Σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο διαμορφώνονται Σχέδια Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία. Το Ευρωπαϊκό δημοσιοποιήθηκε το 2021, ενώ το Ελληνικό τον Μάρτιο 2023. Όμως οι ανισότητες στις διάφορες πολιτικές των κρατών μελών είναι τεράστιες. Υπάρχουν χώρες όπου η κοινωνική οικονομία στηρίζεται και ανθεί, μεταξύ των οποίων είναι η Ισπανία και η Γαλλία με πάνω από το 10% των επιχειρήσεων να είναι κοινωνικής οικονομίας. Από την άλλη, είναι χώρες που χάνουν ευκαιρίες να επιλύσουν σημαντικά κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα αφού εκεί η κοινωνική οικονομία δεν έχει στήριξη, αντιθέτως συναντάει εμπόδια, δυσκολίες και αποκλεισμούς. Το παράδειγμα της Ελλάδας είναι από τα πιο χαρακτηριστικά.
Το ιστορικό του Σχεδίου Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία
Το 2014 η Social Economy Europe στην διακήρυξή της για τις Ευρωεκλογές κάλεσε τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να καθορίσουν ένα Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για την κοινωνική οικονομία και πρότεινε την συνεργασία με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ για την διαμόρφωση αυτής της δημόσιας πολιτικής. Το σκεπτικό ήταν ότι ένα σχέδιο δράσης θα επέτρεπε στους φορείς της κοινωνικής οικονομίας να συμμετέχουν ενεργά στην ανάπτυξη πολιτικών της ΕΕ με αντίκτυπο στη δημιουργία θέσεων εργασίας, την επιχειρηματικότητα, την κοινωνική συνοχή, την εδαφική συνοχή, την κοινωνική ένταξη και την ανάπτυξη των επιχειρήσεων.
Από το 2015, η Διακομματική Ομάδα Κοινωνικής Οικονομίας και πολλά κράτη μέλη υποστήριξαν ενεργά αυτήν την πρόταση του Σχεδίου Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία , τον Οκτώβριο του 2016, ενώ και η έκθεση GECES «Κοινωνικές Επιχειρήσεις και Κοινωνική Οικονομία» υποστήριξε την πρόταση.
Το 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε την Πρωτοβουλία Start-up and Scale-up που περιέχει ένα τμήμα για την κοινωνική οικονομία και τις κοινωνικές επιχειρήσεις. Σε αυτή τη βάση, το 2017 και το 2018, η Κομισιόν δημιούργησε και υλοποίησε μια σειρά δράσεων για την κοινωνική οικονομία και τις κοινωνικές επιχειρήσεις, δομημένες σε πέντε πυλώνες. Στο πλαίσιο αυτό, αντιπροσωπευτικές οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας, με επικεφαλής την Social Economy Europe, την Διακομματική Ομάδα Κοινωνικής Οικονομίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και ένα σημαντικό αριθμό κρατών μελών κάλεσαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να κάνει ένα βήμα προς τα εμπρός προς ένα Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία.
Το 2017, χάρη στην υποστήριξη 39 ευρωβουλευτών από διαφορετικές ευρωπαϊκές πολιτικές ομάδες, πραγματοποιήθηκε στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου συζήτηση για την πρόταση προς ένα Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία. Παρεμβάσεις έκαναν ευρωβουλευτές, καθώς και η Vera Jourova, Επίτροπος Δικαιοσύνης, Καταναλωτών και Ισότητας των Φύλων που εκπροσώπησε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στις 24 Οκτωβρίου 2017, το προεδρείο της Διακομματικής Ομάδας για την Κοινωνική Οικονομία του Κοινοβουλίου – που συγκροτήθηκε από τους ευρωβουλευτές Jens Nilsson (S&D, SE), Ramón Luis Valcárcel (EPP, ES), Marie-Christine Vergiat (GUE/NGL, FR), Sven Giegold (ΠΡΑΣΙΝΟΙ/EFA, DE), Sofía Ribeiro (EPP, PT) και Elena Gentile (S&D, IT) – συναντήθηκε με το Αντιπρόεδρο της Επιτροπής για Θέματα Απασχόλησης, Ανάπτυξης, Επενδύσεων και Ανταγωνιστικότητας, Jyrki Katainen, και την Επίτροπο για την Απασχόληση, τις Κοινωνικές Υποθέσεις, τις Δεξιότητες και την Εργατική Κινητικότητα, Mariane Thyssen .
Το 2018, η Social Economy Europe απαντώντας σε σχετική πρόσκληση Επιτρόπων εκπόνησε μια δική της πρόταση για μια ευρωπαϊκή δημόσια πολιτική, ένα Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης που καλύπτει ολόκληρη την κοινωνική οικονομία, με προτεινόμενη διάρκεια 5 ετών (2021-2026), ως βασικό εργαλείο για τη συστηματική ενσωμάτωση της κοινωνικής οικονομίας στις διάφορες κοινωνικοοικονομικές πολιτικές της χώρας και με δράσεις για την επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης. Οι προτάσεις ήταν το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας διαβούλευσης στην οποία συμμετείχαν ενεργά μέλη της Social Economy Europe, ενώ ελήφθη υπόψη το σημαντικό έργο που έχει πραγματοποιηθεί από όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, ιδίως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα τελευταία χρόνια για την υποστήριξη της ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας .
Ενόψει των Ευρωεκλογών 2024 η Social Economy Europe δημοσίευση το Memorandum for Social Economy
Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε να προετοιμάζει ένα Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία το φθινόπωρο του 2021 και τον Δεκέμβριο 2021 η Κομισιόν δημοσιοποιεί το Social Economy Action Plan: Building an economy that works for people: an action plan for the social economy
Στην Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών αναφέρονται εισαγωγικά:
Κάθε μέρα, περίπου 2,8 εκατομμύρια φορείς κοινωνικής οικονομίας στην Ευρώπη προσφέρουν συγκεκριμένες και καινοτόμες λύσεις σε βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε. Δημιουργούν και διατηρούν ποιοτικές θέσεις εργασίας, συμβάλλουν στην κοινωνική ένταξη και στην αγορά εργασίας των μειονεκτούντων ομάδων και ίσες ευκαιρίες για όλους, προωθούν τη βιώσιμη οικονομική και βιομηχανική ανάπτυξη, προωθούν την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στις κοινωνίες μας, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στα συστήματα πρόνοιας της Ευρώπης, και να αναζωογονήσει τις αγροτικές και τις ερημωμένες περιοχές της Ευρώπης.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19, πολλοί φορείς της κοινωνικής οικονομίας βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της κρίσης. Έχουν δημιουργήσει μάσκες προσώπου, έχουν υποστηρίξει την ψηφιακή διαδικτυακή εκπαίδευση, βοήθησαν άτομα που έχουν ανάγκη και παρείχαν βοήθεια εγγύτητας στις τοπικές κοινότητες. Τμήματα της κοινωνικής οικονομίας συμβάλλουν στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση παρέχοντας βιώσιμα αγαθά και υπηρεσίες και γεφυρώνοντας το ψηφιακό χάσμα. Τα συμμετοχικά επιχειρηματικά μοντέλα τους, που λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες των πολιτών, των εργαζομένων και άλλων ενδιαφερομένων, συμβάλλουν στο να διασφαλιστεί ότι οι μεταβάσεις είναι δίκαιες.
Επιπλέον, η κοινωνική οικονομία συμβάλλει στην ποικιλομορφία των μορφών εταιρειών στην Ευρώπη, ενθαρρύνοντας μεγαλύτερες επιλογές από τους καταναλωτές και ποιότητα προϊόντων/υπηρεσιών. Η κοινωνική οικονομία συμβάλλει σημαντικά στο ΑΕΠ στις χώρες όπου είναι πιο ανεπτυγμένη, για παράδειγμα 10% στη Γαλλία. Για το λόγο αυτό έχει συμπεριληφθεί ως ο πυρήνας του οικοσυστήματος «Εγγύτητα και κοινωνική οικονομία», ένα από τα 14 βιομηχανικά οικοσυστήματα που προσδιορίζονται στην επικαιροποίηση της Βιομηχανικής Στρατηγικής της ΕΕ5 https://www.economie.gouv.fr/leconomie-sociale-et-solidaire
- Η επικαιροποιημένη βιομηχανική στρατηγική της ΕΕ προτείνει 14 βιομηχανικά οικοσυστήματα για να ληφθούν υπόψη οι νέες συνθήκες μετά την COVID-19 κρίση και στοχεύει να οδηγήσει τον μετασχηματισμό σε μια πιο βιώσιμη, ψηφιακή, ανθεκτική και παγκοσμίως ανταγωνιστική οικονομία.
- Η σημασία της κοινωνικής οικονομίας επισημαίνεται επίσης στο σχέδιο δράσης της Επιτροπής για την κοινωνική ένταξη (2021-2027).
- Η κοινωνική οικονομία μπορεί να συμβάλει στην εφαρμογή των αρχών του Ευρωπαϊκού Πυλώνα για τα Κοινωνικά Δικαιώματα και να επιτύχει το Σχέδιο Δράσης του 2021 και τους πρωταρχικούς στόχους του 2030, για παράδειγμα την αύξηση του ποσοστού απασχόλησης και τη μείωση του αριθμού των ατόμων που κινδυνεύουν από φτώχεια και αποκλεισμός.
- Η κοινωνική οικονομία απασχολεί περίπου 13,6 εκατομμύρια άτομα. Η αμειβόμενη απασχόληση κυμαίνεται μεταξύ 0,6% και 9,9% μεταξύ των κρατών μελών. Αυτό δείχνει την άνιση ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας εντός της ΕΕ, αλλά αποκαλύπτει επίσης ότι υπάρχει σημαντικό αναξιοποίητο οικονομικό δυναμικό και δυναμικό δημιουργίας θέσεων εργασίας για την κοινωνική οικονομία σε πολλά κράτη μέλη και περιφέρειες, εάν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα.
- Η κοινωνική οικονομία συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών για την παροχή ποιοτικών κοινωνικών υπηρεσιών με οικονομικά αποδοτικό τρόπο.
- Συμπληρώνει επίσης τις προσπάθειές τους για την ένταξη των νέων και των μειονεκτούντων ομάδων (π.χ. άτομα με αναπηρίες, ηλικιωμένοι, μακροχρόνια άνεργοι, άτομα με μετανάστες, μειονοτική φυλετική ή εθνική καταγωγή (ιδίως Ρομά), μονογονείς) στην αγορά εργασίας και σε κοινωνία γενικότερα. Για παράδειγμα, η κοινωνική οικονομία βοηθά στη δημιουργία γεφυρών για τα άτομα με αναπηρία στην απασχόληση στην ανοιχτή αγορά εργασίας. και παρέχει υπηρεσίες που είναι απαραίτητες για την υποστήριξη της ανεξάρτητης διαβίωσής τους.
- Επιπλέον, η κοινωνική οικονομία συμβάλλει στη βελτίωση της ισότητας των φύλων. Αφενός, πολλές γυναίκες έχουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας μέσω θέσεων εργασίας που δημιουργούνται από την κοινωνική οικονομία, αφετέρου, οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες φροντίδας που παρέχονται από την κοινωνική οικονομία επιτρέπουν στις γυναίκες να έχουν πρόσβαση στην ευρύτερη αγορά εργασίας.
- Ομοίως, η κοινωνική οικονομία συμβάλλει στην υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης
Η θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε ψήφισμα του της 6ης Ιουλίου 2022 σχετικά με το σχέδιο δράσης της ΕΕ για την κοινωνική οικονομία (2021/2179(INI)) τονίζει μεταξύ άλλων:
-
υπογραμμίζει τον πλουραλισμό των στόχων της κοινωνικής οικονομίας και τον σημαντικό ρόλο που αυτή διαδραματίζει στη βελτίωση της ανθεκτικότητας της οικονομίας, στη διασφάλιση δίκαιης μετάβασης, στη μείωση των ανισοτήτων, στην παροχή ευκαιριών ποιοτικής απασχόλησης σε ευάλωτες ομάδες, στην προώθηση της ανεξάρτητης διαβίωσης, στην ενίσχυση του αισθήματος της κοινότητας, στην αντιμετώπιση της πληθυσμιακής συρρίκνωσης και στην ενίσχυση της ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών, στην εφαρμογή των αρχών του ΕΠΚΔ και στην επίτευξη ανοδικής κοινωνικής σύγκλισης
-
ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν τα συστήματα του τομέα της κοινωνικής οικονομίας για την εφαρμογή των αρχών του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων
-
βεβαιώνει ότι η κρίση λόγω της νόσου COVID-19 ανέδειξε τον ζωτικό ρόλο που διαδραματίζουν οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας στην παροχή βοήθειας στους ανθρώπους προκειμένου να αντιμετωπίσουν πολλές δυσκολίες, με αποτέλεσμα να διασφαλίζεται η κοινωνική συνοχή, ενώ κατέδειξε τη σημασία και την ανθεκτικότητά τους
-
πιστεύει ότι οι δράσεις της ΕΕ και οι εθνικές δράσεις για την προώθηση της ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας είναι ιδιαίτερα σημαντικές στο τρέχον πλαίσιο όπου, λόγω της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που επέφερε η νόσος COVID-19, είναι αναγκαίο να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες της κοινωνικής οικονομίας με στόχο την οικονομική ανάκαμψη, την προώθηση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και τη δημιουργία απασχόλησης υψηλής ποιότητας· τονίζει ότι οι φορείς της κοινωνικής οικονομίας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη βελτίωση της ανθεκτικότητας της οικονομίας και της κοινωνίας μετά την πανδημία COVID-19·
-
υπογραμμίζει ότι, παρά το γεγονός ότι η κοινωνική οικονομία αποτελεί σημαντική πηγή οικονομικής ανάπτυξης και δημιουργίας θέσεων εργασίας, πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες για την προώθηση αυτού του μοντέλου, συμπεριλαμβανομένων των αρχών της αλληλεγγύης, της κοινωνικής ένταξης και των κοινωνικών επενδύσεων που το στηρίζουν· προτρέπει την Επιτροπή και τα κράτη μέλη, συνεπώς, καθώς και τις περιφερειακές και τοπικές αρχές να εντείνουν τις προσπάθειες για να προαγάγουν περαιτέρω την κοινωνική οικονομία και να ενσωματώσουν τη διάσταση της κοινωνικής οικονομίας στις σχετικές πολιτικές, πρακτικές και προγράμματα, όπως σε αυτά που αφορούν τις εν εξελίξει μεταβάσεις π.χ. την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση, σε ενωσιακό επίπεδο καθώς και παγκοσμίως μέσω της εξωτερικής δράσης της ΕΕ·
-
ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να υποστηρίξουν τους φορείς της κοινωνικής οικονομίας ώστε να αναπτύξουν προγράμματα κοινωνικής καινοτομίας που βελτιώνουν τη σχεδίαση και παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, καθώς και την προσβασιμότητα των υπηρεσιών για τους πλέον ευάλωτους, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία και των ηλικιωμένων·
-
επαναλαμβάνει τις εκκλήσεις του να οριστεί η αρχή της προτεραιότητας στις μικρές επιχειρήσεις ως κατευθυντήρια αρχή κατά την κατάρτιση της μελλοντικής νομοθεσίας και την έγκριση πολιτικών, χωρίς να αποδυναμώνονται οι ισχύοντες κανόνες, τα πρότυπα και τα δικαιώματα, όπως η προστασία του περιβάλλοντος και των καταναλωτών, ούτως ώστε, αφενός, τα ρυθμιστικά πλαίσια να στηρίζουν περισσότερο τους πολύ μικρούς, τους μικρούς και τους μεσαίους φορείς στην εφαρμογή των ισχυόντων κανόνων και κανονισμών και, αφετέρου, να ενισχυθούν η ανάπτυξη, η βιωσιμότητα και η επέκταση της κοινωνικής οικονομίας
-
πιστεύει ότι θα πρέπει να προταθούν συγκεκριμένες στρατηγικές και μέτρα παρακολούθησης για την επίτευξη των στόχων του Σχεδίου Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία (ΣΔΚΟ), με συνεκτίμηση του εθνικού δικαίου και των εθνικών πρακτικών· υπογραμμίζει ότι πρέπει να αναλυθούν περαιτέρω οι διασυνδέσεις μεταξύ του ΣΔΚΟ και άλλων πρωτοβουλιών της ΕΕ, όπως το σχέδιο δράσης του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η ευρωπαϊκή στρατηγική για την αναπηρία ή η ευρωπαϊκή πλατφόρμα για την καταπολέμηση της αστεγίας· θεωρεί αναγκαίο να καταρτιστεί χρονοδιάγραμμα για όλες τις δράσεις που περιλαμβάνονται στο ΣΔΚΟ, καθώς και για την παρακολούθηση και αξιολόγησή τους, με σκοπό την καθοδήγηση των αρμόδιων αρχών στην εφαρμογή του ΣΔΚΟ και τη διασφάλιση συνοχής στις πολιτικές
-
τονίζει ότι καθώς ενεργούν προς το γενικό συμφέρον, οι φορείς της κοινωνικής οικονομίας δημιουργούν θέσεις εργασίας, παρέχουν κοινωνικά καινοτόμα αγαθά και υπηρεσίες, διευκολύνουν την κοινωνική ενσωμάτωση και προάγουν μια πιο βιώσιμη και τοπικά ριζωμένη οικονομία· υπογραμμίζει ότι, όταν στο πλαίσιο του ρόλου της κοινωνικής οικονομίας στη δημιουργία και τη διατήρηση της απασχόλησης, περιλαμβάνονται εργαζόμενοι που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση και μειονεκτούσες περιοχές, απαιτείται κατάλληλη υποστήριξη για την ορθή αναγνώριση αυτών των φορέων
-
εκφράζει τη λύπη του για το γεγονός ότι το 11,6 % των θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα των κρατών μελών είναι αδήλωτο και υπογραμμίζει την ανάγκη λήψης μέτρων πολιτικής για την καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας και την αποτελεσματική επιβολή των δικαιωμάτων των εργαζομένων· υπογραμμίζει τη συμβολή των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας, και ειδικότερα των συνεταιρισμών, στην καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας
-
υπογραμμίζει την ανάγκη προώθησης των δυνατοτήτων άμεσης δημόσιας χρηματοδότησης με τη μορφή επιχορηγήσεων, π.χ. μέσω κονδυλίων της ΕΕ, καθώς και ιδιωτικών επενδύσεων στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας, δεδομένης ειδικότερα της αυξημένης ζήτησης για υπηρεσίες που παρέχονταν από οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 και στη μεταπανδημική ανάκαμψη
-
επαναλαμβάνει ότι, προκειμένου να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες του ΣΔΚΟ, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη πρέπει να εγγυώνται ότι η εφαρμογή του δεν αφήνει κανέναν στο περιθώριο και ότι διασφαλίζει την πλήρη σύμπραξη όλων των ενδιαφερόμενων φορέων της κοινωνικής οικονομίας, μεταξύ άλλων των παρόχων κοινωνικών υπηρεσιών μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και της κοινωνίας των πολιτών σε όλα τα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένων των εκκλησιαστικών φιλανθρωπικών οργανώσεων, εξασφαλίζοντας σαφήνεια και συντονισμό μεταξύ όλων των φορέων.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μάλιστα υπενθυμίζει κάτι που δυστυχώς ακόμα δεν έχει γίνει κατανοητό στους φορείς και τις υπηρεσίες σύνταξης και δημοσίευσης των προσκλήσεων δημοσίων συμβάσεων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναδεικνύει μεταξύ άλλων εργαλείων στήριξης της κοινωνικής οικονομίας και την σωστή χρήση των δημοσίων συμβάσεων:
- υπενθυμίζει στα κράτη μέλη ότι η Οδηγία για τις Δημόσιες Συμβάσεις (Οδηγία 2014/24/ΕΕ) επιτρέπει στις αναθέτουσες αρχές να χρησιμοποιούν τις δημόσιες συμβάσεις για την επίτευξη περιβαλλοντικών και κοινωνικών στόχων, και, ειδικότερα, επιτρέπει κατ’ αποκλειστικότητα διαγωνισμούς για φορείς που ανταποκρίνονται στα ποιοτικά κριτήρια και με κύριο σκοπό την ένταξη στο εργατικό δυναμικό ατόμων με αναπηρία ή άλλων ομάδων που διατρέχουν κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού· καλεί τις δημόσιες αρχές να αναγνωρίσουν τις κοινωνικά και περιβαλλοντικά υπεύθυνες δημόσιες συμβάσεις ως επένδυση στον κοινωνικοοικονομικό ιστό με μεγάλες δυνατότητες συνδυασμού κοινωνικών και ανταγωνιστικών στόχων· επισημαίνει ότι η συμπερίληψη περιβαλλοντικών και κοινωνικών απαιτήσεων στους διαγωνισμούς μπορεί να είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη του τομέα της κοινωνικής οικονομίας· καλεί την Επιτροπή να προωθήσει περαιτέρω τις κοινωνικά υπεύθυνες δημόσιες συμβάσεις και τις ορθές πρακτικές προκειμένου να ενισχυθούν οι κοινωνικά υπεύθυνες επιχειρηματικές πρακτικές και ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να θέσουν τον στόχο να προβάλλεται ως προϋπόθεση για κάθε δημόσια χρηματοδότηση που εκταμιεύεται υπό μορφή δημόσιων συμβάσεων τη συμμόρφωσή τους με τις ισχύουσες υποχρεώσεις στους τομείς του περιβαλλοντικού, κοινωνικού και εργατικού δικαίου που έχουν θεσπιστεί βάσει του ενωσιακού ή εθνικού δικαίου, των συλλογικών συμβάσεων ή του διεθνούς περιβαλλοντικού, κοινωνικού και εργατικού δικαίου·
- ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να υιοθετούν συστηματικά στρατηγικές που αποσκοπούν στην ανάπτυξη κοινωνικά υπεύθυνων δημόσιων συμβάσεων, δημιουργώντας έτσι μια σύνδεση μεταξύ των τομέων πολιτικής ανάμεσα στην παροχή υπηρεσιών και προϊόντων, και στη συμβολή τους στους κοινωνικούς στόχους· θεωρεί ότι η μεταφορά της Οδηγίας για τις Δημόσιες Συμβάσεις στο εθνικό δίκαιο πρέπει να συνδυάζεται με πρωτοβουλίες για την αύξηση των γνώσεων αναφορικά με τη σχέση μεταξύ των δημόσιων δαπανών και της συμβολής τους στην επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και για την ανάπτυξη ικανοτήτων των αρμόδιων για τις δημόσιες συμβάσεις υπαλλήλων και των φορέων της κοινωνικής οικονομίας· ενθαρρύνει τους αρμόδιους για τις δημόσιες συμβάσεις υπαλλήλους να διεξάγουν προκαταρκτικές διαβουλεύσεις αγοράς πριν από την κατάρτιση των τευχών δημοπράτησης, με σκοπό την καλύτερη κατανόηση των οφελών που μπορούν να παρέχουν οι φορείς της κοινωνικής οικονομίας και του τρόπου με τον οποίο ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του διαγωνισμού· καλεί τους αρμόδιους για τις δημόσιες συμβάσεις υπαλλήλους να μην αναθέτουν συμβάσεις αποκλειστικά βάσει της χαμηλότερης τιμής αλλά της υψηλότερης αξίας, ενσωματώνοντας έτσι κριτήρια ποιότητας και εκτιμήσεις κοινωνικού αντικτύπου· καλεί τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τη διαφάνεια και να αποτρέψουν τη διαφθορά στις δημόσιες συμβάσεις· τονίζει την ανάγκη οι αρμόδιες αρχές να διερευνήσουν τη συνεργασία και τις συμπράξεις όσον αφορά την πρόσβαση των φορέων της κοινωνικής οικονομίας στις δημόσιες συμβάσεις, όπως συμβαίνει σε ορισμένα κράτη μέλη.
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία και την Κοινωνική Καινοτομία
Κάθε κράτος μέλη έχει υποχρέωση να διαμορφώσει το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία. Το Ελληνικό σχέδιο, σύμφωνα με το υπουργείο, “ενσωματώνει σε σημαντικό βαθμό δράσεις κοινωνικής καινοτομίας, σχεδιάστηκε λαμβάνοντας υπόψιν την υφιστάμενη κατάσταση του τομέα Κ.ΑΛ.Ο. και τη δυναμική του ελληνικού οικοσυστήματος κοινωνικής οικονομίας, το θεσμικό/νομικό πλαίσιο και τη (δυνητικά) διαθέσιμη χρηματοδότηση, προγενέστερες εθνικές στρατηγικές ανάπτυξης του τομέα, συναφείς πολιτικές της ΕΕ (και ειδικότερα το Σχέδιο Δράσης της ΕΕ για την κοινωνική οικονομία) καθώς και τις διαφαινόμενες ανάγκες όπως αυτές έχουν εντοπισθεί από τους φορείς της Κ.ΑΛ.Ο. αλλά και από τις αρμόδιες δημόσιες αρχές και υπηρεσίες που εμπλέκονται στον τομέα”.
Το Σχέδιο Δράσης στοχεύει “στην ενίσχυση του οικοσυστήματος και των οργανισμών της κοινωνικής οικονομίας, ώστε ο τομέας να αναπτυχθεί δυναμικά και βιώσιμα, οδηγώντας στα οφέλη που μπορεί να προσφέρει η κοινωνική οικονομία στην Ελλάδα. Βασικές Ομάδες Στόχος του Σχεδίου είναι ιδίως μέλη Ευπαθών/Ευάλωτων Κοινωνικών Ομάδων, Άνεργοι (περιλαμβανομένων των μακροχρόνια ανέργων), κάτοικοι περιοχών με γεωγραφικούς περιορισμούς (απομακρυσμένων, νησιωτικών, κλπ.), γυναίκες, ΑΜΕΑ, νέοι έως 29 ετών, άτομα με ψυχο-κοινωνικά προβλήματα, Ρομά, αποφυλακισθέντες, άστεγοι, μετανάστες / πρόσφυγες, αναγνωρίζοντας τη σημαντική συνεισφορά της κοινωνικής οικονομίας στην κοινωνική ένταξη και επιχειρηματικότητα”. Από τα χαρακτηριστικά του ελληνικού σχεδίου για την κοινωνική οικονομία είναι η έμφαση σε ορισμένες ομάδες της κοινωνίας, κάτι που περιορίζει από μόνο του τον χαρακτήρα της κοινωνικής οικονομίας όπως προσδιορίζεται από τον Χάρτη Κοινωνικής Οικονομίας: Ένα διαφορετικό μοντέλο επιχείρησης και οργάνωσης, ένας διαφορετικός τύπος επιχειρηματικότητας (δείτε πιο κάτω).
Το Σχέδιο Δράσης περιλαμβάνει πέντε (5) στρατηγικούς στόχους / πυλώνες στρατηγικής, οι οποίοι εναρμονίζονται με το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης.
- Στρατηγικός Στόχος 1: Επικαιροποίηση του Θεσμικού/ Κανονιστικού Πλαισίου
- Στρατηγικός Στόχος 2: Ανάπτυξη στοχευμένων Χρηματοδοτικών Εργαλείων
- Στρατηγικός Στόχος 3: Ενίσχυση Ικανοτήτων
- Στρατηγικός Στόχος 4: Ενίσχυση της Δικτύωσης και των Συνεργασιών
- Στρατηγικός Στόχος 5: Ευαισθητοποίηση και Επικοινωνία.
Η κοινωνική καινοτομία αποτελεί (θερωητικά) οριζόντια συνιστώσα του Σχεδίου Δράσης. Όλοι οι άξονές του είτε έχουν ως εγγενές στοιχείο την κοινωνική καινοτομία είτε την προωθούν / αξιοποιούν για την επίτευξη των στόχων του Σχεδίου.
Οι δράσεις που περιλαμβάνονται στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία και Καινοτομία έχουν ορίζοντα υλοποίησης το τέλος του 2027, και διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, αυτές που είναι ώριμες και μπορούν να ενεργοποιηθούν έως το 2024 (?) και μια δεύτερη κατηγορία, αυτές που απαιτούν μια σειρά από προπαρασκευαστικές ενέργειες.
Το πλήρες κείμενο του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Καινοτομία
Το κείμενο του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Καινοτομία προβλέπει (σε συμμόρφωση με το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης) μια σειρά από παρεμβάσεις και μέτρα στο πλαίσιο των 5 Στρατηγικών Στόχων. Όμως ακόμα από τον Μάρτιο του 2023 μέχρι σήμερα δεν έχουμε δει να ενεργοποιούνται τα προβλεπόμενα μέτρα, εργαλεία, προϊόντα (και κυρίως να αίρονται τα πολλά και ανυπέρβλητα εμπόδια που υπάρχουν), ιδιαίτερα βασικά εργαλεία, όπως για παράδειγμα αυτά που προβλέπονται για την “υποστήριξη της πρόσβασης των φορέων Κ.ΑΛ.Ο. σε χρηματοδότηση, διευκολύνοντας την πρόσβαση είτε σε υπάρχουσα χρηματοδότηση (κρατική, π.χ. ΚΥΔΣ, ή ευρωπαϊκή, π.χ. πόροι ΕΣΠΑ και άλλα προγράμματα συγχρηματοδότησης, είτε από τον ιδιωτικό τομέα, κλπ.), είτε σε νέα χρηματοδοτικά προϊόντα/εργαλεία από τράπεζες και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Υπό το πρίσμα αυτό, οι ειδικοί στόχοι του πυλώνα είναι:
Διευκόλυνση της πρόσβασης οργανισμών Κ.ΑΛ.Ο. σε κατάλληλα χρηματοδοτικά εργαλεία/προϊόντα και μηχανισμούς, αναγκαία για τη δραστηριοποίηση και λειτουργία τους
Ενίσχυση της συμμετοχής οργανισμών Κ.ΑΛ.Ο. σε δημόσιους διαγωνισμούς
Βελτίωση της πρόσβασης οργανισμών Κ.ΑΛ.Ο. στις αγορές: στην προσφορά προϊόντων/υπηρεσιών για τα οποία υπάρχει ζήτηση από το δημόσιο αλλά και τον ιδιωτικό τομέα.
Ενίσχυση της συμμετοχής των οργανισμών Κ.ΑΛ.Ο. σε επιχορηγήσεις και συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα”.
Θεωρητικά βέβαια οι προκηρύξεις, οι διαγωνισμοί περιλαμβάνουν και τους φορείς ΚΑΛΟ αλλά πολύ συχνά τα εμπόδια που υπάρχουν αφορούν όρους και κριτήρια που αποκλείουν στην πράξη τους φορείς αυτούς. Πηγαίνεται σε μια τράπεζα να πάρετε ένα δάνειο ως φορέας κοινωνικής οικονομίας. Πουθενά δεν υπάρχει όρος ότι εκ των προτέρων αποκλείονται οι φορείς αυτοί, αλλά στην πράξη αυτό συμβαίνει. Πολύ συχνά τα τραπεζικά κριτήρια που εφαρμόζονται σε πολλά συγχροδοτούμενα (από την ευρωπαϊκή ένωση) προγράμματα αποκλείουν όλες ή σχεδόν όλες τις επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας από πρόσβαση σε χρηματοδότηση (κρατική, π.χ. ΚΥΔΣ, ή ευρωπαϊκή, π.χ. πόροι ΕΣΠΑ και άλλα προγράμματα συγχρηματοδότησης).
Αλλά και πρακτικά, εκεί που θα μπορούσε να εφαρμοστεί μια διαφορετική πολιτική δημόσιων συμβάσεων με κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς όρους, υπάρχει μεγάλη φοβικότητα τόσο στην κεντρική διοίκηση όσο και σε άλλα επίπεδα διοίκησης (περιφέρειες, δήμοι). Εξαιρέσεις υπάρχουν αλλά δεν μπορεί να περιοριζόμαστε στις εξαιρέσεις.
Και όμως η σημασία της κοινωνικής οικονομίας είναι πολύ μεγάλη, όπως αναφέρεται και στο ευρωπαϊκό και στο εθνικό σχέδιο δράσης. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής οικονομίας και γιατί έχει μεγάλη σημασία για την οικονομία και την κοινωνία; Την απάντηση δίνει (και) ο Χάρτης Κοινωνικής Οικονομίας (πιο κάτω)
Χάρτης Κοινωνικής Οικονομίας
Ένα διαφορετικό μοντέλο επιχείρησης και οργάνωσης, ένας διαφορετικός τύπος επιχειρηματικότητας
Οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί κοινωνικής οικονομίας είναι οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες που δραστηριοποιούνται σε όλους τους οικονομικούς τομείς. Χαρακτηρίζονται κυρίως από τους στόχους τους και από το ιδιαίτερο μοντέλο τους. Επί του παρόντος, η Κοινωνική Οικονομία αντιπροσωπεύει έναν διαφορετικό τύπο επιχειρηματικότητας, έναν διαφορετικό τύπο οργανισμού.
Η Κοινωνική Οικονομία αποτελείται από:
- συνεταιρισμούς,
- αλληλασφαλιστικές εταιρείες,
- ιδρύματα,
- συλλόγους,
- μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς που διοικούνται από κοινού από κοινωνικούς εταίρους
- νεότερες μορφές όπως οι κοινωνικές επιχειρήσεις.
Υπάρχουν 2 εκατομμύρια επιχειρήσεις και οργανισμοί κοινωνικής οικονομίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που αντιπροσωπεύουν το 10% του συνόλου των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Περισσότερα από 11 εκατομμύρια, περίπου το 6% της συνολικής απασχόλησης, εργάζονται σε επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας.
Ωστόσο, η επιτυχία της κοινωνικής οικονομίας δεν μπορεί να μετρηθεί αποκλειστικά με βάση τις οικονομικές και χρηματοοικονομικές επιδόσεις, οι οποίες ωστόσο είναι απαραίτητες για την επίτευξη των στόχων των φορέων της, αλλά πρέπει πρωτίστως να μετρηθεί από τη συμβολή της όσον αφορά στην κοινωνική συνοχή, την δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας, την συμμετοχή του πολίτη στην οικονομία, την αλληλεγγύη και τους εδαφικούς δεσμούς.
Οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί κοινωνικής οικονομίας δραστηριοποιούνται ιδιαίτερα σε ορισμένους τομείς όπως η κοινωνική ασφάλιση, οι υπηρεσίες κοινωνικής και υγειονομικής περίθαλψης, οι ασφάλειες, οι τράπεζες, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η εκπαίδευση, η κατάρτιση και η έρευνα, ο τουρισμός, οι υπηρεσίες καταναλωτών, η βιομηχανία, η αγρο-διατροφή, η βιοτεχνία, τα κτίρια, η συνεταιριστική / συνεργατική στέγαση, η συν-εργασία, καθώς και στους τομείς του πολιτισμού, του αθλητισμού και των δραστηριοτήτων αναψυχής.
Η κοινωνική οικονομία είναι ένας εξαιρετικά καινοτόμος τομέας, που αναπτύσσει νέες πρωτοβουλίες για να ανταποκριθεί στις νέες προκλήσεις του σήμερα: αύξηση των ανισοτήτων, βιώσιμη ανάπτυξη, γήρανση του πληθυσμού στην Ευρώπη, κοινωνικός αποκλεισμός κ.λπ. Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες εμπίπτουν στους τομείς ανάπτυξης των ευρωπαϊκών πολιτικών (για την επιχειρηματικότητα, την επιχείρηση, τις κοινωνικές υποθέσεις και πολιτικές, την απασχόληση, την κοινωνική καινοτομία, τη βιώσιμη ανάπτυξη, την ανάπτυξη, την εκπαίδευση, την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη, την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, την διακυβέρνηση επιχειρήσεων κ.λπ.) στους οποίους συνεισφέρουν ενεργά.
Η κοινωνική οικονομία, χάρη στα καθοριστικά χαρακτηριστικά και τις αρχές της, συμβάλλει σε πολλούς βασικούς στόχους της ΕΕ, όπως η επίτευξη μιας έξυπνης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης, την δημιουργία και διατήρηση ποιοτικής απασχόλησης, την κοινωνική συνοχή, την κοινωνική καινοτομία, την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη, την διεθνή ανάπτυξη και συνεργασία, την προστασία του περιβάλλοντος κ.λπ. Είναι ένας πολύμορφος, ποικίλος τομέας ενωμένος από κοινές αρχές και κοινά χαρακτηριστικά.
Η νομική μορφή που μπορεί να λάβει μια επιχείρηση ή ένας οργανισμός κοινωνικής οικονομίας διαφέρει από κράτος μέλος σε άλλο. Ωστόσο, η κοινωνική οικονομία διακρίνεται από τις άλλες μορφές εταιριών που βασίζονται στο κεφάλαιο και το κέρδος από κοινές αρχές και κοινά χαρακτηριστικά, ιδίως:
• Η υπεροχή των ανθρώπων και του κοινωνικού στόχου έναντι του κεφαλαίου
• Δημοκρατικός έλεγχος από τα μέλη
• Εθελοντική και ανοιχτή ιδιότητα μέλους
• Ο συνδυασμός των συμφερόντων των μελών/χρηστών με τα γενικότερα συμφέροντα της κοινωνίας
• Η υπεράσπιση και εφαρμογή των αρχών της αλληλεγγύης και της υπευθυνότητας
• Αυτόνομη διαχείριση και ανεξαρτησία από τις δημόσιες αρχές
• Επανεπένδυση του ουσιαστικού πλεονάσματος για την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης στόχους, υπηρεσίες προς το συμφέρον των μελών και του γενικού συμφέροντος
Μια αναμφισβήτητη πραγματικότητα
Η Κοινωνική Οικονομία:
→ βασίζεται στις αρχές της αλληλεγγύης και της συλλογικής συμμετοχής σε μια διαδικασία ενεργού συμμετοχής στα κοινά
→ δημιουργεί θέσεις εργασίας υψηλής ποιότητας και καλύτερη ποιότητα ζωής και προσφέρει ένα πλαίσιο κατάλληλο για νέες μορφές επιχειρηματικότητας, εργασίας και υπεύθυνης κατανάλωσης
→ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή
→ είναι κοινωνικά υπεύθυνη
→ είναι παράγοντας οικονομικής δημοκρατίας
→ συμβάλλει στη σταθερότητα και τον πλουραλισμό των αγορών
→ συμβάλλει στις βασικές προτεραιότητες και στρατηγικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως: εξυπνότερη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, κοινωνική συνοχή, πλήρη απασχόληση και καταπολέμηση της φτώχειας, συμμετοχική δημοκρατία, καλύτερη διακυβέρνηση, βιώσιμη ανάπτυξη κ.λπ.
Η Κοινωνική Οικονομία έχει ευρύ κοινωνικό υπόβαθρο και διεξάγει τις δραστηριότητές της με ποικίλες νομικές μορφές, αποδεικνύοντας παράλληλα την ανταγωνιστικότητά της και την ικανότητά της να αναπτύσσεται και να προσαρμόζεται σε νέες κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις. Αποτελεί επομένως θεμελιώδες συστατικό της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών. Λαμβάνει θέσεις και γνωμοδοτεί στις δημόσιες αρχές σχετικά με την ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση πολιτικών που επηρεάζουν τη ζωή των πολιτών. Η Κοινωνική Οικονομία συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη μιας πιο πλουραλιστικής κοινωνίας που παρέχει μεγαλύτερη συμμετοχή, περισσότερη δημοκρατία και περισσότερη αλληλεγγύη.
Η διακήρυξη αυτή πρωτο-συντάχθηκε στις Βρυξέλλες, 10 Απριλίου 2002 και είναι η αναθεωρημένη έκδοση που εγκρίθηκε στις 25 Ιουνίου 2015
