Σεπ 09 2022
0

Η δημιουργία και ο ρόλος της Επιτροπή Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Σίφνου

By | Δράσεις | No Comments

Τι είναι η Επιτροπή “Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Σίφνου”

Ο Άνεμος Ανανέωσης (κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση για την προώθηση της πράσινης και κοινωνικής οικονομίας, του βιώσιμου τουρισμού, της προστασίας του κλίματος και του διαλόγου των πολιτισμών) και το δίκτυο ευρω-μεσογειακών νησιών SMILO σε συνεργασία με το Δήμο Σίφνου έχουν ξεκινήσει  πρόγραμμα ευαισθητοποίησης, εκπαίδευσης και αποκατάστασης του εκτεταμένου δικτύου ξερολιθιάς (πεζούλες) στη Σίφνο αλλά και διαλόγου για τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων του νησιού. Η δραστηριότητα αναπτύσσεται παράλληλα με ανάλογες σε τρία άλλα μικρά νησιά της Μεσογείου, ώστε να υπάρχει ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών, στο πλαίσιο του διετούς προγράμματος SMILO-MED. 

Στο πλαίσιο αυτό δημιουργήθηκε Επιτροπή “Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Σίφνου”. Το πρόγραμμα ήταν η αφορμή, έδωσε ώθηση στην δημιουργία της, όμως ο ρόλος της Επιτροπής θα είναι σημαντικός και συνεχής μακροχρόνια, δεν εξαντλείται στους στόχους και στα χρονικά όρια υλοποίησης του έργου. 

Οι στόχοι της Επιτροπής “Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Σίφνου”

Οι στόχοι της Επιτροπής είναι:

– ο δομημένος διάλογος αφενός μεταξύ των μελών της Επιτροπής αλλά και με τους τοπικούς φορείς σχετικά με την ανάγκη και τις μεθόδους βιώσιμης διαχείρισης των φυσικών πόρων του νησιού, δηλαδή του νερού, του εδάφους, του αγροτικού και φυσικού τοπίου, του δομημένο και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, των τοπικών ποικιλιών, της βιοποικιλότητας, της ενέργειας,

– η προώθηση της ενεργής συμμετοχής των πολιτών και τον φορέων στον διάλογο, αξιοποιώντας και αναπτύσσοντας διαδικασίες συμμετοχικού σχεδιασμού,

– η σύνδεση της τοπικής – παραδοσιακής γνώσης γύρω από την βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων με τη σύγχρονη επιστημονική και κοινωνική – οικολογική γνώση,

– η διαμόρφωση μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες συγκεκριμένων προτάσεων και ενός σχεδίου προς την τοπική κοινωνία και το Δήμο με θέμα την μακροχρόνια βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων της Σίφνου, λαμβάνοντας υπόψη τις οικονομικές, περιβαλλοντικές και κλιματικές αλλαγές που συντελούνται και επιδιώκοντας να διαμορφωθεί μια στρατηγική με τη συμμετοχή των κατοίκων και των φορέων του νησιού.

Τα θέματα με τα οποία ασχολείται η Επιτροπή είναι: 

  1. Περιβάλλον – οικοσυστήματα – βιοποικιλότητα – κλίμα
  2. Ξερολιθιές – δίκτυο μονοπατιών
  3. Έδαφος – γονιμότητα – διάβρωση 
  4. Τοπικές ποικιλίες σπόρων, δέντρων και αρωματικών φυτών – γεωργία
  5. Δομημένο περιβάλλον – αρχιτεκτονική
  6. Νερό – λύματα (υδατικοί πόροι)
  7. πρώτες ύλες – απορρίμματα
  8. Ενέργεια 

Πώς ξεκίνησε

Μια από τις πρώτες δραστηριότητες του προγράμματος SMILO _MED ήταν  η συγκρότηση και λειτουργία της Επιτροπής Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Σίφνου. Οι πρώτες συναντήσεις προετοιμασίας έγιναν το διήμερο 18 και 19 Μαΐου, ενώ στις 19.5 στο Πολιτιστικό Κέντρο στον Αρτεμώνα, οπότε πραγματοποιήθηκε και η πρώτη επίσημη συνάντησή ενδιαφερομένων. Συζητήθηκαν ο ρόλος της και η λειτουργία της και δρομολογήθηκαν μια σειρά δραστηριότητες που στην πορεία θα εμπλουτίζονται. Οι δραστηριότητες συνεχίστηκαν με την συμμετοχή της στην συνδιοργάνωση μιας διημερίδας με θέμα “Βιώσιμη Διαχείριση Φυσικών Πόρων Σίφνου” στις 25 και 26 Ιουνίου, στη Σίφνο και συνεχίζεται με τη συμμετοχή της στην συνδιοργάνωση δύο νέων δραστηριότητες στις 21 και 22 Σεπτεμβρίου στη Σίφνο:

  • Ημερίδα “Βιώσιμη Διαχείριση Φυσικών Πόρων Σίφνου”, 21/9/2022, στο Πολιτιστικό Κέντρο Σιφνου “ΜΑΡΙΑΝΘΗ ΣΙΜΟΥ”, Αρτεμώνας
  • Εργαστήριο ανταλλαγής καλών πρακτικών Κοινωνικής Οικονομίας σε μικρές περιοχές, 22/9/2022, στο Ίδρυμα Πρόκου, Απολλωνία

Τρόπος λειτουργίας

Οι συναντήσεις της Επιτροπής γίνονται σε τακτικά διαστήματα είτε δια ζώσης στη Σίφνο είτε από απόσταση μέσα από το διαδίκτυο και τις σχετικές πλατφόρμες επικοινωνίας.

Επιτροπή συντονισμού

Σύντομα η Επιτροπή θα συγκροτήσει μια Γραμματεία Συντονισμού, αξιοποιώντας την άτυπη μέχρι σήμερα σχετική εμπειρία.

Ποιοι/ες μπορούν να συμμετάσχουν

Στην Επιτροπή “Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Σίφνου” προσκαλούνται να συμμετάσχουν, με δομημένο τρόπο και με συνέχεια, τόσο εκπρόσωποι θεσμικών, επαγγελματικών και κοινωνικών φορέων της Σίφνου όσο και πρόσωπα – κάτοικοι και φίλοι του νησιού – που μπορεί να συνεισφέρουν στον διάλογο, είτε με την πρακτική εμπειρία τους είτε (και) με την επιστημονική, κοινωνική, οικολογική και οικονομική γνώση τους. 

Αν ενδιαφέρεστε για περισσότερες πληροφορίες ή να συμμετάσχετε στην Επιτροπή, στείλτε εμαιλ στο wind.sifnos@gmail.com ή επικοινωνείστε με τον Νίκο Χρυσόγελο στο τηλ. 6936672882

Κανόνες δεοντολογίας για την δημιουργική λειτουργία της 

Για να διασφαλιστεί μια συμμετοχική, δημοκρατική, δημιουργική και αποτελεσματική λειτουργία της Επιτροπής, έχει ξεκινήσει η επεξεργασία Κανόνων Δεοντολογίας και Λειτουργίας αξιοποιώντας την προϋπάρχουσα εμπειρία από παρόμοιες συμμετοχικές διαδικασίες. Οι Κανόνες Δεοντολογίας και Λειτουργίας της Επιτροπής θα συναποφασιστούν από τα μέλη και θα τα δεσμεύουν. .

Γιατί βιώσιμη διαχείριση φυσικών πόρων

Στην κυρίαρχη αντίληψη τείνουμε να δίνουμε μεγάλη σημασία μόνο σε οικονομικές δραστηριότητες και σχέσεις και να αγνοούμε τις φυσικές διεργασίες και το ρόλο της φύσης και των φυσικών πόρων στη ζωή μας αλλά και στην ίδια την οικονομία. 

Η βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων είναι σήμερα μια από τις πιο σημαντικές προκλήσεις για τον πολιτισμό μας. Με την κλιματική και την οικολογική κρίση να εντείνονται και να απειλείται με εξαφάνιση ένα σημαντικό ποσοστό των οικοσυστημάτων και των διαφόρων ειδών αλλά και της ίδιας της ανθρώπινης κοινωνίας, η προστασία των φυσικών πόρων – μαζί με την προστασία του κλίματος – είναι καθοριστικός όρος για την επιβίωσή μας. 

Πολλές φορές αγνοείται ο ρόλος και η σημασία των οικοσυστημάτων – ιδιαίτερα αυτών που επιβιώνουν σε μικρούς τόπους – όχι μόνο για το ίδιο το περιβάλλον αλλά και για τις ανθρώπινες κοινωνίες και την οικονομία. 

Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα, πώς θα ήταν η ζωή μας χωρίς πράσινες περιοχές, πόσο αλήθεια τις αναζητήσαμε μέσα στην πανδημία, ή πώς θα ήταν χωρίς τα δάση ή τις καθαρές θάλασσες. Αλλά δεν αφορά μόνο την αναψυχή μας και την ψυχική μας ισορροπία.

Όλο και περισσότερο μιλάμε σήμερα για τις οικολογικές / πράσινες υπηρεσίες που προσφέρονται σήμερα δωρεάν από την ίδια τη φύση και το ρόλο τους στην βιώσιμη ευημερία και την οικονομία, όπως για παράδειγμα:

– η προστασία που προσφέρουν οι ξερολιθιές / πεζούλες απέναντι στην διάβρωση του εδάφους ή τις πλημμύρες, ώστε να μπορεί να υπάρχει γεωργία αλλά και να διατηρούνται μικρά οικοσυστήματα, 

– η επικονίαση από τα έντομα που είναι καθοριστική για την ύπαρξη γεωργίας, 

– ο ρόλος των δασών όχι μόνο στην προστασία περιοχών αλλά και για την απορρόφηση αερίων του θερμοκηπίου από τα δάση, που είναι κρίσιμη για την ισορροπία του κλίματος,  

– η δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα από τους ωκεανούς / θάλασσας αλλά ακόμα και από μεγάλα θηλαστικά, που  συμβάλλουν στην κλιματική ισορροπία,

– η προστασία της παράκτιας ζώνης από τη διάβρωση χάρη στην παρουσία θαλάσσιων λιβαδιών ποσειδωνίας ή των αμμόλοφων.και παράκτιων ειδών.

Οι οικολογικές / πράσινες αυτές υπηρεσίες προσφέρονται σήμερα στην ανθρώπινη κοινωνία δωρεάν. Οι παλαιότερες κοινωνίες αναγνώριζαν εμπειρικά τις υπηρεσίες αυτές και διαμόρφωναν μια πιο αρμονική σχέση ανθρώπων – φύσης. ήξεραν ότι η επιβίωσή τους ήταν συνυφασμένη από τη φύση. Σήμερα γνωρίζουμε την τεράστια σημασία τους χάρη στην επιστήμη και τις νέες αξίες που διαμορφώνονται. Αλλά πρέπει να προσαρμόσουμε τη σχέση μας με τη φύση από μια καταστροφική στάση σε μια σχέση αρμονικής συνεργασίας, όπως προτρέπει η επιστήμη: να συνεργαστούμε και να μάθουμε από τη φύση, αντί να την καταστρέφουμε ή να πηγαίνουμε ενάντιά της. 

Αν καταστραφούν τα οικοσυστήματα, εξαφανιστούν ή μειωθούν τα είδη και υποβαθμιστούν οι φυσικοί πόροι, για να έχουμε κρίσιμες παρόμοιες υπηρεσίες θα πρέπει αυτές οι φυσικές που χάνονται να υποκατασταθούν – αν και πολλές από αυτές είναι αδύνατο – από υπηρεσίες και τεχνικά έργα με τεράστιο οικονομικό κόστος, ενώ δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι πράγματι αυτές οι ανθρωπογενείς μόνο θα είναι αποτελεσματικές.

Για παράδειγμα: 

– Πώς θα μπορούσε να υποκατασταθεί ο ρόλος των μελισσών στην επικονίαση αν αυτές εξαφανιστούν – είναι γεγονός ότι οι πληθυσμοί τους μειώνονται δραματικά; 

-Ποιος θα δεσμεύει διοξείδιο του άνθρακα και γενικότερα αέρια του θερμοκηπίου αν τα δάση καταστραφούν και οι ωκεανοί υπερθερμανθούν (σε αυτή την περίπτωση αντί να δεσμεύουν διοξείδιο του άνθρακα θα ελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα το αποθηκευμένο επί εκατομμύρια χρόνια, με αποτέλεσμα πιο γρήγορη κατάρρευση του κλίματος). 

-Πώς θα προστατευθούν τα νησιά από τη διάβρωση και τα ακραία φαινόμενα αν τα μικρά οικοσυστήματα και οι ίδιες οι ξερολιθιές που παίζουν πολλαπλούς ρόλους καταρρεύσουν; 

Οι άνθρωποι έχτισαν ένα τεράστιο δίκτυο ξερολιθιών σε αρμονία με τη φύση, μαθαίνοντας από τη φύση. Το δίκτυο αυτό “λειτουργεί” αρμονικά με τη φύση, ενισχύει τις υπηρεσίες της φύσης. Σήμερα όμως οι ξερολιθιές καταρέουν και μαζί οι υπηρεσίες που προσέφεραν χάρη στην δουλειά χιλιάδων ανθρώπων με εκατομμύρια μέρες εργασίας που δημιούργησαν την συνέργαι με τη φύση και διατήρησαν τους φυσικούς πόρους.  Αυτό μας κάνει να σκεφτούμε ότι πρέπει να εργαστούμε τόσο για την προστασία όσο και την βιώσιμη μακροχρόνια διαχείριση των φυσικών πόρων ακόμα και όταν – όπως τώρα – αλλάζει το κοινωνικό (πχ μείωση γεωργών) και οικονομικό (στροφή στον τουρισμό, εγκατάλειψη της γης) περιβάλλον. 

Συνεργασίες – δικτύωση με άλλες περιοχές και δραστηριότητες 

Η Επιτροπή της Σίφνου θα συνεργαστεί και με άλλες επιτροπές σε παρόμοιες περιοχές. Εξάλλου, στο πλαίσιο του SMILO-MED επιτροπές δημιουργούνται και στα άλλα μικρά νησιά που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, δηλαδή στο Porquerolles (Γαλλία), Pakleni (Κροατία), Lipari (Ιταλία), ενώ σε κάποιες περιοχές υπάρχει μακροχρόνια εμπειρία από την λειτουργία τους. 

Επιδιώκουμε τη συνεργασία με άλλα προγράμματα και δραστηριότητες που υλοποιούνται τώρα στη Σίφνο ή θα υλοποιηθούν στο μέλλον με στόχο συνεκτικές προτάσεις και από κοινού δράση με στόχο τη βιώσιμη ευημερία της σιφναϊκής κοινωνίας αλλά και ανάδειξη καλών πρακτικών που μπορεί να ριζώσουν και σε άλλα μικρά μέρη. 

 

Το πρόγραμμα SMILO-MED

Παράλληλα με τις συζητήσεις, την έρευνα και τις προτάσεις που διαμορφώνονται από την Επιτροπή Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Σίφνου,  με τον συντονισμό του Ανέμου Ανανέωσης και των μελών της Επιτροπής προωθούνται::

– μελέτη για το ρόλο του δικτύου ξερολιθιών στο σύγχρονο περιβάλλον και πώς θα  μπορούσε η διατήρηση και αποκατάσταση των ξερολιθιών να συμβάλλει στην προστασία της τοπικής βιοποικιλότητας, της γεωργίας και των νερών καθώς και να λειτουργούν αυτές ως αποτελεσματική άμυνα απέναντι στα ακραία φαινόμενα και τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης,

– διατύπωση προτάσεων και μεταφορά καλών πρακτικών για το πώς μπορεί να γίνει οικονομικά βιώσιμη η μακροχρόνια προστασία και αποκατάσταση των ξερολιθιών,

–  διοργάνωση σεμιναρίων, ημερίδων και εργαστηρίων εκπαίδευσης, με στόχο τη συγκέντρωση και μεταφορά σε άλλους της τοπικής εμπειρίας όσον αφορά στην διατήρηση και αποκατάσταση των ξερολιθιών, πριν αυτή χαθεί, μαζί με τους γεωργούς που μετέφεραν αυτή τη γνώση από γενιά σε γενιά

– διοργάνωση πιλοτικού προγράμματος αποκατάστασης κάποιων ξερολιθιών, κάτι που θα αξιοποιηθεί/χρησιμοποιηθεί και ως πρόγραμμα εκπαίδευσης και επίδειξης των τοπικών τεχνικών.

Για το πρόγραμμα SMILO – MED

Το Ίδρυμα Πρίγκιπα Αλβέρτου ΙΙ του Μονακό, υποστηρίζει το έργο «Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Φυσικών Πόρων των Μικρών Νήσων της Μεσογείου (SMILO-Med)» που δίνει τη δυνατότητα σε τέσσερα μικρά νησιά του δικτύου SMILO (Lipari – Ιταλία, Porquerolles – Γαλλία, Σίφνος – Ελλάδα, Νήσοι Pakleni – Κροατία), να εφαρμόσουν συγκεκριμένες δράσεις ως μέρος της βιώσιμης προσέγγισης του SMILO προκειμένου να καταδειχθεί η ικανότητα των μικρών νησιών της Μεσογείου να παρέχουν υποδειγματικές και επαναλαμβανόμενες λύσεις για τη διατήρηση και βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, προωθώντας παράλληλα τον διάλογο μεταξύ τους και με άλλα νησιά σε όλο τον κόσμο. Στο νησί της Σίφνου η επικέντρωση είναι στην ενδυνάμωση της προστασίας από την διάβρωση με την διασφάλιση της γεωργικής – βιολογικής ποικιλότητας.

Για το πρόγραμμα GRAPE

Παράλληλα, στο πλαίσιο και ενός άλλου προγράμματος, του GRAPE (SMP-COSME-2021-RESILIENCE Social Economy and local green deals supporting SMEs to become more resilient) θα διερευνηθούν ο ρόλος και οι δυνατότητες της κοινωνικής – συνεργατικής οικονομίας στην στήριξη της πράσινης μετάβασης και τις τοπικής ανθρκτικότητας σε μικρές νησιωτικές και ορεινές περιοχές. Στο πλαίσιο του προγράμματος GRAPE, στο οποίο συμμετέχουν ο Άνεμος Ανανέωσης και ο Δήμος Σίφνου, θα διερευνηθούν, στην πραγματικότητα, οι δομές και οι συνεργασίες που μπορεί να στηρίξουν τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων αλλά και γενικότερα την αναγκαία μετάβαση του συνόλου της οικονομίας και της κοινωνικής οργάνωσης προς ένα πράσινο μοντέλο.

Γιατί η ενδυνάμωση της τοπικής κοινωνίας είναι σημαντική για την βιώσιμη ευημερία της

Η σημασία της ενίσχυσης και αναβάθμισης της τοπικής γνώσης για την προστασία και βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων είναι καθοριστικός παράγοντας επιβίωσης και ανθεκτικότητας. Είναι όλο και πιο φανερό ότι η παγκόσμια προσπάθεια προστασίας των φυσικών πόρων και του οικοσυστήματος πρέπει να συνδέεται με την προσπάθεια στο τοπικό επίπεδο. Για αυτό, επιδιώκουμε να ενσωματώσουμε την παραδοσιακή σοφία στη σύγχρονη επιστημονική γνώση, τη στρατηγική βιωσιμότητας και την κλιματική πολιτική: Για αιώνες η ανθρώπινη παρέμβαση στο χώρο ενσωματώνονταν στο περιβάλλον, όπως διαπιστώνουμε στο τοπικό επίπεδο, αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα του, χρησιμοποιούσε με σοφία τους φυσικούς πόρους διατηρώντας τους μακροχρόνια (δείτε: υπολείμματα μύλων, ξερολιθιές για συγκράτηση του εδάφους και διατήρηση της γονιμότητάς του, εναλλαγή καλλιεργειών – αμειψισπορά για ανανέωση των απαραίτητων θρεπτικών υλικών του εδάφους, αρχιτεκτονική κ.ά). 

Οι άνθρωποι γνώριζαν πώς να συνεργάζονται με τη φύση, κρατούσαν ανοιχτούς τους δρόμους για να περνάει το νερό, ακόμα και εκεί που έχτιζαν ξερολιθιές.

Θα αξιοποιήσουμε, λοιπόν, εμπειρία άλλων νησιών, θα αναζητήσουμε συλλογική γνώση, ανταλλαγές καλών πρακτικών, σύγχρονα εργαλεία για καταγραφή, ανάδειξη και διατήρηση του σημαντικού από πολιτισμική, οικονομική, οικολογική και κλιματική άποψη δημιουργήματος, προϊόν της υπομονετικής κι εκπληκτικής εργασίας χιλιάδων ανθρώπων για αιώνες.

Σήμερα δεν υπάρχουν, πλέον, οι πολλοί γεωργοί που το δημιούργησαν και το συντηρούσαν, ενώ η γνώση συντήρησης και αποκατάστασής τους, ακόμα και ανάμεσα σε τεχνίτες, χάνεται σταδιακά ή υποκαθίσταται από άλλες τεχνικές που δεν έρχονται ως συνέχεια της υπάρχουσας τοπικής γνώσης. Η σημασία και ο ρόλος των ξερολιθιών είναι ακόμα πιο σημαντικός σήμερα, όχι μόνο ως μνημείο του ανθρώπινου πολιτισμού αλλά και για τη συγκράτηση των νερών της βροχής και τον εμπλουτισμό των υπόγειων αποθεμάτων καθώς και για προστασία απέναντι στη διάβρωση και στα ακραία καιρικά φαινόμενα λόγω κλιματικής αλλαγής και έντασης των ακραίων καιρικών φαινομένων.

Η Μεσόγειος είναι μάλιστα η πιο ευάλωτη περιοχή στις κλιματικές αλλαγές, θεωρείται πλέον ως ένα “καυτό σημείο” της εντεινόμενης κλιματικής κρίσης. Είναι έτσι πολύ σημαντικό παράλληλα με την ενδυνάμωση των προσπαθειών προστασίας του κλίματος να εντείνουμε και τις προσπάθειες ενίσχυσης της άμυνάς απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα που εντείνονται λόγω της κλιματικής κρίσης.  Πρέπει, λοιπόν, να βρούμε τρόπους να συντηρούνται οι ξερολιθιές και όλο αυτό το θαυμάσιο απόθεμα μέσα από ένταξή του(ς) στη νέα οικονομική πραγματικότητα, με αναγνώριση της σημασία τους για την άμυνα απέναντι στη διάβρωση και τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.

Σε άλλες περιοχές κύριο μέσο προστασίας είναι τα δάση, στα νησιά μας είναι οι ξερολιθιές. Αν καταρρεύσει όλο αυτό το δίκτυο θα βρεθούμε εκτεθειμένοι σε μεγάλους κινδύνους, που σήμερα δεν λαμβάνουμε υπόψη αλλά τους βλέπουμε γύρω μας.

Όλο αυτό το θαυμάσιο δίκτυο δεν είναι μόνο πέτρες αλλά και γνώση και μαεστρία, στο πλαίσιο αυτού που σήμερα αποκαλούμε “λύσεις με τη φύση” (nature based solutions) ή πράσινες υποδομές.

Τι είναι ο Άνεμος Ανανέωσης

Ο Άνεμος Ανανέωσης είναι μια κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση (ΚΟΙΝΣΕΠ), ενεργή σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, σε θέματα κοινωνικής και πράσινης οικονομίας, βιώσιμου τουρισμού, προστασίας κλίματος και περιβάλλοντος καθώς και διαλόγου των πολιτισμών. Μεταξύ άλλων έχει δημιουργήσει και λειτουργεί το καινοτόμο, συμπεριληπτικό Welcommon Hostel, έναn ξενώνα βιώσιμου τουρισμού αλλά και κέντρο κοινωνικών, πράσινων και πολιτιστικών δραστηριοτήτων, εκπαίδευσης, κοινωνικοποίησης και κοινωνικής ένταξης.

 

Επικοινωνία:

Νίκος Χρυσόγελος, ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ, Kοιν.Σ.Επ για την κοινωνική και πράσινη οικονομία, το βιώσιμο τουρισμό και τον διαπολιτισμικό διάλογο
Τηλ : 6936672882
Email: wind.sifnos@gmail.com

Αμαλία Ζέπου, Kollektiva για τον Πολιτισμό και την Κοινωνική Καινοτομία, AMKE
Τηλ : 6944273852
Email: azep63@gmail.com

Αλεξάνδρα Κατσίρη, Επιτροπή Περιβάλλοντος Δήμου Σίφνου
Τηλ : 6944944936
Email: alex.katsiri@gmail.com

 

Σεπ 09 2022
0

Άνεμος Ανανέωσης: καταγραφή και συγκέντρωση τοπικών σπόρων και τοπικής γνώσης καλλιέργειας τους στη Σίφνο

By | Δράσεις | No Comments

του Νίκου Χρυσόγελου

πρόεδρου της ΔΕ του ΑΝΕΜΟΥ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ,

π. ευρωβουλευτή

Σε αντίθεση με την επικρατούσα αντίληψη, τα νησιά είχαν αφθονία φρούτων και προϊόντων διατροφής. Υπάρχουν ακόμα πολλές ποικιλίες που διασώζονται χάρη στην δουλειά κυρίως μερικών γεωργών ή ανθρώπων που κατανοούν τη σημασία της διατήρησης αυτού του γενετικού πλούτου. Σήμερα αυτή η προσπάθεια αποκτάει νέες διαστάσεις στο πλαίσιο

  • της στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα (που αφορά και την βιοποικιλότητα των ειδών που καλλιεργούνται – γενετική ποικολότητα τοπικών σπόρων),
  • της βιώσιμη διαχείριση του φυσικού πλούτου,
  • της ενίσχυσης της ανθεκτικότητας απέναντι σε κρίσεις και κινδύνους (διατροφική κρίση, κλιματική καταάρρευση)
  • μιας ανθεκτικής και βιώσιμης – οικολογικής γεωργίας
  • της διατήρησης και βελτίωσης της υγείας και της πραγματικής ευημερίας των ανθρώπων καθώς και της υγιούς γήρανσης,
  • της δημιουργίας νέων πράσινων επαγγελμάτων, ιδιαίτερα στην περιφέρεια και σε τοπικό επίπεδο.
Δυστυχώς σήμερα τα τοπικά είδη είναι παραγνωρισμένα και συχνά άγνωστα. Είναι δεδομένο – όχι μόνο λόγω ανεπάρκειας ποσοτήτων αλλά και αλλαγής καθημερινών συνηθειών αλλά και της άγνοιας που υπάρχει – ότι τα περισσότερα είδη που τρώμε στα νησιά είναι εισαγώμενα και μάλιστα συχνά από πολύ μακριά, με σημαντικό οικολογικό και κλιματικό-ενεργειακό κόστος. Πόσοι έχουν αναζητήσει για παράδειγμα ξερικά καρπούζια, πεπόνια, ξυλάγκουρα, μπουρνέλες, αμύγδαλα, τοπικές ποικιλίες σταφυλιών, άνυδρα σύκα και άλλα στις καλοκαιρινές διακοπές τους; Πόσοι έχουν φάει τοπική (και όχι εισαγώμενη) φάβα, ρεβύθια, αμπελοφάσουλα;

Η σημασία της ανάδειξης τοπικών ποικιλιών είναι μέρος όχι μόνο μιας ανθεκτικής και περιβαλλοντικά σωστής γεωργίας αλλά και των τοπικών πολιτισμών, αυτών που αφορούν τοπική κουζίνα αλλά και γενικότερα. Ανήκει στους πολιτισμούς, την ιστορία και τις παραδόσεις όλου του πλανήτη μια εξαιρετική κληρονομιά φρούτων, λαχανικών (αλλά και κατά προέκταση φυλών ζώων, τυριών, ψωμιών, γλυκών και αλλαντικών).

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχουν πολλές προσπάθειες για την ανάδειξη και προστασία αυτού του πλούτου ειδών που προσαρμόστηκε στις τοπικές κλιματικές και εδαφικές συνθήκες μέσα από την καλλιέργεια τους για χιλιάδες χρόνια και επιλογές που έγιναν στο πεδίο, στη φύση και όχι σε εργαστήρια. Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες με την οποία συνεργάστηκα στη διάρκεια της θητείας μου ως ευρωβουλευτής ήταν αυτή του κινήματος SLOW FOOD και της δημιουργίας της Κιβωτού των Γεύσεων με την καταγραφή και ένταξη (τότε) 1000 τοπικών ειδών, που σήμερα έχουν ξεπεράσει τα 5778, από 150 χώρες, με 670 είδη να έχουν αξιολογηθεί από το Slow Food. Η Κιβωτός των Γεύσεων δημιουργήθηκε για να διασώσει είδη και γεύσεις  που κινδυνεύουν με εξαφάνιση μέσα σε λίγες γενεές, αν και επιβίωσαν για εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια.
Αναμνήσεις από σχετικά πρόσφατες εποχές
Δεν είναι μόνο οι παιδικές αναμνήσεις μιας παλιότερης εποχής. Τα φρούτα αυτά στα νησιά είναι “άφθονα” και σε πολλά κείμενα λογοτεχνών με καλοκαιρινές ιστορίες. Διαβάζοντας τα βιβλία που δίνονταν στα τέλη του 19ου αιώνα στα σχολεία, συναντάμε με έκπληξη πληροφορίες για εξαγωγές τρομίμων και ειδών όπως μπαμπάκι και μετάξι από νησιά μας προς άλλες περιοχές. Επίσης, σε λογοτεχνικά βιβλία παλιότερων εποχών συναντάμε αναφορές στα τοπικά φρούτα που “ήταν σε αφθονία και οι νησιώτες το προσέφεραν στους επισκέπτες τους” και «δεν ήξεραν τι να κάνουν τα πολλά φρούτα του καλοκαιριού»!
Όμως, τα φρούτα στα νησιά ήταν αυτά που παράγονταν εκεί επί τόπου κυρίως, ανάλογα με το νησί ή μεταφέρονταν από γειτονικά νησιά, πχ στη Σίφνο πεπόνια από τη Μήλο ή μανταρίνια και πορτοκάλια από τη Χίο.
Καλοκαίρι λοιπόν στα νησιά με πολλά σταφύλια και σύκα διαφορετικών ποικιλιών, άνυδρα ή σχεδόν άνυδρα καρπούζια και πεπόνια, κορόμηλα και τα θαυμάσια αλλά και τα – μάλλον άγνωστα για τους πολλούς – άγρια δαμάσκηνα, τις μπουρνέλες, κάτι υπέροχα αρωματικά βερύκοκα που ωριμάζουν τέλη Ιουλίου, αρχές Αυγούστου, αλλά και ξυνόμηλα και κοντούλες. Το φθινόπωρο μανταρίνια – χιώτικα αρωματικά με πολλά κουκούτσια, κάποια πορτοκάλια και πολλά ρόδια. Χωρίς να ξεχάσουμε τις ντόπιες ξερικές ντομάτες και μελιτζάνες, κολοκύθια, πικράγγουρα – ξυλάγγουρα.
Αλλά σχεδόν κάθε εποχή είχε τα δικά της φρούτα ή μπορούσαν οι άνθρωποι να διατηρήσουν φρούτα του καλοκαιριού ακόμα και μέχρι τα Χριστούγεννα, χωρίς να έχουν τότε καταψύκτες ή ψυγεία, τόσο με γλυκά και μαρμελάδες που έκαναν αλλά και φρέσκα με κάποιες παραδοσιακές τεχνικές διατήρησής τους που ακολουθούσαν.
Όταν μιλάμε για ντόπιες ποικιλίες και γενετικό πλούτο είναι για αυτές τις γεύσεις, τα αρώματα και είδη που σιγά σιγά χάνονται. Και γινόμαστε πιο φτωχοί καταναλώνοντας στα νησιά ντομάτες από το Βέλγιο, μήλα από Χιλή και σύκα από ποτιστικές καλλιέργειες.
Η προσπάθεια διάσωσης σε τράπεζες σπόρων μόνο είναι ένα βήμα αλλά δεν επαρκεί
Ενδιαφέρουσες προσπάθειες υπάρχουν και στη χώρα μας, τόσο με εθελοντικές πρωτοβουλίες συγκέντρωσης ή ανταλλαγής σπόρων, δημιουργίας “τραπεζών σπόρων” ή επιστημονικών προγραμμάτων καταγραφής τους από οργανώσεις, πανεπιστήμια και τοπικές πρωτοβουλίες. Η κλίμακα είναι όμως ακόμα μικρή και δεν έχει προκαλέσει μια μαζική στροφή σε νέες πρακτικές.
Πολύ σημαντική είναι όμως παράλληλα και η μεταφορά και διάσωση της εμπειρίας και γνώσεων στο τοπικό επίπεδο, διότι η πλούσια αυτή γνώση και εμπειρία χάνονται. Πώς διατηρούσαν αυτόν τον πλούτο δέντρων στα νησιά και μάλιστα πολλά από αυτά – μεταξύ άλλων και η Σίφνος – μπορούσαν να κάνουν και εξαγωγές σε άλλα μέρη;
Ακόμα και στη γλώσσα είχε επιβιώσει η κατανόηση της διαφοράς μεταξύ τοπικών ποικιλιών και φυλών ζώων (πχ στη Σίφνο την αγελάδα της Κέας – ίσως κάποια τελευταία ζώα να υπάρχουν ακόμα, αλλά γενικά το είδος θεωρείται εξαφανισμένο – τις ονόμαζαν οι “παλιές” διαχωρίζοντας τις από τις ολλανδικές φυλές).
Σε κάποια νησιά ονομάζουν ένα από τα είδη αμυγδαλιάς “καρυδάκι” ή “καρύδι”, ίσως και γιατί το είδος αυτό δέντρου παράγει σκληρά αμύγδαλα, και μεγάλα, σαν καρύδια, που είναι πιο ανθεκτικά απέναντι σε πουλιά που τρώνε εύκολα τα “αφράτα”.
Παλαιότερα στη Σίφνο, σύμφωνα με μαρτυρίες υπήρχαν 3 ποικιλίες βαμβακιού και μάλιστα στα τέλη του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου η Σίφνος εξήγαγε μπαμπάκι και εισήγαγε νήματα για παραγωγή ρούχων. Όπως επισης, καλλιεργούσε μαύρο σουσάμι, τοπικές ποικιλίες σιταριού και κριθαριού, ρεβύθια – γιαυτό και η περίφημη ρεβυθάδα και οι ρεβιθοκεφτέδες, φάβα (από λαθούρι) κ.ά.
Μεγάλη σύγχυση υπάρχει, σήμερα, στις ονομασίες διαφόρων ειδών, όπως για παράδειγμα η μπουρνέλα που στα νησιά, όπως η Σίφνος ευδοκιμεί και απλώνεται εύκολα και μπορεί να μπολιαστεί, που μάλλοιν είναι είδος άγριου δαμάσκηνου με πολλές ευεργετικές και θεραπευτικές ιδιότητες. Σήμερα πολύ σπάνια θα το βρεις σε κάποιο μαγαζί ή έστω και σε σπίτια. Ανήκει στην πολύ ευρύτερη οικογένεια των “prunus”, όπως και οι αμυγδαλιές, τα κεράσια, τα κορόμηλα και τα δαμάσκηνα. Μπορούν να μπολιαστούν και να δώσουν κι άλλα φρούτα. Είναι νόστιμα τα φρούτα αυτά, έχουν φλούδα σκληρή σε σκούρα μπλε-μωβ απόχρωση, κάνουν πολύ καλό στην υγεία  – οι πληροφορίες για τις ευεργετικές ιδιότητές τους αναφέρονται και σε επιστημονικά βιβλία προηγούμενων εποχών. Το φρούτο παραμένει σχετικά άγνωστο – μάλλον λίγοι/ες το έχουν δοκιμάσει, αν και θα μπορούσε να είναι ένα πολύ διαδεδομένο φρούτο του καλοκαιριού σε αφθονία ακόμα και στα πιο άγονα νησιά και χωρίς ιδιαίτερο κόπο. Δεν χρειάζεται λιπάσματα και φυτοφάρμακα και είναι εξαιρετικά ανθεκτικό δέντρο. 
Προς ένα βιώσιμο μέλλον με σχέδιο, ρεαλισμό και όραμα
Είναι η ώρα, λοιπόν, να ενθαρρύνουμε:
– την ανοικτή έρευνα, συμπεριλαμβανομένης της σημασίας καταγραφής και μεταφοράς της εμπειρίας και γνώσης σε τοπικό επίπεδο,
– την αλλαγή συμπεριφορών και πρακτικών (συνήθειες, προτιμήσεις, καλλιέργειες, κα)
– τον διάλογο μέσα στις τοπικές κοινωνίες αλλά και με ερευνητικούς, επαγγελματικούς και περιβαλλοντικούς φορείς,
– την υιοθέτηση νέων πολιτικών, πρακτικών αλλά και εργαλείων στήριξης των αναγκαίων αλλαγών.
Την εποχή της κλιματικής κρίσης και της επερχόμενης διατροφικής, καθώς και της υπερβολικής τουριστικής πίεσης σε πολλά από τα νησιά μας, πρέπει να ξαναδούμε σοβαρά την γεωργία και τα τρόφιμα.
Μεταξύ άλλων χρειάζεται να δούμε
– πώς θα αναπτυχθεί ξανά η παραγωγή ειδών διατροφής, ιδιαίτερα φρούτα, λαχανικά ώστε να μειωθει η μεγάλη εξάρτηση απο εισαγωγές
– πώς θα διατηρήσουμε αλλά και θα επεκτείνουμε την (βιολογική) καλλιέργεια ανθεκτικών τοπικών ποικιλιών
– τι τρώμε και τι ζητάμε από τους παραγωγούς
– πώς αναπτύσσουμε καινούργια μοντέλα συνεργασίας παραγωγών και καταναλωτών που αξιοποιούν την τοπική εμπειρία
– πώς θα συντηρηθεί το δίκτυο ξερολιθιάς γιατί αν καταρρεύσει θα επελθει ερημοποίηση, θα μειωθούν δραματικά τα μικρά οικοσυστήματα που αναπτύσσονται χάρη σε αυτές (φυτά, έντομα, μικρά ζωάκια) και θα μείνουμε χωρίς άμυνα απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα που συνδέονται με την επιταχυνόμενη κλιματική κρίση,
– πώς η προστασία κι αποκατάσταση των νησιωτικών οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας αλλά και του εδάφους συνδέεται με την ανάκαμψη της γεωργικής παραγωγής μέσα στο σημερινό οικονομικό πλαίσιο.
Συγκέντρωση σπόρων, τοπικών γνώσεων και εμπειριών στη Σίφνο
Έχουμε ξεκινήσει μια ενδιαφέρουσα τέτοια εθελοντική αλλά ελπίζω μακροχρόνια κι αποτελεσματική, ολοκληρωμένη προσπάθεια στη Σίφνο ψάχνοντας το θέμα από τις διαφορετικές όψεις του. Αναζητούμε πρώτα να καταγράψουμε τοπικές ποικιλίες, να μελετηθούν, να ενθαρρυνθεί η έρευνα, να στηριχθούν όσοι/όσες θελήσουν να καλλιεργήσουν για δική τους χρήση ή και για εμπορικούς λόγους παρόμοια είδη.
Στο πλαίσιο και της 2ης ημερίδας “Βιώσιμη Διαχείριση Φυσικών Πόρων” που διοργανώνουμε,  στο πλαίσιο 2 προγραμμάτων, του COSME – GRAPE και του SMILO – MED, ο Άνεμος Ανανέωσης, Αγροτικός Μελισσοκομικός Συνεταιρισμός και Πολιτιστικός Σύλλογος Σίφνου και η Επιτροπή Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Σίφνου, στις 21 Σεπτεμβρίου, το απόγευμα 18.00, στο Πολιτιστικό Κέντρο στον Αρτεμώνα, θα συζητηθούν:
– η καλλιέργεια τοπικών σπόρων, δέντρων και αρωματικών φυτών στη Σίφνο και γενικότερα στον νησιωτικό χώρο,
– η διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους, η προστασία από την διάβρωση την εποχή της κλιματικής κρίσης καθώς και
– ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας στην γεωργία.
Στην ενότητα αυτή θα δοθεί ο λόγος στους ίδιους τους αγρότες και μελισσοκόμους του νησιού και τον Αγροτικό Μελισσοκομικό Συνεταιρισμό, ώστε να συζητηθούν θέματα καλλιέργειας τοπικών ειδών.
Θα συγκεντρωθούν, επίσης, παραδοσιακοί σπόροι και πληροφορίες για σοφές παραδοσιακές πρακτικές καλλιέργειας και εμβολιασμών δέντρων που μπορούν να συμβάλλουν σε ένα βιώσιμο μέλλον για τη γεωργία στην σύγχρονη εποχή, ιδιαίτερα όσον αφορά στην διατροφική ασφάλεια και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων από την κλιματική κρίση στα νησιά.
Αυτή η συζήτηση και η δράση δεν πρέπει να είναι μόνο στο πλαίσιο ρομαντικών αναμνήσεων μιας εποχής που έφυγε αλλά η βάση για μια πραγματική πράσινη ανάκαμψη (greenrecovery) της ελληνικής κοινωνίας και της οικονομίας, ιδιαίτερα στα νησιά και μικρούς τόπους. Είναι σημαντικό να δώσουμε εκ νέου έμφαση στην προστασία των τοπικών ποικιλιών ειδών που ήταν προσαρμοσμένα στο τοπικό οικοσύστημα και κλίμα καθώς και στην ανάπτυξη μιας οικολογικής_γεωργίας που ήταν δεδομένη στα νησιά παλιότερα και τώρα επανέρχεται στο κέντρο της πολιτικής συζήτησης ως προς το μέλλον της γεωργίας στην ΕΕ στο πλαίσιο της στρατηγικής #farm2fork (“από το χωράφι στο πιάτο”) αλλά και της περιβαλλοντικής και κλιματικής πολιτικής καθώς και ενός μοντέλου βιώσιμου τουρισμού που ενισχύει την τοπική οικονομία, δεν αυξάνει απλώς τις εισαγωγές.

Η πρωτοβουλία κάθε ατόμου αλλά και συλλογικοτήτων κάνει τη διαφορά

Ο τουρισμός συνεισφέρει σε εισοδήματα στα νησιά (κι όχι μόνο), αλλά έχει αυξήσει κατακόρυφα τις εισαγωγές, μεταξύ άλλων τροφίμων και φρούτων, ενώ σε πολλές περιπτώσεις έχει οδηγήσει σε εγκατάλειψη της αγροτικής δραστηριότητας. Αυτό σκεφτόμουν στις διακοπές μου μερικά χρόνια πριν όταν άρχισα να ευαισθητοποιούμαι για τα τοπικά είδη. Και όμως, και τότε και σήμερα μαζεύω πεντανόστιμα φρούτα από τους κήπους και τα χωράφια της οικογένειας για να φάμε διότι μερικοί άνθρωποι παλιότερα φρόντιζαν να μπολιάζουν παντού αγριαπιδιές ή και μπουρνελιές και άλλα δέντρα δημιουργώντας μια αφθονία φρούτων που επαρκούσε για την τοπική κοινωνία ολόκληρο το χρόνο. Ακόμα και σήμερα μαζεύω και τρώω μπουρνέλες, το “άγνωστο φρούτο” (είναι πολύ θρεπτικό άγριο δαμάσκηνο), σύκα, σταφύλια, αχλάδια. Και ας μην είμαι αγρότης.

Υπάρχουν πολλά διαφορετικά τοπικά φρούτα και λαχανικά αλλά μπορεί να υπάρξουν και σημαντικές παραγωγές για τις τοπικές ανάγκες, επαν-επενδύοντας στις τοπικές και γευστικές ποικιλίες (δεκάδες τα είδη σταφυλιών και σύκων), ξερικά είδη που είναι προσαρμοσμένα στο περιβάλλον των νησιών (από μικρά ντοματάκια μέχρι καρπούζια και πεπόνια), φραγκόσυκα κα. Εγώ πάντως ως επισκέπτης του νησιού από όπου κατάγομαι τα απόλαυσα όλα αυτά και συνεχίζω να τα απολαμβάνω και να ενισχύω όσο μπορώ αυτές τις προσπάθειες.

Η σημασία των τοπικών ειδών οπαραμένει στο περιθώριο των ελληνικών πολιτικών για τη γεωργία αλλά και της έρευνας ενώ οι τοπικές ποικιλίες έχουν εκτοπιστεί.  Παρά τις σημαντικές ενισχύσεις από την ΕΕ για τη γεωργία, ελάχιστο ενδιαφέρον υπάρχει ακόμα και σε επίπεδο έρευνα για τοπικές ποικιλίες δενδροκομικών και κηπευτικών, όπως φαίνεται και από τον κατάλογο των προωθούμενων ποικιλών ανά περιοχή στην Ελλάδα http://www.minagric.gr/…/enimerosiproothisigeorproionton

Επίσης, ο τουρισμός με τη μορφή που αναπτύσσεται ανταγωνίζεται αυτές τις δραστηριότητες, που είναι σημαντικές για την διατροφική ασφάλεια και την διατροφική κουλτούρα, το περιβάλλον και την τοπική οικονομία, με πολλούς τρόπους. Ένα διαφορετικό μοντέλο τουρισμού, πιο βιώσιμο, θα ενθάρρυνε τις συνέργιες τουρισμού, τοπικής παραγωγής και προστασίας περιβάλλοντος προς όφελος όλων και θα βελτίωνε και τα εισοδήματα των γεωργών και ενός πλήθους επαγγελμάτων που μπορούν να αναπτυχθούν στο πλαίσιο ενός μοντέλου βιώσιμης γεωργίας. Δεν μπορεί να αντιμετωπίζουμε όλη τη γη ως οικόπεδο, μπορούμε αντιθέτως να ενισχύσουμε το μοντέλο αγροκτημάτων που είναι επισκέψιμα και οι ενδιαφερόμενοι συμμετέχουν και στην καλλιέργεια και στην συγκομιδή, δίκτυο μαγαζιών που προσφέρουν μόνο τοπικά προϊόντα, τοπική έρευνα και διαμόρφωση στρατηγικής για την ανθεκτικότητα μέσα από την (βιο)ποικιλότητα και στα καλλιεργούμενα είδη. Παρόμοιες καλές πρακτικές υπάρχουν και αποδίδουν. Επίσης, φεστιβάλ γαστρονομίας όπως αυτόπουοργανώνεται στη Σίφνο μπορεί να αποτελέσουν καλή βάση για επανεξοικείωση των ανθρώπων στον πλούτο των τοπικών ποικιλιών και ειδών που έκαναν νόστιμη την κουζίνα, το φαγητό, γιατί ήταν και νόστιμες, γευστικές οι …πρώτες ύλες. Γιαυτό και φέτος συνεργαστήκαμε με τον Πολιτιστικό Σύλλογο Σίφνου για να ενταχθεί η ημερίδα και η συζήτηση για τις τοπικές ποικιλίες, τα τοπικά είδη και την τοπική αγροτική δραστηριότητα (21/9/2022) με το Φεστιβάλ Κυκλαδικής Γαστρονομίας “Νίκος Τσελεμεντές’ που οργανώνεται ξανά στις 22-24 Σεπτεμβρίου στον Αρτεμώνα, Σίφνου. Ελάτε και στα δύο.

Δύσκολη προσπάθεια για προστασία και ανάδειξη αυτού του πλούτου ειδών που έχουμε σε τοπικό επίπεδο αλλά νομίζω το ενδιαφέρον αυξάνεται. Η προσπάθεια αφιερώνεται στο φίλο και εξαιρετικό άνθρωπο και γιατρό της Σίφνου Θωμά Γοζαδίνο, που είχε δείξει εξαιρετικό ενδιαφέρον και οικολογική ευαισθησία για το θέμα, καλλιεργούσε και συγκέντρωνε (και για να μου δώσει) τοπικούς σπόρους από τους γεωργούς κυρίως της Πουλάτης στη Σίφνο. 

Φωτογραφίες: Νίκος Χρυσόγελος

 

Σεπ 09 2022
0

ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ και Δήμος ΣΙΦΝΟΥ συμμετέχουν στο πρόγραμμα GRAPE: Ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας στην πράσινη μετάβαση σε μικρούς τόπους

By | Δράσεις | No Comments

GRAPE – Local Social Green Resilience Action Plans for small and peripheral territories

Οι προκλήσεις της εποχής μας είναι πολύ μεγάλες. Από την μία προβλήματα όπως η κλιματική και η οικολογική κρίση και η ανάγκη αλλαγών ώστε να προστατέψουμε το κλίμα και τα οικοσυστήματα διαφορετικά ο κίνδυνος για την ανθρωπότητα είναι άμεσος. Από την άλλη οι δομές που έχουμε αναπτύξει στην οικονομία και στην κοινωνία δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες αλλαγών. Μικρά νησιά και μικροί τόποι γενικότερα έχουν ακόμα μεγαλύτερες δυσκολίες αφού δεν έχουν τους οικονομικούς, ανθρώπινους πόρους και τις δομές για να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες και να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις, να βελτιώσουν την ανθεκτικότητά τους απέναντι σε κρίσεις και κινδύνους.

Το πρόγραμμα «GRAPE – Τοπικά Σχέδια Δράσης Κοινωνικής Πράσινης Ανθεκτικότητας για μικρές και περιφερειακές περιοχές» “GRAPE – Local Social Green Resilience Action Plans for small and peripheral territories” είναι ένα ευρωπαϊκό έργο που που στοχεύει να βοηθήσει μικρούς τόπους.

Στο πρόγραμμα υμμετέχουν η Σίφνος, η πόλη Mirabella της Σικελίας, το Malegno της Β. Ιταλία, το Bonares από την Ισπανία μαζί με δύο ευρωπαϊκά δίκτυα, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο δημόσιων φορέων και επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας (REVES) και το περιφερειακό δίκτυο συνεταιρισμών (FAECTA) και δίπλα τους υποστηρίζουν με την εμπειρία τους το Ίδρυμα της κοινότητας της Messina – Fondazione di Comunità di Messina (συντονιστής του προγράμματος) για την Mirabella Imbaccari, το Sol.Co. Camunia για το Malegno, η COOPINTE για το Bonares και ο Άνεμος Ανανέωσης / Wind Of Renewal για τη Σίφνο.

Μέσα από το πρόγραμμα και την συνεργασία οι κοινωνίες αυτές θα διαμορφώσουν ένα σχέδιο για να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της εποχής, να βελτιώσουν την ανθεκτικότητά τους και την κοινωνική τους οργάνωσή απέναντι σε κινδύνους και κρίσεις, καθώς και να στραφούν προς πράσινες λύσεις αξιοποιώντας τόσο την ευρύτερη εμπειρία της κοινωνικής οικονομίας όσο και γνώσεις και εμπειρίες παραδοσιακής συνεργασίας που έχουν αναπτύξει οι ίδιες στο πέρασμα της ιστορίας.

1. ΣΤΟΧΟΣ

Το έργο στοχεύει στον πειραματισμό της συν-διαμόρφωσης τοπικών σχεδίων για την πράσινη, κοινωνική και ψηφιακή μετάβαση σε τέσσερις μικρές και ευάλωτες περιοχές με τη συμμετοχή φορέων της κοινωνικής οικονομίας. Χάρη στα διδάγματα που θα αντληθούν, θα σχεδιαστεί ένα εργαλείο, το οποίο στη συνέχεια θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και από άλλους παρόμοιους δήμους που επιθυμούν να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο.

2. ΠΛΑΙΣΙΟ

Η αποτελεσματική ανθεκτικότητα απέναντι στην κλιματική αλλαγή, την πανδημία, την οικονομική και κοινωνική κρίση είναι πρώτα από όλα τοπική.

Στην ΕΕ υπάρχουν περίπου 121.000 μικροί δήμοι (EUROSTAT, LAU2) που βρίσκονται συχνά σε υποβαθμισμένες – απομακρυσμένες – απομονωμένες περιοχές, με ασθενείς χρηματο-οικονομικές δυνατότητες οι ίδιες και πολύ μακριά από βασικές κεντρικές αναπτυξιακές πολιτικές.

Σε αυτές τις περιοχές και δήμους, είναι συχνά οι πρωτοβουλίες της τοπικής κοινότητας και οι φορείς της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας (SSE) που αναλαμβάνουν πρωταρχικό ρόλο στη δημιουργία και διαχείριση οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων και υπηρεσιών, καθώς η κερδοσκοπική οικονομία έχει αφήσει αυτές τις περιοχές να αναζητούν δικούς δρόμους ή έχει στραφεί σε επικερδείς δραστηριότητες σε άλλες περιοχές στο εξωτερικό. Αλλά και όταν δείχνει ενδιαφέρον για αυτές τις περιοχές συνήθως δεν ταυτίζεται αυτό με τις ανάγκες και την ανθεκτικότητα των μικρών τόπων.

Η κοινωνική και η αλληλεγγύη οικονομία και οι τοπικές κοινότητες μπορούν επομένως να συμβάλουν στην εδαφική ανθεκτικότητα μέσω του πειραματισμού καινοτόμων λύσεων που βασίζονται στην αλληλεγγύη, ενθαρρύνοντας τους τοπικούς ενδιαφερόμενους να συνεργαστούν και να χρησιμοποιήσουν τους δικούς τους πόρους για την αντιμετώπιση τοπικών προκλήσεων. Η τοπική ανθεκτικότητα και η συμμετοχή των τοπικών ενδιαφερομένων είναι οι βασικές έννοιες αυτού του έργου, που μπορεί να καθοδηγήσουν και να ενισχύσουν τις περιβαλλοντικές, ενεργειακές, ψηφιακές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές (μεταβάσεις – transitions) των τοπικών κοινοτήτων με έναν φιλόδοξο, συστημικό και βασισμένο στην αλληλεγγύη τρόπο, αναπτύσσοντας τοπικές λύσεις που ανταποκρίνονται στις τοπικές ανάγκες.

3. ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ

Οι μικρότερες περιοχές είναι ένα τέλειο εργαστήριο για να αναδειχθούν μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα οι επιπτώσεις τέτοιων πειραματισμών, την ίδια στιγμή που η διάδοση των καλών πρακτικών είναι ευκολότερη σε αυτή την κλίμακα. Κατά συνέπεια, η κοινοπραξία του έργου αποτελείται από 4 μικρές συμπληρωματικές περιοχές σε 3 χώρες: Mirabella Imbaccari (Σικελία, Ιταλία), Malegno (Βόρεια Ιταλία), Bonares (Ισπανία), Σίφνος (Κυκλάδες, Ελλάδα), μαζί με ένα δίκτυο ευρωπαϊκών δημόσιων αρχών και φορέων της Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας ( REVES ) και ένα περιφερειακό συνεταιριστικό δίκτυο ( FAECTA ).

Για κάθε περιοχή, εκτός από τους αντίστοιχους δήμους, συμμετέχει και ένας οργανισμός Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας: Το Ίδρυμα της Κοινότητας Μεσίνα της Ιταλίας – Fondazione di Comunità di Messina (επικεφαλής εταίρος) στη Mirabella Imbaccari, η Sol.Co. Camunia στο Malegno, η COOPINTE στο Bonares και ο ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ / Wind Of Renewal για τη Σίφνο, υποστηρίζοντας τον Δήμο στο πρόγραμμα.

4. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Το έργο θα οργανώνει 3 αποστολές ανταλλαγής εμπειριών και θα προετοιμάσει 4 Τοπικά Σχέδια Δράσης για μια Κοινωνική Πράσινη και Ψηφιακή Μετάβαση.

Το έργο διαρθρώνεται σε τρεις διαφορετικές φάσεις:

  • Στην πρώτη φάση, θα οργανώνονται 3 Αποστολές Κοινωνικής Οικονομίας (SEM) στη Mirabella Imbaccari, στη Σίφνο και στο Μπονάρες, φιλοξενώντας κάθε φορά τους εκπροσώπους όλων των εταίρων. Η κοινοπραξία θα χρησιμοποιήσει μεθοδολογία  μάθησης μέσα από την επικοινωνία παρόμοιων ομάδων και την άμεση ανταλλαγή εμπειριών  (peer learning methodology) καθώς και την μεθοδολογία μελέτης περίπτωσης (case study methodology) για να θέσει τα θεμέλια για τη συνεργασία μεταξύ των εταίρων και των περιοχών.
  • Στη δεύτερη φάση, λοιπόν, θα συμμετέχουν όλοι οι εταίροι για την διαμόρφωση Τοπικού Σχεδίου Δράσης Κοινωνικής Πράσινης Ανθεκτικότητας (Local Social Green Resilience Action Plans) στις 4 περιοχές-στόχους, αξιοποιώντας τις εισροές που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια των επισκέψεων και ανταλλαγών (SEM).
  • Η τρίτη φάση του έργου είναι η συν-διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής ψηφιακής εργαλειοθήκης για μικρούς δήμους (European digital toolkit for small municipalities) που ενδιαφέρονται να συνεργαστούν με φορείς της κοινωνικής οικονομίας για την ανάπτυξη συμμετοχικών τοπικών σχεδίων δράσης για κοινωνική, πράσινη και ψηφιακή μετάβαση για την ενίσχυση της εδαφικής ανθεκτικότητάς τους

Τέλος, θα διαμορφωθεί ένα έγγραφο πολιτικής με συστάσεις (recommendation) για την υποστήριξη μικρών περιοχών στη σύνταξη τοπικών σχεδίων ανθεκτικότητας, διδασκόμενη από την εμπειρία του έργου GRAPE.

Ήδη έχει υλοποιηθεί η πρώτη επίσκεψη μελέτης στην Mirabella της Σικελίας με πολύ ενδιαφέροντα πρώτα συμπεράσματα και αποτελέσματα – τόσο για την ίδια την κοινότητα όσο και για τους υπόλοπους εταίρους – ενώ η δεύτερη αποστολή θα πραγματοποιηθεί στη Σίφνο στις 21-23 Σεπτεμβρίου, όπου θα διοργανωθούν και δύο δημόσιες δραστηριότητες,

  • Ημερίδα με θέμα “Bιώσιμη Διαχείριση Φυσικών Πόρων Σίφνου” (21.9, ώρα 18.00-20.30, στο Πολιτιτιστικό Κέντρο Αρτεμώνα Σίφνου). Θα συζητηθούν: “Ο σημαντικός και πολυσύνθετος ρόλος των ξερολιθιών- πολιτισμικός, οικολογικός, κλιματικός, αγροτικός”, “Μικροί υγρόποιοι, βιότοποι της Σίφνου και η σημασία της βιώσιμης διαχείρισής τους”, “Η παραδοσιακή διαχείριση το νερού στη Σίφνο – οι γούρνες και η προσπάθεια αποκατάστασης στο Πέραμα”, “Η γεωργία σήμερα στη Σίφνο, παραδοσιακοί σπόροι και σοφές παραδοσιακές πρακτικές που μπορούν να συμβάλλουν σε ένα βιώσιμο μέλλον για τη γεωργία στην σύγχρονη εποχή”. Η ημερίδα γίνεται σε συνεργασία και με τον Αγροτικό Μελισσοκομικό Συνεταιρισμό και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Σίφνου. 
  • Εργαστήριο με θέμα “O ρόλος της κοινωνικής οικονομίας στην πράσινη μετάβαση σε μικρούς τόπους” (22.9, ώρα 17.00-19.30, Ιδρυμα Πρόκου, Απολλωνία). Θα συζητηθούν το πώς από την παραδοσιακή τοπική συνεργατική κουλτούρα κι οργάνωση περνάμε σε μορφές κοινωνικής οικονομίας για να στηρίξουμε την πράσινη μετάβαση μικρών νησιών και περιοχών. Στο εργαστήριο – που είναι ανοικτό – συμμετέχουν εκπρόσωποι των περιοχών από Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία και Ευρωπαϊκών και εθνικών δικτύων συνεταιρισμών και φορέων κοινωνικής οικονομίας, εταίροι του Προγράμματος COSME-GRAPE, που παρουσιάζουν καλές πρακτικές της κοινωνικής οικονομίας στη γεωργία, τις κοινωνικές υποδομές, τον τουρισμό κ.α. από διάφορες περιοχές.

Το πρόγραμμα «GRAPE – Τοπικά Σχέδια Δράσης Κοινωνικής Πράσινης Ανθεκτικότητας για μικρές και περιφερειακές περιοχές» “GRAPE – Local Social Green Resilience Action Plans for small and peripheral territories” συγχρηματοδοτείται από την Επιτροπή της ΕΕ στο πλαίσιο της πρόσκλησης SMP-COSME-2021-RESILIENCE-SEM (Συμφωνία επιχορήγησης αρ. 101074093).  SMP-COSME-2021-RESILIENCE-SEM Call (Grant Agreement n. 101074093).