Η επίθεση στο σχολείο του Περάματος, πρόσφατα, με αφορμή την εγγραφή παιδιών προσφύγων ή πριν από μερικές μέρες σε χώρο προσωρινής φιλοξενίας που είχε νοικιάσει η ανθρωπιστική οργάνωση της καθολικής εκκλησίας Caritas, στα Σεπόλια, είναι έκφραση αδικαιολόγητου φόβου μαζί με άγνοια, μείγμα που οδηγεί σε ρατσισμό, αν δεν κατευθύνεται ξεκάθαρα από ρατσιστικά κίνητρα.
Το πιο μεγάλο λάθος που μπορεί να κάνει μια κοινωνία είναι να αφήνει τα παιδιά, όποια παιδιά, εκτός εκπαιδευτικού συστήματος. Πολύ περισσότερα αν δημιουργεί εμπόδια στην πρόσβασή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα.
Χαμένες γενιές;
Τα παιδιά πρόσφυγες αντιμετωπίζουν πολύ μεγαλύτερες δυσκολίες πρόσβασης στην τυπική αλλά ακόμα και στην μη τυπική εκπαίδευση. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ένα 50% των παιδιών προσφύγων ηλικίας 6-12 χρόνων δεν παρακολουθεί μαθήματα πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, όταν το αντίστοιχο ποσοστό σε παγκόσμιο επίπεδο για τα παιδιά αυτής της ηλικίας είναι κατά μέσον όρο κάτω από 10%. Από τα παιδιά πρόσφυγες ηλικίας γυμνασίου, μόνο το 22% μπορεί να παρακολουθεί μαθήματα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, όταν το αντίστοιχο ποσοστό κατά μέσον όρο σε παγκόσμιο επίπεδο είναι 84%. Στην ανώτατη εκπαίδευση έχει πρόσβαση μόλις το 1% των προσφύγων, σε σύγκριση με το 34% σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα νούμερα αυτά είναι συγκλονιστικά αν σκεφτούμε ότι σήμερα οι πρόσφυγες ξεπερνάνε τα 65.000.000. Πώς είναι δυνατόν να μείνουν όλες αυτές οι γενιές εκτός εκπαίδευσης;
Τα παιδιά του πολέμου
Τα παιδιά πρόσφυγες έχουν ζήσει δραματικές στιγμές, είτε στον πόλεμο είτε και στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τον πόλεμο: στρατόπεδα προσφύγων, επικίνδυνο ταξίδι, σκηνές, κίνδυνοι, εκμετάλλευση… Στο WELCOMMON, τον χώρο προσωρινής υποδοχής και κοινωνικής ένταξης προσφύγων το ζούμε, το διαπιστώνουμε με την καθημερινή επικοινωνία μας με τα παιδιά πρόσφυγες και τις οικογένειές τους που φιλοξενούμε. Είναι παιδιά που για ένα, δύο ή και πέντε χρόνια είναι εκτός εκπαιδευτικού συστήματος αλλά κι έχουν ζήσει δραματικές ή έστω δύσκολες καταστάσεις.
Ο Αλί για παράδειγμα, ένας έφηβος που έχει έρθει από την πρώτη μέρα που ξεκινήσαμε τη φιλοξενία στο WELcommon, στις 12 Οκτωβρίου, έχει 3 χρόνια εκτός πραγματικού σχολείου. Η οικογένεια του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Συρία λόγω του πολέμου. Ο πατέρας και η μητέρα του είχαν ζώα και πουλούσαν γάλα και γιαούρτι στην αγορά του χωριού τους. Εξαναγκάστηκαν να πουλήσουν την περιουσία τους και να εγκατασταθούν για λίγο στην Ιορδανία. Η ζωή εκεί δεν ήταν εύκολη, πολύ περισσότερο για τα παιδιά που αντιμετωπίζονταν με καχυποψία, αν όχι με εχθρικότητα.
Ο Αλί αποφάσισε κάποια στιγμή να επιστρέψει στο χωριό και να μείνει με τον παππού και τη γιαγιά του. Ο ίδιος ήταν εξαιρετικά τυχερός μια και ήταν ο μόνος από τους συμμαθητές του που δεν τραυματίστηκε όταν βομβαρδίστηκε το σχολείο του. Ο δάσκαλος του, όμως, δεν ήταν καθόλου τυχερός. Σκοτώθηκε κατά τον βομβαρδισμό. Τα παιδιά αναγκάστηκαν να θάψουν τα κομμάτια του, όπως λέει ο Αλί.
Η οικογένεια του Αλί τον πήρε μακριά. Πέρασαν στην Τουρκία και από εκεί στα νησιά και τελικά βρέθηκαν στο χώρο μας, στο WELCOMMON, όλη η οικογένεια εκτός από τον πατέρα που είναι στη Γερμανία και περιμένει την επανένωση της οικογένειας.
Παρά τα βιώματα αυτά, ο Αλί είναι από τους πιο συνεργάσιμους εφήβους. Οργανώνει συχνά μαθήματα χορού, βραδιές μουσικής, αποχαιρετιστήρια πάρτι για τους εθελοντές μας ή τους φίλους του όταν φεύγουν.
Όχι χαμένες γενιές παιδιών
Η γενιά αυτή δεν μπορεί να χαθεί. Στην πραγματικότητα ελάχιστα παιδιά μπορούν να πάνε σε σχολείο, ιδιαίτερα όταν είναι σε κατάσταση αναμονής για να αναχωρήσουν για μια άλλη Ευρωπαϊκή χώρα, είτε στο πλαίσιο του relocation (επανεγκατάσταση) ή της επανένωσης της οικογένειας (συνήθως ο πατέρας έχει καταφέρει να φτάσει σε μια ευρωπαϊκή χώρα, τη Γερμανία, την Αυστρία ή τη Σουηδία και περιμένει πότε θα εγκριθεί η μετεγκατάσταση εκεί της γυναίκας και των παιδιών του).
Αποκλεισμός από την εκπαίδευση;
Μικρός αριθμός παιδιών έχει τη δυνατότητα να συμμετάσχει στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα, στο δημοτικό ή ακόμα πιο δύσκολα στο γυμνάσιο. Ίσως 1000 παιδιά πρόσφυγες να παρακολουθούν σήμερα κάποια τάξη σε ένα σύνολο πάνω από 18.000 παιδιών. Ας μην μιλήσουμε για παιδιά ηλικίας γυμνασίου. Στο WELCOMMON από τα 80-90 παιδιά, στο δημόσιο σχολείο συμμετέχουν 8-10.
Τι θέλουν όσοι αντιδρούν στην συμμετοχή παιδιών προσφύγων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα; Αυτά τα παιδιά να μένουν αποκλεισμένα, στο περιθώριο, να γυρίζουν ως αλητάκια, να τα εκμεταλλεύεται ο υπόκοσμος ή να μισήσουν τον κόσμο και να στραφούν στους φανατικούς; Θα ήταν η χειρότερη εκδοχή όχι μόνο για τα παιδιά πρόσφυγες αλλά και για τη χώρα. Θα προκαλούσαν αύξηση της εγκληματικότητας. Αντιθέτως, η συμμετοχή των παιδιών αυτών στο εκπαιδευτικό σύστημα θα τα βοηθούσε να αγαπήσουν τη χώρα και να ενταχθούν στην κοινωνία (είτε τη δική μας είτε όποια άλλη ευρωπαϊκή) πιο εύκολα. Είναι αλήθεια ότι όταν γνωρίσουν τη χώρα μας την αγαπάνε. Αυτό δεν θα έπρεπε να θέλουμε;
Αγαπημένη βόλτα, η επίσκεψη στην Ακρόπολη ή σε μουσεία
Πόσοι ενήλικες ή παιδιά έχουν επισκεφθεί την Ακρόπολη 3 φορές μέσα σε διάστημα λιγότερο από 2 μήνες; Και όμως, αρκετά από τα παιδιά και τις οικογένειες που φιλοξενούμε στο WELCOMMON έχουν επισκεφθεί με τη δική μας συνοδεία ή μόνα τους την Ακρόπολη 2 και 3 φορές. Και νοιώθουν ενθουσιασμό.
Με χαρά συμμετέχουν σε βόλτες σε πάρκα ή σε γκαλερί, μας ζητάνε να επισκεφθούν το αρχαιολογικό μουσείο. Γίνονται οι καλύτεροι πρεσβευτές της χώρας μας. Αύριο μπορεί να είναι η γέφυρα μας με τη χώρα τους – αν τελειώσει ο πόλεμος και επιστρέψουν πίσω στη Συρία ή με τη νέα πατρίδα τους, όπου θα εγκατασταθούν τελικά πιο μόνιμα. Εξάλλου, πολλά παιδιά και οι οικογένειες τους θα μείνουν τελικά στην Ελλάδα, συχνά από επιλογή, όχι μόνο από ανάγκη. Φιλοξενούμε ήδη αρκετά άτομα που δεν θα φύγουν, αλλά θα μείνουν στην Ελλάδα ως αναγνωρισμένοι πρόσφυγες.
Διαμαρτυρία από άγνοια;
Πολλοί από αυτούς που διαμαρτύρονται για την εγγραφή παιδιών προσφύγων στα σχολεία, χρησιμοποιούν ως επιχείρημα ότι αν τα παιδιά πρόσφυγες πάνε στα σχολεία, τότε κινδυνεύουν τα «δικά μας» παιδιά από αρρώστιες που «κουβαλάνε οι πρόσφυγες». Είναι ένας αδικαιολόγητος φόβος γιατί δεν έχει αποδειχθεί ότι τα παιδιά πρόσφυγες κουβαλάνε περισσότερες ή πιο σοβαρές ασθένειες σε σχέση με τα δικά μας παιδιά.
Το πιο λογικό θα ήταν οι γονείς που φοβούνται για την υγεία των παιδιών τους να ζητήσουν την εφαρμογή όσων προβλέπει η ελληνική νομοθεσία, να έχουν δηλαδή ΟΛΑ τα παιδιά πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και να εμβολιάζονται (κάτι πάντως που δεν κάνει σήμερα σχεδόν το 50% των «δικών μας παιδιών», για διάφορους λόγους).
Δεν είναι δα και δύσκολο να οργανωθούν τα θέματα υγείας προσφύγων
Στο WELCOMMON φιλοξενούμε 160-170 πρόσφυγες, με τα παιδιά να αποτελούν το 55-70%. Στο χώρο προσωρινής φιλοξενίας και κοινωνικής ένταξης προσφύγων WELCOMMON (δημιουργήθηκε από τον κοινωνικό συνεταιρισμό ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ σε συνεργασία με την ΕΑΤΑ) κάνουμε ότι μπορούμε καλύτερο για τα θέματα υγείας τόσο των φιλοξενούμενων όσο και των εργαζομένων και των εθελοντών μας αλλά και της γειτονιάς. Θέλουμε να είμαστε μοντέλο και για άλλους παρόμοιους χώρους. Γι αυτό το λόγο οι φιλοξενούμενοι πρόσφυγες περνάνε από βασικές ιατρικές εξετάσεις, κατ΄ αρχάς όλα τα παιδιά, δημιουργούμε ή συμπληρώνουμε τους ιατρικούς φακέλους τους, φροντίζουμε να εμβολιαστούν όλα τα παιδιά πριν πάνε στο σχολείο, κάνουμε ότι είναι δυνατόν για να έχουν την κατάλληλη πρωτοβάθμια φροντίδα. Και αυτό χωρίς να έχουμε κάποιον ιδιαίτερο προϋπολογισμό για τα θέματα ιατρικής φροντίδας.
Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε πώς θα μπορούσε να γίνει αποτελεσματικό το σύστημα υγείας για όλους τους πολίτες που ζουν στη χώρα μας, όχι μόνο για τους πρόσφυγες, χωρίς μάλιστα μεγάλο κόστος. Τα οφέλη θα ήταν πολλαπλά: κοινωνικά, δημοσιονομικά, οικονομικά.
(Μη τυπική) εκπαίδευση και δημιουργική απασχόληση
H πιο μεγάλη δυσκολία που έχουμε στην πραγματικότητα είναι να βρούμε λύσεις για την εκπαίδευση των πολλών παιδιών που φιλοξενούμε (από 80 έως 91).
Με δεδομένο το μεγάλο αριθμό παιδιών που φιλοξενούνται, των τεράστιων δυσκολιών να συμμετάσχουν στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας και του γεγονότος ότι δεν έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση για πολλά χρόνια είναι σημαντικό για εκπαιδευτικούς, κοινωνικούς και λόγους προστασίας των ίδιων των παιδιών να αναπτύξουμε εμείς ένα πρότυπο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που θα καλύψει όλα τα παιδιά αλλά και τους ενηλίκους. Επιδιώκουμε όλα τα παιδιά και για όσο μένουν στο Welcommon να συμμετέχουν σε ένα ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα ανάλογα με την ηλικία τους που θα παρέχει αφενός βασικές γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες ανάλογες με αυτές που παρέχει ένα τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα καθώς και επιπλέον ικανότητες και κοινωνικές δεξιότητες στο πλαίσιο δημιουργικών δραστηριοτήτων, επισκέψεων, παιχνιδιού κα.
Δεν είναι φυσικά εύκολο, μια και δεν διαθέτουμε τους οικονομικούς κι ανθρώπινους πόρους για κάτι τέτοιο. Όμως προσπαθούμε να κάνουμε το καλύτερο κι έχουμε διαμορφώσει κι εξοπλίσει κατάλληλους χώρους για μαθήματα γλώσσας, διαδραστικής μάθησης (ακόμα και με χρήση υπολογιστών), ζωγραφικής, δημιουργικής απασχόλησης παιδιών, μουσικής κα.
Έχουμε εθελοντές από την Ελλάδα κι άλλες χώρες, μέσα από συστηματικές συνεργασίες με φορείς από την Γερμανία και την Καταλονία – αλλά όχι μόνο – αναζητούμε περισσότερους και (πιο) εξειδικευμένους. Αναζητούμε, επίσης, πόρους για να απασχολήσουμε επαγγελματίες, γιατί δεν είναι πάντα εύκολο να έχεις μια δομή έστω και μη-τυπικής εκπαίδευσης με συνέχεια που να στηρίζεται μόνο σε εθελοντές.
Προσπαθούμε να εντάξουμε στις δραστηριότητες και κάποιους από τους φιλοξενούμενους που να έχουν σχετική εμπειρία για λόγους συμμετοχής κι ενδυνάμωσης των ικανοτήτων και δεξιοτήτων.
Επιδιώκουμε συνεργασίες τόσο με ελληνικά όσο και με ευρωπαϊκά ακαδημαϊκά ιδρύματα αλλά και οργανώσεις και φορείς που ασχολούνται με την εκπαίδευση, ιδιαίτερα των προσφύγων.
Είχαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα επίσκεψη μελέτης στο Βερολίνο και ανταλλάξαμε εμπειρίες με πολλούς ειδικούς και δομές που ασχολούνται με την εκπαίδευση των προσφύγων σε όλα τα επίπεδα.
Η πρώην κλινική που έγινε κέντρο υποδοχής και κοινωνικής ένταξης
Το “Welcommon” στεγάζεται σε μια πρώην κλινική του ΙΚΑ, που είχε μείνει για χρόνια κλειστή. Με το άνοιγμά της έδωσε ζωή στην περιοχή, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει κάπως ερημώσει από κατοίκους. Είναι μια κατάσταση όπου όλοι κερδίζουν. Η γειτονιά τονώνεται οικονομικά, καθώς εκτός από τους πρόσφυγες, την επισκέπτονται δεκάδες εργαζόμενοι και εθελοντές. Υπάρχει συνεχής παρουσία ανθρώπων, σε ένα δρόμο που τα τελευταία χρόνια πιο πολλοί έφευγαν, παρά έρχονταν. Από την άλλη οι πρόσφυγες έχουν επαφή με την αγορά, δηλαδή τον κόσμο και την πόλη, σε αντιδιαστολή με τη διαβίωσή τους σε απομονωμένους καταυλισμούς. Επίσης, στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου, από τα Εξάρχεια, το Μουσείο μέχρι την πλατεία Βικτωρίας, λειτουργούν και άλλες δομές προσφύγων ή υποστήριξης τους. Μια νέα ζωντανή περιοχή γεννιέται σταδιακά.
Το WELCOMMON δεν μοιάζει με άλλους χώρους φιλοξενίας προσφύγων γιατί δουλέψαμε με πολύ-πολύ αγάπη και μεράκι για να τον οργανώσουμε ως πρότυπο χώρο φιλοξενίας και κοινωνικής ένταξης: χωριστά δωμάτια, υποδομές που αποκαταστάθηκαν και βελτιώθηκαν, χρώματα, «έξυπνες» και πρακτικές λύσεις, επαναχρησιμοποίηση πραγμάτων… Ελαχιστοποίηση κόστους με μεγιστοποίηση αποτελέσματος. Πολλοί ωραίοι χώροι – που συνεχίζουμε να διαμορφώνουμε και να διακοσμούμε – για κοινωνικές δραστηριότητες, δραστηριότητες κοινωνικής ένταξης.
