιοχές, μέσα από συνεργασίες με μικρά νησιά και μικρούς τόπους στο πλαίσιο των προγραμμάτων COSME – GRAPE ( Τοπικά Κοινωνικά Πράσινα Σχέδια Δράσης για μικρούς και περιφερειακούς τόπους ) και SMILO MED ( Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Φυσικών Πόρων των Μικρών Νησιών στο Μεσόγειο ) που δημιουργούνται στη Σίφνο.

Τους επόμενους μήνες θα διοργανωθούν νέες συναντήσεις που επικεντρώνονται κάθε φορά σε ένα από τα θέματα που έχουν εντοπιστεί ως σημαντικά για συζήτηση (γεωργία – σπόροι, ξερολιθιές – πεζούλες, πολιτιστικές διαδρομές, σύγχρονες μορφές κοινωνικής οργάνωσης) και στοχεύουν στη διατύπωση ενός συνολικού Σχέδιο Δράσης για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της Σίφνου απέναντι σε κρίσεις και την πράσινη μετάβασή της, αξιοποιώντας συνεργατικές μορφές οργάνωσης . 

Το νερό είναι η βάση της ζωής των ανθρώπων. Αλλά και της ζωής πάνω στον πλανήτη, της ευημερίας, της γεωργίας και άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων.

Χωρίς νερό δεν ζούμε.

Το γνώριζαν αυτό πολύ καλά οι προηγούμενες γενιές και γι’ αυτό φρόντιζαν το νερό ως ένα εξαιρετικά πολύτιμο αγαθό, πηγάδια, στέρνες, συλλογή του νερού της βροχής, ξερολιθιές, επαναχρησιμοποίησή του. Κάθε σταγόνα νερού ήταν πολύτιμη. Το νερό δεν επαρκεί για οποιαδήποτε κατανάλωση. Η σπατάλη του μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή έλλειψη.

Η κλιματική κρίση εντείνει υπαρκτά προβλήματα πρόσβασης στο νερό. Στην δική μας περιοχή οι βροχοπτώσεις μειώνονται, θα έχουμε μείωση βροχοπτώσεων συνολικά, αλλά όταν βρέχει είναι πιθανόν να έχουμε πολύ έντονα φαινόμενα. Ο κίνδυνος πλημμυρών και διάβρωσης είναι μεγαλύτερος, μια και οι υποδομές μας δεν έχουν σχεδιαστεί για πιο συχνά και ίσως πιο έντονα “ακραία καιρικά φαινόμενα”

Ο Άνεμος Ανανέωσης, ο Αγροτικός και Μελισσοκομικός Συνεταιρισμός, ο Δήμος Σίφνου, οι εκπαιδευτικοί και η Επιτροπή Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Σίφνου προσκαλούμε τους μαθητές και τις μαθήτριες, τους εκπαιδευτικούς, τους γεωργούς, τους αγγειοπλάστες, γενικότερα τους κατοίκους της Σίφνου, μικρούς και μεγαλύτερους, να έρθουν στη συνάντηση, να φέρουν φωτογραφίες, ποιήματα, κείμενα, αναμνήσεις “ιστοριών νερού στη Σίφνο”, να παρουσιάσουν αυτοί/αυτές οι ίδιοι/εςτο υλικό, τις μαρτυρίες τους, τις  μνήμες.

Καταγράφουμε μια σημαντική πλευρά της ιστορίας της καθημερινής ζωής της Σίφνου, ιστορίες νερού, μέσα από πρόσωπα, κείμενα, ιστορίες, εικόνες, περιγραφές για να μπορέσουμε να στηρίξουμε σήμερα και στο μέλλον ένα πιο βιώσιμο μοντέλο προστασίας και διαχείρισης του πολύτιμου αγαθού μας.