Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποκάλυψε τις αδυναμίες του ενεργειακού συστήματος της Ευρώπης που βασίζεται ακόμα στη μεγάλη εξάρτηση από (εισαγόμενα) ορυκτά καύσιμα. Αρκετοί – και στη χώρα μας βλέπουν μόνο το κόστος της ενέργειας που εκτινάχθηκε αλλά όχι την ανάγκη γρήγορης αλλά και δίκαιης απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα ως τη μόνη λύση για να αντιμετωπίσουμε την ενεργειακή κρίση, την ακρίβεια και την ενεργειακή φτώχεια.
Η ενεργειακή κρίση αφήνει πίσω της νικητές και χαμένους. Πολλοί είχαν προειδοποιήσει ότι η επιστροφή στο παλιό μοντέλο μετά την πανδημία θα οδηγούσε σε μια νέα κρίση, την αύξηση των ενεργειακών τιμών και την πίεση πάνω στις πρώτες ύλες και τους φυσικούς πόρους. Από τη μία εκατομμύρια ευρωπαίοι πολίτες βρέθηκαν αντιμέτωποι με ενεργειακές τιμές που απορροφούσαν μεγάλο ποσοστό του εισοδήματος, η ενεργειακή φτώχεια έπληξε μεγαλύτερο ποσοστό της κοινωνίας, όχι μόνο τους πιο αδύναμους και ευάλωτους αλλά και εργαζόμενους, μεσαία στρώματα. Από την άλλη, οι μεγάλοι ενεργειακοί όμιλοι είδαν τα κέρδη τους να εκτινάσσονται, μεγάλο ποσοστό των κρατικών ενισχύσεων να καταλήγει στα ταμεία τους. Οι πολλοί δεν επωφελήθηκαν από την αύξηση ρεκόρ στην παραγωγή αιολικής και ηλιακής ενέργειας που εκ των πραγμάτων οδηγεί ή μπορεί να οδηγήσει στη μείωση της χρήσης πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές για να έχει καθοριστική συμβολή στην αντιμετώπιση της ενεργειακής ακρίβειας και της ενεργειακής φτώχειας χρειάζεται να συνδεθεί και με διαρθρωτικές αλλαγές στο ενεργειακό μοντέλο, ενισχύοντας την μετάβαση σε ένα σύστημα ενεργειακής δημοκρατίας.
Είναι γεγονός, παρά τις ατεκμηρίωτες απόψεις που διαδίδουν μερικοί περί του αντιθέτου, ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δίνουν ώθηση στην ευρωπαϊκή οικονομία: το 2021, το 2022 και το 2023 η ΕΕ εξοικονόμησε χάρη στην παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ 100 δισεκατομμύρια ευρώ. Ταυτόχρονα, μια μελέτη του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Ντελφτ έδειξε ότι μέχρι το 2050 κάθε δεύτερος πολίτης της ΕΕ θα μπορούσε να παράγει τη δική του ηλεκτρική ενέργεια και να καλύψει το 45% της ζήτησης της ΕΕ . Το ερώτημα λοιπόν είναι, μπορούμε να μεταρρυθμίσουμε το ενεργειακό μας σύστημα στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη με τρόπο ώστε να απεξαρτηθούμε από τα ορυκτά καύσιμα και παράλληλα να αξιοποιήσουμε πλήρως τις δυνατότητες των πολιτών για να εμπλακούν και να επωφεληθούν από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μέσα από σχήματα που ανήκουν στους πολίτες ή έστω οι πολίτες συμμετέχουν σε αυτά σε σημαντικό ποσοστό; Η απάντηση είναι ναι και δεν ανακαλύπτουμε τον τροχό, ήδη συμβαίνει σε σημαντικό βαθμό σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Η απάντηση είναι λοιπόν πραγματικές ενεργειακές κοινότητες από τους πολίτες.
Η νομοθεσία υπάρχει, οι δυνατότητες είναι εκεί, παρά τα πολλά εμπόδια που υπάρχουν στην Ελλάδα. Οι ενεργειακές κοινότητες είναι όμως κοινότητες πολιτών και τοπικών φορέων που επιδιώκουν να πραγματοποιήσουν έργα από κοινού για να παράγουν ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές (και όχι από ορυκτά καύσιμα) καθώς και να προωθήσουν από κοινού την εξοικονόμηση ενέργειας, την ενεργειακή αναβάθμιση και ενεργειακά αποτελεσματική οικονομία.
Υπάρχει ήδη μια μεγάλη εμπειρία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το μοντέλο εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη, και οι περισσότερες πραγματικές ενεργειακές κοινότητες είναι μέλη της ευρωπαϊκής ομοσπονδίας ενεργειακών συνεταιρισμών πολιτών, τη RESCoop.eu, που σήμερα έχει περισσότερα από 2.250 μέλη που εκπροσωπούν πάνω από 2 εκατομμύρια πολίτες της ΕΕ. Μέλος της είναι και ο Άνεμος Ανανέωσης, η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση για την προώθηση της πράσινης και κοινωνικής οικονομίας.
Ο πρωταρχικός σκοπός των ενεργειακών κοινοτήτων είναι η παραγωγή ενέργειας προς όφελος της κοινωνίας και του περιβάλλοντος, η αντιμετώπιση της ενεργειακής ακρίβειας και της ενεργειακής φτώχειας, η απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Το κέρδος δεν είναι ο κύριος στόχος τους. Συμβάλλουν με τις επενδύσεις και την δραστηριότητά τους στην τοπική οικονομία και την ανθεκτικότητα της κοινωνίας.
Σύμφωνα με μια σειρά από μελέτες, οι ενεργειακές κοινότητες αποφέρουν έως και 8 φορές μεγαλύτερα οικονομικά οφέλη στις τοπικές κοινωνίες σε σύγκριση με τις καθαρά ιδιωτικές επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές. Μέσω της μαζικής εφαρμογής μέτρων ενεργειακής απόδοσης, της αλλαγής των συνηθειών των καταναλωτών ή της χρήσης μπαταριών, οι ενεργειακές κοινότητες μπορούν επίσης να βοηθήσουν στη σταθεροποίηση του δικτύου .
Η REScoop.eu δημοσίευσε ενόψει ευρωεκλογών το μανιφέστο του REScoop.eu , με το οποίο καλεί τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι “οι πολίτες έχουν άμεση και εύκολη πρόσβαση σε έργα κοινής χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό θα επιταχύνει τη δημιουργία ενός πιο ανθεκτικού και καθαρότερου ενεργειακού συστήματος που θα ωφελεί όλους τους κατοίκους, συμπεριλαμβανομένων των ευάλωτων νοικοκυριών”.
