Να μην είμαστε απλώς θεατές των αλλαγών που συμβαίνουν στα νησιά, ας τις διαμορφώσουμε 

By | sifnos, Δράσεις | No Comments

To άρθρο πρωτο-δημοσιεύθηκε στη ΦΛΕΑ εδώ

 

του Νίκου Χρυσόγελου

Είναι σημαντικό ότι η συζήτηση άνοιξε όχι μόνο στα νησιά μας αλλά και – χάρη στην πρωτοβουλία κάποιων δημοσιογράφων – και σε κεντρικό επίπεδο. Ναι τα νησιά μας αλλάζουν ραγδαία. Ιδιαίτερα από την πανδημία και μετά, οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές. Όχι μόνο στη Σίφνο, αλλά σε όλα τα νησιά. Πριν χρόνια μπορεί να συζητάγαμε για πράγματα που μπορεί να συνέβαιναν στο μέλλον, συμφωνώντας ή διαφωνώντας για κάτι που φανταζόμασταν ή προβλέπαμε ότι ίσως συμβεί. Τώρα, όμως, πολλοί άνθρωποι νοιώθουν ότι όσα συμβαίνουν γύρω τους, δίπλα τους, στο μικρό νησί μας τους έχουν ξεπεράσει. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα νοιώθουν αδύναμοι να επηρεάσουν τις εξελίξεις, το βλέπουμε σε συζητήσεις και σε εκδηλώσεις να διατυπώνεται ξεκάθαρα, με απελπισία. Άλλοι, αντιθέτως σημαίνουμε συναγερμό, δραστηριοποιούμαστε για να συνδιαμορφώσουμε το μέλλον στο νησί μας. 

Αγρότες βλέπουν ξαφνικά να “ενοχλούν” με τη γεωργική και κτηνοτροφική δραστηριότητά τους ανθρώπους που αγόρασαν ένα κομμάτι (αγροτικής κάποτε) γης και έχτισαν, όχι πλέον με σεβασμό και αγάπη στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του νησιού (όπως έκαναν μέχρι πρόσφατα οι περισσότεροι νεοφερμένοι στο νησί). Αλλά με λογική “επένδυσης σε ακίνητα”, όπως θα έκαναν σε οποιαδήποτε άλλο μέρος του κόσμου. 

Το  μοναδικό αγροτικό και φυσικό τοπίο από την Πουλάτη μέχρι την Παναγιά του Βουνού και τον Πλατύ Γυαλό, από το Φάρο μέχρι το Βαθύ και τη Χερόννησο διαμορφώθηκε σε απόλυτη αρμονία με τη φύση χάρη στη δουλειά χιλιάδων ανθρώπων επί πολλούς αιώνες. Δεν ήταν αποτέλεσμα εγκατάλειψης αλλά, αντιθέτως, ενεργής ανθρώπινης παρέμβασης. Αυτό το τοπίο και ο χώρος κινδυνεύουν να αλλοιωθούν πλήρως μέσα στα επόμενα ελάχιστα χρόνια, όχι μέσα στους επόμενους αιώνες. Οι αλλαγές δεν θα προέλθουν μόνο εξαιτίας των δραματικών επιπτώσεων της εντεινόμενης κλιματικής κρίσης, αλλά, πολύ πιο γρήγορα, λόγω απουσίας του πλαισίου προστασίας, του μέτρου, του καθορισμού των αντοχών και της φέρουσας-οικολογικής ικανότητας του νησιού μας.

Τι είδους “ανάπτυξη” τελικά για τα νησιά; 

Στη σημερινή εποχή συνήθως μετράμε την ανάπτυξη και την επιτυχία με όρους όπως εισόδημα, πλούτος, ΙΧ, μετοχές, κατοικίες, κοινωνικό στάτους. Έχουμε ξεχάσει όμως ότι όσα χρήματα και να έχει κάποιος δεν θα επιβιώσει αν το κλίμα καταρρεύσει – κάτι που γίνεται όλο και πιο πιθανό να συμβεί μέσα σε ελάχιστες δεκαετίες, το βλέπουμε παντού. 

Ξεχνάμε ότι η ομορφιά της Σίφνου έχει να κάνει με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του νησιού μας, το μέγεθος, το  μέτρο, την αρμονία. Αν μετατραπεί σε ένα αστικό τοπίο, σε απέραντο πάρκινγκ και με πλήθος ανθρώπων χωρίς σεβασμό σε αυτό το μοναδικό φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον είναι πιθανόν πολλοί να νοιώσουμε ότι είμαστε ξένοι στον τόπο μας, όπως ακριβώς νοιώθουν πολλοί στη Μύκονο και στη Σαντορίνη. Ας σκεφτούμε ότι η ευτυχία και η ευημερία, η ομορφιά και η καλή ζωή μπορεί να μετριούνται με άλλους δείκτες, με άλλους όρους.

Κάποιοι θα μπορούσαν να σκεφτούν ότι “ο κόσμος προχωράει, θέλει να ζήσει καλύτερα, δεν μπορεί να μένει στα παλαιά”. Όμως εκεί ακριβώς είναι το ζήτημα. Ναι, δεν θέλουμε να μείνουμε στα παλαιά ως μια ανάμνηση, ως αγκύλωση σε ένα παρελθόν που έφυγε. Θέλουμε να δούμε τι είναι πραγματικά σύγχρονο και έχει ρίζες στο ισορροπημένο και σοφό παρελθόν και πάνω σε αυτό να διαμορφώσουμε το μέλλον μας, το μέλλον της Σίφνου, την κληρονομιά που θα αφήσουμε στις επόμενες γενιές.

Έχω πει πολλές φορές ότι οι πιο σύγχρονες οικολογικές ιδέες έχουν ρίζες σε όσα σοφά έπρατταν προηγούμενες γενιές σε σχέση με:

  • τη σωστή χωροθέτηση, κατασκευή και λειτουργικότητα των οικισμών (δείτε την επιλογή των θέσεων σε σχέση με τον ήλιο και το μικρο-κλίμα),
  • την αρχιτεκτονική (βιοκλιματική), τις κατασκευές (τοπικά φυσικά υλικά) 
  • το μέτρο, το όριο,
  • τη σχέση ανθρωπογενούς – φυσικού περιβάλλοντος (αρμονία, συνεργασία, ενότητα, βιωσιμότητα),
  • τη γεωργία (οικολογική γεωργία, αμειψισπορά, προστασία οικοσυστημάτων, κυκλική οικονομία, συνεργασία γεωργίας – κτηνοτροφίας, τοπική σπόροι, διατροφική επάρκεια),
  • τις πρακτικές λύσεις στα προβλήματα (“πράσινες λύσεις με βάση τη φύση”),
  • τη διαχείριση του νερού (δίκαιος διαμοιρασμός, ολοκληρωμένη οικολογική διαχείριση για τους ανθρώπους και τη φύση, συλλογή βρόχινου νερού, επαναχρησιμοποίηση νερών, προστασία πηγών πόσιμου νερού, μονοπάτια – δρόμοι του νερού, ξερικές καλλιέργειες εκεί που δεν υπήρχε νερό),
  • την προστασία και μακροχρόνια διαχείριση του περιβάλλοντος (σοφή διαχείριση των φυτών και δέντρων, όπως σχίνου, κέδρων, φρύγανων, μπόλιασμα δέντρων κ.ά),
  • την ενέργεια (ανεμόμυλοι, νερόμυλοι, διαχείριση υπολειμμάτων από κλαδέματα, πετρόχτιστοι φούρνοι κ.ά.),
  • τη διαχείριση και προστασία της γονιμότητας του εδάφους (πεζούλες και ζώνες φυτών και δέντρων μέσα σε κάθε χωράφι που δημιουργούν ένα ολόκληρο μικρο-οικοσύστημα πανίδας και χλωρίδας).

Τι σημαίνει τελικά “ανάπτυξη” και ευημερία; 

Με οικονομικούς όρους ναι έχουμε “ανάπτυξη” στα νησιά. Μεγαλύτερα εισοδήματα, περισσότερα κτίρια, περισσότεροι τουρίστες, μεγαλύτερες εισαγωγές τροφίμων, περισσότερο τρέξιμο, πίεση, αρρώστιες, κοινωνικά προβλήματα, πολύ περισσότερα σκουπίδια, μποτιλιάρισμα. Μακροχρόνια πόσο βιώσιμο είναι αυτό;

Οι προβλέψεις για τη Μεσόγειο είναι ότι σε 20 – 50 χρόνια οι μέρες καύσωνα με θερμοκρασίες πάνω από 37-40 βαθμούς μπορεί να είναι ίσως και 30 το καλοκαίρι, από μια κατά μέσον όρο σήμερα. Οι Νορβηγοί επιδιώκουν να γίνουν η Ελλάδα του Βορρά, να αναδειχθούν σε “δροσερό καλοκαιρινό προορισμό” αφού η Μεσόγειος θα είναι σχεδόν αβίωτη, ή έστω πάρα πολύ ζεστή, με  τους καύσωνες να την πλήττουν πολλές μέρες, με θερμοκρασίες  να φτάνουν τους 42 και 45 βαθμούς και τουρισμός θα αλλάξει κατεύθυνση, από τον ήλιο και τη ζέστη, προς τη δροσιά. 

Από την άλλη, η ξηρασία κατέστρεψε πρόσφατα την αγροτική παραγωγή στην Ισπανία, προκαλώντας μια βαθιά πολιτική, οικονομική και κοινωνική κρίση. Όμως, η ξηρασία είναι πιθανόν ότι δεν θα είναι η εξαίρεση αλλά η νέα κανονικότητα στη δική μας κλιματική ζώνη. Το εύκρατο μεσογειακό κλίμα εκτοπίζεται πιο βόρεια, εμάς μας πλησιάζει  πλέον αυτό της αφρικανικής ερήμου. 

Αλλάζοντας το κλίμα αλλάζει και το τοπίο, η βλάστηση, οι ισορροπίες που έχουν διαμορφωθεί, διαβρώνονται τα εδάφη. Ενώ συζητάμε για το ρόλο της απορρόφησης από το έδαφος και τα φυτά των αερίων που αλλάζουν το κλίμα, ίσως βρεθούμε να μειώσουμε τις δυνατότητες του εδάφους να παίξει ένα τέτοιο ρόλο στο μέλλον.  

  • Μια ανάλογη παροδική κρίση στην Καλιφόρνια στάθηκε η αιτία της μεγάλης ύφεσης το 1929 που οδήγησε σε κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομία. Δεν διαβάσαμε προσεκτικά τα μεγάλα αριστουργήματα που περιέγραφαν την εποχή με τα “Σταφύλια της Οργής” (Τζον Στάινμπεκ).
  • Κάτι ανάλογο, στάθηκε αφορμή για την έναρξη του εμφυλίου στη Συρία, αλλά και για πολλές από τις κρίσεις στην αφρικανική ήπειρο.
  • Ο έλεγχος του νερού προκάλεσε συνοριακές συγκρούσεις μεταξύ Ιράν και Αφγανιστάν πριν λίγες μέρες.
  • Πέρα από τις συγκρούσεις στο μεγάλο επίπεδο υπάρχουν και αυτές στο εσωτερικό των κοινωνιών, το μέλλον διαφοροποιείται και σε τοπικό επίπεδο.

Πόσο έχουμε λάβει υπόψη όλα αυτά όταν ονειρευόμαστε το μέλλον; Τι αλήθεια έχει μείνει από τα 3 δίκτυα νερού, τη σοφή διαχείριση και τον δίκαιο διαμοιρασμό του νερού που είχαν αναπτύξει οι προηγούμενες γενιές στη Σίφνο (δείτε τη σχετική συζήτηση που οργανώσαμε στο Ίδρυμα Πρόκου, στις 22 Ιανουαρίου 2023, με τίτλο “Ιστορίες νερού στη Σίφνο, από το παρελθόν στο σήμερα και το αύριο”); 

Όμως, το μέλλον έχει πολύ ξηρασία και πρέπει, αναπόφευκτα, να ξαναχτίσουμε ένα ολοκληρωμένο μοντέλο για το νερό, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες και τους περιορισμούς που θα έχουμε. Το σοφό μοντέλο διαχείρισης του νερού που είχαμε στη Σίφνο είναι ζητούμενο σήμερα σε όλο τον πλανήτη, το είχαμε εμείς και πρέπει να το αναπτύξουμε περαιτέρω αντί να το αφήνουμε να καταρρεύσει. 

Το πιο σύγχρονο και κυρίως σημαντικό για να διαμορφώσουμε ένα βιώσιμο μέλλον είναι να μάθουμε από αυτό το σοφό παρελθόν όχι για να το αναπολούμε αλλά για να διαμορφώσουμε, ενσωματώνοντας σοφές τοπικές πρακτικές, ένα σύγχρονο πλαίσιο με στρατηγικές, πολιτικές, εργαλεία και τρόπους ζωής που θα διατηρήσουν μακροχρόνια το νησί, την κοινωνία του, το τοπίο, τη φύση, τους οικισμούς, τον πολιτισμό, τις αξίες, τους υλικούς πόρους για μια πραγματική ευημερία. Τελικά την ευημερία και ευτυχία μας.

Προσπαθούμε να συμβάλλουμε στον προβληματισμό, την ευαισθητοποίηση, την διαμόρφωση συμμετοχική ενός βιώσιμου μέλλοντος για τη Σίφνο και τα νησιά μας γενικότερα, με:

– Συνεργασίες με ευαισθητοποιημένους πολίτες και φίλους της Σίφνου, όπως οι συμμετέχοντες/ουσες στην ΦΛΕΑ. Η Φλέα είναι μια ομάδα που αγαπάει το νερό και τη γη καθώς είναι νερό… Μια ομάδα ανθρώπων που αγαπάει τη Σίφνο, νησί των Κυκλάδων, είτε κατάγονται από το νησί είτε όχι, αλλά που χρόνια περπατάνε στα μονοπάτια της, αναζητάνε τις πηγές της, και με όλες τις αισθήσεις τους αισθάνονται τον τόπο αυτόν που είναι εύθραυστος και μοναδικός με τις ξερολιθιές, τα μονοπάτια, τους πύργους και τις αγροικίες, με τα μοναστήρια και τους παραδοσιακούς οικισμούς.

– Αξιοποίηση των καλών πρακτικών και των εμπειριών από άλλες περιοχές, μέσω δικτύων όπως το SMILO και προγραμμάτων όπως το GRAPE και  συμμετοχή σε δράσεις όπως το πρόγραμμα ERASMUS για το ρόλο της κυκλικής οικονομίας στα μικρά νησιά.

  • Βιώσιμη Διαχείριση Φυσικών Πόρων Σίφνου: Ο Άνεμος Ανανέωσης και το διεθνές δίκτυο μικρών νησιών SMILO σε συνεργασία με το Δήμο Σίφνου έχουν ξεκινήσει  ένα διάλογο για τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων του νησιού καθώς και πρόγραμμα ευαισθητοποίησης, εκπαίδευσης και αποκατάστασης του εκτεταμένου δικτύου ξερολιθιάς (πεζούλες) στη Σίφνο. Η δραστηριότητα αναπτύσσεται παράλληλα με ανάλογες σε τρία άλλα μικρά νησιά της Μεσογείου, ώστε να υπάρχει ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών, στο πλαίσιο του διετούς προγράμματος SMILO-MED.
  • Ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας στην πράσινη μετάβαση μικρών περιοχών και νησιών: Ο Άνεμος Ανανέωσης, ο Δήμος Σίφνου και ένα σύνολο μικρών περιοχών και ευρωπαϊκών δικτύων κοινωνικής οικονομίας συμμετέχουν στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα “GRAPE: Τοπικά Κοινωνικά Πράσινα Σχέδια Δράσης για μικρούς και περιφερειακούς τόπους” με στόχο να μεταφερθεί τεχνογνωσία και υποστήριξη για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας στη Σίφνο και σε άλλες περιοχές σε θέματα βιώσιμης διαχείρισης των φυσικών και πολιτιστικών πόρων. Το έργο λειτουργεί συμπληρωματικά με το SMILO. Περιλαμβάνει 4 μικρούς ευρωπαϊκούς δήμους από αγροτικές, ορεινές και νησιωτικές περιοχές: Malegno (Ιταλία), Mirabella Imbaccari (Ιταλία), Bonares (Ισπανία), Σίφνος (Ελλάδα). Κάθε Δήμος υποστηρίζεται από έναν τοπικό παράγοντα κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας (SSE): Sol.Co Camunia (Malegno), Fondazione di Comunità di Messina (Mirabella Imbaccari), COOPINTE (Bonares)Άνεμος Ανανέωσης / Wind of Renewal (Σίφνος). Αυτές οι τοπικές συνεργασίες υποστηρίζονται περαιτέρω από ένα ευρωπαϊκό δίκτυο, το REVES– Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πόλεων και Περιφερειών για την Κοινωνική Οικονομία και από το FAECTA, το δίκτυο συνεταιρισμών της Ανδαλουσίας. Επικεφαλής της κοινοπραξίας αυτής είναι το Ίδρυμα της Κοινότητας της Messina / Fondazione di Comunità di Messina (Σικελία, Ιταλία).
  • Ανταλλαγή καλών πρακτικών μεταξύ μικρών νησιών σε θέματα κυκλικής οικονομίας: Σε αυτό το πρόγραμμα Erasmus συμμετέχουν μικρά νησιά καθώς και το δίκτυο SMILO και ο Άνεμος Ανανέωσης για να στήρίξουν την ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών αλλά και να ενισχύουν τη συνεργασία μεταξύ των μικρών νησιών σε θέματα βιωσιμότητας. Τα νησιά που είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του προγράμματος αυτού είναι: Το Frioul στη Μασσαλία, Γαλλία, η Σίφνος Κυκλάδες, το Gozo Μάλτα και το το Pakleni Κροατία.

Είναι πεποίθησή μας ότι οι μεγάλες προκλήσεις της εποχής μας απαιτούν νέες προσεγγίσεις που έχουν όμως ρίζες στις τοπικές κοινωνίες, συνεργασίες μεταξύ διαφορετικών φορέων (Δήμοι, κοινωνική οικονομία, πανεπιστήμια, κοινωνία των πολιτών, επαγγελματικοί και ερευνητικοί φορείς, δίκτυα) καθώς και οργανωμένη και συστηματική ανταλλαγή εμπειριών και συνεχή βελτίωση των προσπαθειών για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα και να διαμορφώσουμε ένα πιο βιώσιμο μέλλον.

–  

Εντάσσοντας την προστασία των ξερολιθιών στη στρατηγική για βιωσιμότητα και κλιματική προσαρμογή – Δράσεις στη Σίφνο

By | sifnos, Δράσεις | No Comments

Για αιώνες η ανθρώπινη παρέμβαση στο χώρο ενσωματώνονταν στο περιβάλλον κι αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα του, χρησιμοποιούσε με σοφία τους φυσικούς πόρους διατηρώντας τους μακροχρόνια (δείτε υπολείμματα νερόμυλου, ξερολιθιές για συγκράτηση του εδάφους και διατήρηση της γονιμότητάς του, εναλλαγή καλλιεργειών – αμειψισπορά, ότι πιο “σύγχρονο” στη γεωργία για ανανέωση των απαραίτητων θρεπτικών υλικών του εδάφους).

✔Οι άνθρωποι γνώριζαν πώς να συνεργάζονται με τη φύση, κρατούσαν ανοικτούς τους δρόμους για να περνάει το νερό.

Ο Άνεμος Ανανέωσης έχει ξεκινήσει σε συνεργασία με τον Δήμο Σίφνου & το δίκτυο ευρωμεσογειακών νησιών SMILO πρόγραμμα ευαισθητοποίησης, εκπαίδευσης κι αποκατάστασης του ευρύτατου δικτύου ξερολιθιάς (πεζούλες) στη Σίφνο.

Αξιοποιούμε την εμπειρία άλλων νησιών και θα αναζητήσουμε νέα συλλογική γνώση, ανταλλαγές καλών πρακτικών, σύγχρονα εργαλεία για καταγραφή, ανάδειξη και διατήρηση του σημαντικού από πολιτιστική, οικονομική, οικολογική και κλιματική άποψη δημιουργήματος, προϊόν της υπομονετικής κι εκπληκτικής εργασίας χιλιάδων ανθρώπων για αιώνες.

Το φθινόπωρο 2023 οργανώνουμε στη Σίφνο τόσο ένα εργαστήριο ανταλλαγής εμπειριών και γνώσεων σε θέματα κατασκευής και αποκατάστασης ξερολιθιών στα διάφορα νησιά μας αλλά και από άλλα νησιά που συμμετέχουν στο δίκτυο μικρών νησιών SMILO. παράλληλα θα καταγράψουμε αυτές τις τεχνικές και τη γνώση ώστε να μεταφερθεί και να μην χάνεται.

 🌳Σήμερα δεν υπάρχουν πλέον οι πολλοί γεωργοί που το δημιούργησαν και το συντηρούσαν, ενώ η γνώση της συντήρησης κι αποκατάστασής τους ακόμα και ανάμεσα σε τεχνίτες χάνεται σταδιακά.

 ▶️ Η σημασία και ο ρόλος των ξερολιθιών είναι ακόμα πιο σημαντικός σήμερα, όχι μόνο ως μνημείο του ανθρώπινου πολιτισμού αλλά και για συγκράτηση των νερών της βροχής & εμπλουτισμό των υπόγειων αποθεμάτων καθώς και για προστασία απέναντι στη διάβρωση και στα ακραία καιρικά φαινόμενα λόγω κλιματικής αλλαγής.

 🔆Πρέπει όμως να βρούμε τρόπους να συντηρούνται μέσα από ένταξή τους στη νέα οικονομική πραγματικότητα κι την αναγνώριση της σημασία τους για άμυνα μας απέναντι στη διάβρωση και τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.

Σε άλλες περιοχές κύριο μέσο προστασίας είναι τα δάση, στα νησιά μας οι ξερολιθιές. Αν καταρρεύσει όλο αυτό το δίκτυο θα βρεθούμε εκτεθειμένοι σε μεγάλους κινδύνους, που σήμερα δεν λαμβάνουμε υπόψη αλλά τους βλέπουμε γύρω μας. Όλο αυτό το θαυμάσιο δίκτυο δεν είναι μόνο πέτρες αλλά και γνώση και μαεστρία, στο πλαίσιο αυτού που σήμερα αποκαλούμε “λύσεις με τη φύση” (nature based solutions) ή πράσινες υποδομές.

Τι περιλαμβάνει η δράση παράλληλα με τις ξερολιθιές:

  • Καθορισμός και ιεράρχηση των τρόπων δράσης για τη διατήρηση της αγρο-βιοποικιλότητας του νησιού με ταυτόχρονη ενίσχυση της ανθεκτικότητας στον κίνδυνο διάβρωσης. 

  • Σχέδιο δράσης για τη διατήρηση και ενίσχυση του αναβαθμισμένου αγροτικού συστήματος του νησιού

  • Συλλογή τοπικών καλλιεργησίμων σπόρων και ποικιλιών, διάσωσή τους στην Εθνική Τράπεζα Σπόρων καθώς και  καταγραφή της προφορικής γνώσης από τις τοπικές παραδοσιακές καλλιέργειες. Σε επόμενο στάδιο μελέτες για τα τοπικά καλλιεργήσιμα είδη

  • Παρουσίαση και ανάπτυξη λύσεων που βασίζονται στη φύση (χώρος επίδειξης) και ενίσχυση της τοπικής τεχνογνωσίας (εκπαίδευση). Οι ξερολιθιές είναι  μια τέτοια τεχνική που βασίζεται σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα “λύσεις με βάση τη φύση” (nature based solutions). Γιαυτό πέρα από τις συζητήσεις θα οργανώσουμε το φθινόπωρο ένα εργαστήριο για την τεχνική κατασκευής ξερολιθιών στα διάφορα νησιά, με συμμετοχή και πρωτοβουλιών πολιτών από άλλα νησιά, ώστε να δημιουργηθεί ένα πρώτο δίκτυο στις Κυκλάδες που θα συνδεθεί και με άλλα νησιά μέσω του διεθνούς δικτύου SMILO. 

  • Θα ενισχύσουμε τη γνώση καλλιέργειας με τοπικά είδη και σπόρους και τη σύνδεση με ερευνητικά και ακαδημαϊκά ιδρύματα. Παράλληλα θα ενισχύσουμε τη γνώση σε τοπικό επίπεδο για τη σύνδεση της αγροτικής ποικιλότητας, της αγροδιατροφής και νέας κουλτούρας για τη διατροφή και νέα μοντέλα βιώσιμου τουρισμού (slow food, sustainable agriculture, slow tourism).

  • Αναζητούμε χρηματο-οικονομικά εργαλεία που θα κάνουν βιώσιμη τη στροφή προς την πράσινη κοινωνική βιωσιμότητα της Σίφνου

  • Οι προτάσεις που διαμορφώνονται μέσα από εργαστήρια διαλόγου της Επιτροπής Βιώσιμης Διαχείρισης των Φυσικών Πόρων Σίφνου (πρόγραμμα SMILO ΜΕD. διεθνές δίκτυο μικρών νησιών SMILO και πρόγραμμα COSME “GRAPE: Τοπικά Κοινωνικά Πράσινα Σχέδια Δράσης για μικρούς και περιφερειακούς τόπους” ενσωματώνονται σε ένα σχέδιο δράσης που επεξεργαζόμαστε στο πλαίσιο του GRAPE – COSME.

#naturebasedsolutions #climateactionnow #sustainability #Sifnos #Σίφνος #φύση #γεωργία #πολιτισμός #νερό #WindOfRenewal #AnemosAnaneosis #Κυκλάδες

SMILO – Small Islands Organisation

Συνεργασίες, συνέργειες και τοπικές ποικιλίες για ενίσχυση γεωργίας και γεωργών σε μια εποχή κλιματικής και διατροφικής κρίσης

By | s;ifnos, Δράσεις | No Comments

Πώς μπορεί να αναπτυχθεί ξανά η γεωργία και να στηριχθούν οι γεωργοί σε μικρά νησιά όπως η Σίφνος; Τι είδους γεωργία μπορεί να υπάρξει την εποχή της κλιματικής και διατροφικής κρίσης; Συνέργειες ή ανταγωνισμός με τουρισμό και τη μαζική αλλαγή χρήσεων γης στα νησιά; Τι ρόλο μπορούν να παίξουν συνεργασίες και συνέργεις σε τοπικό και ευρύτερο επίπεδο; Γιατί καλλιέργειες τοπικών ειδών και ποικιλιών; Πώς θα μπουν στη γεωργία νέοι αγρότες σε μια εποχή συρρίκνωσης της γεωργίας στοο τοπικό επίπεδο στην ΕΕ αλλά και γήρανσης των αγροτών; Αυτά και άλλα ερωτήματα συζητήθηκαν σε μια ενδιαφέρουσα ημερίδα στη Σίφνο ενώ παράλληλα αναζητήθηκαν πληροφορίες για καλές γεωργικές πρακτικές και τοπικούς σπόρους στη Σίφνο. 

Στις 26 Φεβρουαρίου, ο Δήμος Σίφνος διοργάνωσε μια ενδιαφέρουσα ημερίδα για τη γεωργία, τις συνέργειες και τους σπόρους τοπικών ποικιλιών: «Συνέργειες προστιθέμενης αξίας στα τοπικά προϊόντα – Προτάσεις βιώσιμης ανάπτυξης – Γεωργία-Κτηνοτροφία-Αλιεία-Μελισσοκομία-Μεταποίηση».

Στην ημερίδα συμμετείχαν πολλοί Σιφνιού και Σιφνές, μεταξύ των οποίων γεωργοί και κτηνοτρόφοι, που πήραν το λόγο και εξέφρασαν τα προβλήματα αλλλά και στις προτάσεις τους.

Μίλησαν οι προσκεκλημένοι:

  • Στέλιος Βογιατζής, Γενικός Γραμματέας Πανελλήνια Ένωση Νέων Αγροτών, κτηνοτρόφος αιγοπροβάτων, για τα “προβλήματα και ευκαιρίες μιας βιώσιμης κτηνοτροφίας”
  • Γιάννης Σάρρος, αρχισυντάκτης, δημοσιογράφος της εφημερίδας «Ύπαιθρος Χώρα» για «το ρόλο των αγροσυνεργειών στην τοπική κοινωνία»,
  • Γιώργος Ζακυνθινός, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής για «Τοπικά προϊόντα, προτάσεις ανάδειξης και προστιθέμενης αξίας»,
  • Ροίκος Θανόπουλος, γεωπόνος – ερευνητής, «Ο ρόλο της καλλιέργειας τοπικών ποικιλιών και σπόρων για τη γεωργία στα νησιά”.
  • Νίκος Χρυσόγελος, πρόεδρος  Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης “Άνεμος Ανανέωσης” «Τι είδους γεωργία στη Σίφνο την εποχή της κλιματικής οικολογικής και διατροφικής κρίσης»

Προτάσεις γα να ενισχυθεί η γεωργία και οι αγρότες στη Σίφνο

Στην ημερίδα κατατέθηκαν πολλές προτάσεις για το πώς μπορεί να ενισχυθεί η γεωργία και οι αγρότες στη Σίφνο, λαμβάνοντας υπόψη τις νέες πραγματικότητες:

  • κλιματική κρίση και σοβαρές επιπτώσεις και στο τοπικό περιβάλλον, το μικροκλίμα της Σίφνου, τις συνθήκες που διαμορφώνονται (μείωση βροχοπτώσεων, αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, κύματα καύσωνα με μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση, συχνά και πιο έντονα ακραία καιρικά φαινόμενα,) και επιδρούν στη γεωργία, το περιβάλλον, την υγεία και την οικονομία
  • διατροφική κρίση αλλά και νέες διατροφικές συνήθειες και ανάγκες, στροφή σε τοπικά και ποιοτικά προϊόντα, αναζήτηση προϊόντων υψηλής διατροφικής αξίας,
  • ευκαιρίες που ανανδεικνύονται για τη γεωργία μέσα αξιοποίηση της τοπικής γνώσης και καλών πρακτικών, της διάσωσης, καταγραφής και επέκτασης χρήσης τοπικών σπόρων και ποικιλιών αλλά και ενισχύοντας τις συνέργειες και συνεργασίες μεταξύ των γεωργών, των γεωργών και του δήμου, των γεωργών και των καταναλωτών, των γεωργών και του τουριστικού τομέα, των γεωργών και ερευνητικών και πανεπιστημιακών φορέων, άλλων δικτύων πχ κοινωνικής οικονομίας (πχ μέσω του δικτύου REVES), slow food, πράσινων και επιχειρήσεων (πχ μέσω της ΚοινΣΕπ ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ), εναλλακτικών μορφών τουρισμού (μονοπάτια, οικολογικός τουρισμός) τοπικών φορέων από άλλες μικρές και νησιωτικές περιοχές μέσω των δικτύων και προγραμμάτων SMILO, GRAPE  κ.ά.
  • δυνανότητες που υπάρχουν μέσα από συνεργασίες και συνέργειες για στήριξη των γεωργών δημιουργία αποθετηρίου για τοπικούς σπόρους και ποικιλίες, πιστοποιήσεις (πχ αμνούρα και τοπικά προϊόντα), σήμανση προϊόντων ιδιαίτερης αξίας (πχ από την περιοχή NATURA ή προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας με αξιοποίηση τοπικών σπόρων και ποικιλιών, συνεργασία με δίκτυα όπως το SLOW FLOOD και ένταξης τοπικών ποικιλιών αλλά και τοπικών γεύσεων στην “Κιβωτό των Γεύσεων” που περιλαμβάνει σήμερα πάνω απο 5500 τοπικά είδη και τοπικές γεύσεις,
  • μεγάλες πιέσεις από τον μαζικό τουρισμό αλλά και μαζικές αγορές γης που αλλάζουν δραματικά τις χρήσεις γης, εκτοπίζουν τη γεωργία και κτηνοτροφία στο νησί, με την επιβολή ενός μοντέλου real estate που ξεπερνάει τις αντοχές και τα χαρακτηριστικά του νησιού, κάνοντας ιδιαίτερα επιτακτική την ανάγκη παγώματος των ανεξέλεγκτων μεταβιβάσεων γης με αλλαγή χρήσης (από γεωργική σε real estate) καθορισμό χρήσεων γης στη Σίφνο.

Μετά την ημερίδα έγινε συνάντηση εργασίας της Δημάρχου Σίφνου Μαρίας Ναδάλη, του Πρύτανη του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής Παναγιώτη Καλδής Πρύτανης και της Αντιπρύτανη Κλειώ Σγουροπούλου με θέμα τη σύναψη προγραμματικής σύμβασης συνεργασίας με κύριο αντικείμενο την ίδρυση και η υποστήριξη Θερμοκοιτίδας Επιχειρηματικότητας στη ΑΓΡΟΔΙΑΤΡΟΦΗ.

Καταγραφή και συγκέντρωση σπόρων και τοπικών ποικιλιών

Παράλληλα με αυτή την ημερίδα, οργανώθηκε μια σημαντική δουλειά καταγραφής και συλλογής σπόρων και τοπικών ποικιλιών της Σίφνου αλλά και συγκέντρωσης μαρτυριών και μνήμης από την γεωργική δραστηριότητα στη Σίφνο μέσα από τη συνεργασία του Ροίκου Θανόπουλου, ερευνητή γεωπόνου και του Ανέμου Ανανέωσης.

Η δραστηριότητα αυτή είχε σχεδιαστεί από τον Άνεμο Ανανέωσης, την Επιτροπή Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Σίφνου και το Νίκο Χρυσόγελο εδώ και καιρό. Ήταν όλο και πιο επιτακτική ανάγκη η επιστημονικά οργανωμένηγ αναζήτηση της υπάρχουσας καλλιεργητικής εμπειρίας αλλά και των τοπικών σπόρων και ποικιλιών που διασώζονται ακόμα και συνεχίζουν να καλλιεργούνται στη Σίφνο. Έχουν ήδη χαθεί κάποιες τοπικές ποικιλίες, δεν πρέπει να αφήσουμε να χαθούν και όσες επιβιώνουν ακόμα χάρη στο προσωπικό ενδιαφέρον κάποιων γεωργών της Σίφνου.

Η επιστημονική αυτή καταγραφή θα βοηθήσει τους γεωργούς αλλά και όποιον/α άλλον/η θέλει να καλλιεργήσει (ξανά) τοπικούς σπόρους και ποικιλίες, που είναι πιο ποιοτικές, ανθεκτικές, προσαρμοσμένες στο τοπικό περιβάλλον και ενισχύουν την αυτονομία απέναντι σε υβρίδια, που παράγουν μεγάλες αγροβιομηχανίες και δεν είναι κατά ανάγκη κατάλληλες για καλλιέργεια σε μέρη όπως η Σίφνος.

Προτάσεις που έχουν κατατεθεί

Οι προτάσεις που διατυπώθηκαν τόσο στην ημερίδα όσο και κατά την επικοινωνία με πολλούς αγρότες στο πλαίσιο της καταγραφής των τοπικών σπόρων και ποικιλιών θα ενωσματωθούν στο Σχέδιο Δράσης για Πράσινη Κοινωνική Ανθεκτικότητα της Σίφνου που διαμορφώνεται συμμετοχικά και θα κατατεθεί στον Δήμο Σίφνο και στο Δημοτικό Συμβούλιο στο πλαίσιο αρχές Ιουνίου 2023, στο πλαίσιο και:

  • του ευρωπαϊκού προγράμματος “COSME – GRAPE Διαμόρφωση Τοπικού Κοινωνικού Πράσινου Σχεδίου Δράσης”, στο οποίο συμμετέχουν ο ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ και ο Δήμος Σϊφνου από κοινού με ευρωπαϊκά δίκτυα και μικρούς δήμους από την Ιταλία και την Ισπανία. Επίσης, θα αξιοποιηθούν στο πλαίσιο του διεθνούς δικτύου μικρών νησιών SMILO και
  • του προγράμματος “SMILO MED” – Βιώσιμη Διαχείριση Φυσικών Πόρων” στο οποίο συμμετέχει ο ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ για τη Σίφνο.

Η επιστολή του Ροίκου Θανόπουλου προς το Δήμο Σίφνου μετά την επίσκεψη και έρευνα στη Σίφνο εδώ

Sifnos-proposals-localseeds-species

Πρώτα αποτελέσματα της έρευνας για ντόπιες ποικιλίες της Σίφνου

Μετά από πρόσκληση της Κοιν.Σ.Επ. ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ και του Δήμου Σίφνου  οργανώθηκε τοπική έρευνα στη Σίφνο για την αναζήτηση, καταγραφή παραδοσιακών τοπικών ποικιλιών και τη συλλογή σπόρων.

Σκοπός αυτός της έρευνας είναι η διάσωση των Σιφνέικων ποικιλιών σε μια κρίσιμη στιγμή κατά την οποία ο αγροτικός τομέας δοκιμάζεται αλλά και βρισκόμαστε μπροστά σε μια σειρά προκλήσεων, όπως διατροφική ασφάλεια, κλιματική κρίση και αλλαγές στο μοντέλο διατροφής. Η καταγραφή, μακροχρόνια διατήρηση – καλλιέργεια και ανάδειξή τους είναι μια ευκαιρία για μια γεωργία με μέλλον στη Σίφνο αλλά και στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για την ευρύτερη σιφνέικη οικονομία. Λόγω της μοναδικότητάς τους στην ποιότητα, της πιθανόν καλύτερης ανθεκτικότητάς τους απέναντι στις επερχόμενες κλιματικές αλλαγές και της καλύτερης ανταπόκρισής τους στις νέες διατροφικές μας επιλογές μπορεί να ενισχυθεί σημαντικά η χρήση τους τόσο στην οικογενειακή κουζίνα όσο και στον τομέα της εστίασης και του τουρισμού.

Τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας και καταγραφής είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Όπως φαίνεται και στον πίνακα μετά από επισκέψεις σε 6 χωριά συλλέχθηκαν 39 δείγματα, μεταξύ των οποίων το λαθούρι από το οποίο παρασκευάζουν τη Σιφνέικη φάβα, το  μαυρομάτικο φασόλι (που είναι καφεμάτικο), το φημισμένο ρεβίθι, το σπάνιο σουσάμι και ο μοναδικός, ίσως σε όλη την Ελλάδα, άφκος, ένα κτηνοτροφικό φυτό που η καλλιέργεια του έχει πρόσφατα εγκαταλειφθεί. Αντίστοιχος πλούτος υπάρχει στα οπωροφόρα (πχ συκιά) και στο αμπέλι.

Είδος Αριθμός δειγμάτων Χωριά
Σιτηρά
Βρώμη 1 Κατεβατή
Κριθάρι 3 Αρτεμώνας, Κατεβατή, Τρουλάκι
Όσπρια
Άφκος (λίγο στη φάβα και  κτηνοτροφικό) 2 Απολλωνία/Καμάρες, Αρτεμώνας
Κουκιά 2 Αρτεμώνας,  Κατεβατή
Λαθούρι 4 Απολλωνία/Καμάρες, Αρτεμώνας, Κατεβατή, Τρουλάκι
Μαυρομάτικο (καφεμάτικο) 4 Απολλωνία/Καμάρες, Αρτεμώνας, Τρουλάκι,  Κατεβατή
Ρεβίθι 3 Τρουλάκι, Κάτω Πετάλι, Κατεβατή
Φασόλες (άσπρα) 1 Κατεβατή
Φασόλες (μπαρμπούνια) 1 Τρουλάκι
Κηπευτικά
Αγγούρι 1 Καμάρες/Απολλωνία
Καρπούζι 1 Κατεβατή
Κρεμμύδια 4 Αρτεμώνας, Άγιος Λουκάς, Κάτω Πετάλι, Τρουλάκι
Μπάμια 1 Κατεβατή
Ντομάτα  1 Κάτω Πετάλι
Ντοματάκι 1 Κάτω Πετάλι
Πεπόνι 1 Απολλωνία/Καμάρες,
(Πιπεριές) 4 Απολλωνία/Καμάρες,
Σκόρδα 2 Αρτεμώνας, Τρουλάκι
Ελαιούχα
Σουσάμι 2 Κατεβατή,  Κάτω Πετάλι

Για τη διάσωση των τοπικών ποικιλιών προτάθηκε να δημιουργηθούν:

  1. Δημοτικό αποθετήριο σπόρων, με ευθύνη του Δήμου και σε συνεργασία με τον Αγροτικό και Μελισσοκομικό Συνεταιρισμό και άλλους φορείς του νησιού, με σκοπό να φυλάσσονται οι Σιφνέικες ποικιλίες και οι σπόροι τους να δωρίζονται ώστε να μπορούν οι Σιφνιοί και οι Σιφνιές, που επιθυμούν να καλλιεργήσουν ντόπιες ποικιλίες, να βρουν λίγους σπόρους για αρχή.
  2. Δημοτικός ή/και συνεργατικός γεωργικός κήπος όπου θα φυτευτούν / εμβολιασθούν όλες οι Σιφνέικες τοπικές ποικιλίες οπωροφόρων και αμπέλου. Έτσι οι ποικιλίες θα μπορούν να διασωθούν, να μελετηθούν και να τις γνωρίζουν οι Σιφνιοί και οι Σιφνιές καθώς και οι τουρίστες/τριες.

Η προσπάθεια συλλογής σπόρων θα συνεχιστεί και σε συνεργασία με άλλους κατοίκους του νησιού και στα υπόλοιπα χωριά της Σίφνου για να βρεθούν περισσότερες ποικιλίες γιατί ακόμα ψάχνουμε το:

Ντόπιο στάρι,

βίκο,

μπιζέλι,

κηπευτικά (αγγούρι, λάχανο, κουνουπίδι, κολοκυθάκι, κολοκύθα, μελιτζάνα, πιπεριά κλπ),

βαμβάκι, αν και είναι απίθανο να έχει πλέον διασωθεί

σκουπόσπορο και άλλα είδη.

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τους Σιφνιούς και τις Σιφνιές που μας βοήθησαν στην έρευνα είτε με πολύτιμες πληροφορίες είτε δωρίζοντας σπόρους και πρώτα από όλα για τη φιλοξενία τους και τον ΑΝΕΜΟ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ και τον Δήμο Σίφνου.  

Ο Νίκος Χρυσόγελος έχει καταγράψει ηχητικά πολλές από τις προφορικές μαρτυρίες-συζητήσεις και θα συνεχίσει να το κάνει με όποιους/ες ενδιαφέρονται, ώστε να συγκεντρωθεί και διασωθεί όλη η υπάρχουσα γνώση και μνήμη για σπόρους, πρακτικές καλλιεργειών και οι πολιτισμικές τους διαστάσεις. Επίσης, συγκεντρώνει και γραπτές, λογοτεχνικές και φωτογραφικές μαρτυρίες, οπότε αν θέλετε επικοινωνήστε μαζί του. 

Όλο το επιστημονικό υλικό και οι μαρτυρίες, μέσα από την καταγραφή των πληροφοριών, που συγκεντρώθηκαν αποτελούν ένα σημαντικό εργαλείο στη διαδικασία επίτευξης  του στόχου για μια βιώσιμη γεωργία στη Σίφνο και σε αυτή τη προοπτική πρέπει να αξιοποιηθεί άμεσα.