Του Νίκου Χρυσόγελου,
Προέδρου της κοινωνικής συνεταιριστικής επιχείρησης
«ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ»
www.facebook.com/socialcooperatives
140.000.000 ευρωπαίοι πολίτες είναι σήμερα μέλη συνεταιρισμών, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Cooperatives Europe. Οι συνεταιρισμοί και οι κοινωνικές επιχειρήσεις προσφέρουν ποιοτική απασχόληση σε περισσότερους από 4.700.000 πολίτες. Έχουν ετήσιο τζίρο 1.005 δις Ευρώ, πολύ μεγαλύτερο από το άθροισμα του ΑΕΠ Φιλανδίας, Δανίας, Νορβηγίας και Σουηδίας.
Μόνο στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας υπάρχουν σήμερα στην Ευρώπη 37.500 κοινωνικές επιχειρήσεις με 11.000.000 μέλη που συμβάλλουν όχι μόνο στην διασφάλιση κατοικίας με ποιοτικούς όρους αλλά και σε ετήσιο τζίρο 20 δις Ευρώ. Στην μετάβαση προς ένα διαφορετικό μοντέλο παραγωγής και χρήσης ενέργειας συνεισφέρουν σήμερα 2.400 ενεργειακοί συνεταιρισμοί στην Ευρώπη, με την Γερμανία να διαθέτει 900. Δεν παράγουν απλώς ενέργεια από Ανανεώσιμες Πηγές, αλλάζουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε την παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας, ενισχύουν την δημοκρατία στα ενεργειακά θέματα: community energy, energy democracy είναι όροι που σημαίνουν όλο και περισσότερο την νέα πραγματικότητα στην ενέργεια. Για παράδειγμα, στη Γερμανία το 94% της ενέργειας από ΑΠΕ παράγεται από συνεταιρισμούς, πολίτες, μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις, ενώ μόλις το 6% από τους μεγάλους ενεργειακούς ομίλους. Είναι η πλήρης ανατροπή αυτού που ισχύει στην παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα.
Όλο και περισσότερο η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας, δηλαδή η διασφάλιση δηλαδή του βασικού δικαιώματος να ζουν όλα τα νοικοκυριά σε σπίτια με ανεκτές συνθήκες θέρμανσης ή δροσισμού. συνδυάζεται με πράσινη και κοινωνική καινοτομία. Σε αυτή την κατεύθυνση της μείωσης της ενεργειακής φτώχειας στο πλαίσιο της προώθησης της κοινωνικής κατοικίας και της «αξιοπρεπούς κατοικίας για όλους/ες», ενεργό ρόλο παίζει η Social Housing Europe, μια ευρωπαϊκή ομοσπονδία 43 περιφερειακών και εθνικών ομοσπονδιών στις οποίες συμμετέχουν 43.000 προμηθευτές κατοικιών που έχουν υπό την διαχείρισή τους 26.000.000 δημόσιες, συνεταιριστικές και κοινωνικές κατοικίες, το 11% των υπαρχόντων κατοικιών σήμερα στην Ευρώπη.
Στα θέματα καινοτόμων υπηρεσιών υγείας (ιδιαίτερα στα κοινοτικά μοντέλα, στην νοσηλεία και φροντίδα κατ’ οίκον), κοινωνικής ένταξης, στα θέματα υποδοχής και παροχής βασικών υπηρεσιών αλλά και ευκαιριών ένταξης κι απασχόλησης για πρόσφυγες, μετανάστες και άλλες κοινωνικά ευάλωτες ομάδες πρωταγωνιστούν οι οργανωμένες δομές κοινωνικών συνεταιρισμών στην Ιταλία και Ισπανία.
Γιατί, όμως, η ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας παραμένει σε χαμηλά επίπεδα στην Ελλάδα, ενώ η κρίση θα έπρεπε να συμβάλλει στην άνθηση της;
Γιατί η απάντηση που δίνεται στο πρόβλημα των κόκκινων δανείων δεν είναι μέσα από μια καινοτόμα προσέγγιση δημιουργίας συνεταιριστικών σχημάτων για την κατοικία που θα έθεταν το θέμα «κατοικία» σε μια εντελώς νέα βάση, αλλά επιλέγεται η πώληση των δανείων σε funds που απλώς θα επιδιώξουν να κερδίσουν από την διαδικασία είσπραξης των δανείων; Δεν είναι ένας από τους λόγους – ο κύριος – της χρεοκοπίας πολλών νοικοκυριών το εξωπραγματικά υψηλό κόστος αγοράς κατοικίας στην Ελλάδα και η απουσία μιας γενικότερης πολιτικής για την κατοικία;
Είναι τυχαίο ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που δεν έχει συνεταιριστικά σχήματα ούτε πολιτική για την προώθηση της κοινωνικής κατοικίας; Ο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας διαλύθηκε, χωρίς να υπάρξει εναλλακτική πολιτική για την κατοικία. Κι όμως, οι εργαζόμενοι συνεχίζουν να καταβάλλουν εισφορές για κοινωνική κατοικία, αν και δεν υπάρχει πλέον πρόγραμμα για κοινωνική κατοικία, ενώ στην περιουσία του ΟΕΚ ανήκαν χιλιάδες κατοικίες αλλά και σημαντικές εκτάσεις που σήμερα έχουν περάσει αλλού, χωρίς να υποστηρίζονται προγράμματα κοινωνικής κατοικίας!
Γιατί ενώ δαπανάμε πολλά στην ενέργεια (θέρμανση, δροσισμό, ηλεκτρικό ρεύμα) και κατέχουμε την πρωτιά στην ενεργειακή φτώχεια, δεν έχουν αναπτυχθεί παρά ελάχιστες προσπάθειες δημιουργίας ενεργειακών συνεταιρισμών στη χώρα μας;
Πολλοί επικαλούνται την απουσία μιας υποστηρικτικής, αν όχι και προστατευτικής, πολιτικής για να δικαιολογήσουν την περιορισμένη ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα. Υπάρχουν πράγματι πολλά εμπόδια και δυσκολίες (νομοθετικές, γραφειοκρατικές, κατάλληλης συμβουλευτικής, χρηματο-οικονομικών εργαλείων). Αλλά το κεντρικό πρόβλημα, παραμένει, κατά την άποψη μου, η έλλειψη μιας ισχυρής κουλτούρας, σοβαρής κι όχι ευκαιριακής, αυτό-οργάνωσης κι αναζήτησης λύσεων από τα κάτω, και κατά συνέπεια η κοινωνία εναποθέτει την ελπίδα είτε στο κράτος είτε σε κάποιον σωτήρα (κομματικό ή άλλον).
Το πιο βασικό πρόβλημα παραμένει η απαξίωση στην Ελλάδα της συνεργατικής οικονομίας λόγω αποτυχημένων παραδειγμάτων του παρελθόντος. Στην συνείδηση των πολιτών έχει ταυτιστεί λανθασμένα η αποτυχία ενός συγκεκριμένου πλαισίου ανάπτυξης των παλιών συνεταιρισμών (πελατειακές σχέσεις, έλεγχος από τα κόμματα, σκάνδαλα, διαφθορά, απουσία εκπαίδευσης και αποτελεσματικής διαχείρισης, «ανάθεση» αντί για συμμετοχική δημοκρατική λειτουργία) με αποτυχία του ίδιου του συνεργατικού μοντέλου.
Όμως, η αποτυχία του παρελθόντος δεν οφείλεται στο συνεργατικό μοντέλο ή στις συνεργατικές αντιλήψεις, αλλά στην κυριαρχία ενός μοντέλου που δεν είχε σχέση – αν και ονομάζονταν έτσι- με ένα σύγχρονο συνεργατικό-κοινωνικό μοντέλο. Δεν είναι τυχαίο ότι οι παλιοί συνεταιρισμοί δεν έγιναν δεκτοί σε ευρωπαϊκά δίκτυα κοινωνικών και συνεργατικών σχημάτων γιατί δεν ανταποκρίνονταν στις αρχές και αξίες τους.
Η αποτυχία των παλιών σχημάτων οφείλονταν στην απουσία κουλτούρας συνεργασίας, οργάνωσης, δημοκρατικού ελέγχου, αξιολόγησης, οικοδόμησης των θερμών της συνεργατικής οικονομίας από τα κάτω, ανεξάρτητα από το κράτος και τα ιδιοτελή συμφέροντα. Δεν βασίζονταν σε αξίες, αρχές, κοινές θέσεις που θα απέτρεπαν ή θα αντιμετώπιζαν φαινόμενα που οδήγησαν στην απαξίωση του παλιού συνεταιριστικού «κινήματος».
Έχοντας διδαχθεί από τα λάθη του παρελθόντος, τόσο ο δικός μας κοινωνικός συνεταιρισμός, ο ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ, όσο και κι ένα σύνολο φορέων που συμμετέχουν στο Φόρουμ Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, επιδιώκουμε την ανάπτυξη του χώρου σε μια σύγχρονη βάση, απαλλαγμένου από παθογένειες και καταστάσεις του παρελθόντος.
Ο θεσμός του Φόρουμ Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας είναι μια πλατφόρμα συνεργασίας για την προώθηση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στη βάση αξιών, αρχών και κοινών οπτικών που συμφωνούμε και (αυτό)δεσμευόμαστε να τηρούμε. Μέχρι πρόσφατα ήταν µία άτυπη σύµπραξη επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονοµίας, δικτύων ΚΟΙΝΣΕΠ και υποστηρικτικών φορέων: Κοιν.Σ.Επ «Άνεµος Ανανέωσης» Κοιν.Σ.Επ «Γαληνός», ∆ίκτυο Κοινωνικών Επιχειρήσεων Κ. Μακεδονίας, 180 Μοίρες, Αναπτυξιακή Καρδίτσας, Εργάνη – Κέντρο Στήριξης της Απασχόλησης και της Επιχειρηµατικότητας Γυναικών, ∆ίκτυο Υποστήριξης Κοινωνικής Επιχειρηµατικότητας (SES Net), Impact Hub Athens, Ίδρυµα Χάινριχ Μπελ Ελλάδας. Τώρα διευρύνεται συνεχώς η συμμετοχή.
Μέχρι τώρα οργανώνονταν κάθε Νοέμβριο στην Αθήνα ένα συνέδριο-φόρουμ διαλόγου, ανταλλαγής εμπειριών και πληροφοριών, διάδοσης καλών πρακτικών, δικτύωσης και συνεργασίας αλλά και διαμόρφωσης ενός πλαισίου συνεργασιών. Αυτό δεν επαρκεί πλέον.
Οι Διακηρύξεις του Φόρουμ το 2014 και το 2015 έθεσαν τα προβλήματα, διατύπωσαν προτάσεις, διαμόρφωσαν ένα πλαίσιο συνεργασίας και ώθησαν στην διαμόρφωση, μέσα από μια ανοικτή και δημόσια διαβούλευση, ενός Κώδικα Δεοντολογίας για Κοινωνικές Επιχειρήσεις που περιγράφει και δεσμεύει σε αρχές, αξίες και κοινές οπτικές. Το κεντρικό φόρουμ συνοδεύεται πλέον από περιφερειακά φόρουμ, οργανωμένα με δημοκρατικό και συνεργατικό τρόπο και με την ενεργή συμμετοχή κάθε φορά των τοπικών φορέων. Το πρώτο μέσα στο 2016 πραγματοποιήθηκε στην Καρδίτσα, 19 και 20 Μαρτίου – εκεί ολοκληρώθηκε και η διαδικασία διαβούλευσης για τον Κώδικα Δεοντολογίας για Κοινωνικές Επιχειρήσεις και ξεκίνησε η διαδικασία υπογραφής και τήρησής του. Το δεύτερο περιφερειακό φόρουμ, που αφορούσε την Κεντρική Μακεδονία, διοργανώθηκε με επιτυχία στην Θεσσαλονίκη στις 12 Μαΐου, ενώ το 3ο περιφερειακό φόρουμ, που αφορά την Δυτική Μακεδονία, πραγματοποιείται στην Κοζάνη στις 12 Ιουνίου.
Ένας σημαντικός επίσης, στόχος όλης αυτής της γόνιμης συνεργασίας είναι η δικτύωση και η διαμόρφωση από τον ίδιο τον χώρο ενός υποστηρικτικού οικοσυστήματος που θα δημιουργηθεί από τα κάτω και θα περιλαμβάνει την συμβουλευτική υποστήριξη, την εκπαίδευση, την δικτύωση, τον έλεγχο της αξιοπιστίας καθώς και κατάλληλα χρηματοοικονομικά εργαλεία για όλες τις μορφές επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας.
Είμαστε ακόμα στην αρχή, αλλά η αρχή πρέπει να γίνει σε γερές και υγιείς βάσεις…
