2° SOCIAL ECONOMY MISSION
Sifnos island (Greece), 20-23 September 2022
2η Αποστολή Κοινωνικής Οικονομίας – Επίσκεψη και συνάντηση εργασίας στη Σίφνο των εταίρων του προγράμματος GRAPE
“Local Social Green Resilience Action Plans for small and peripheral territories”
Grant Agreement no. 101074093
Ο Δήμος Σίφνου και ο Άνεμος Ανανέωσης (Κοιν.Σ.Επ) φιλοξένησαν στη Σίφνο, 21-23 Σεπτεμβρίου, την 2η αποστολή Κοινωνικής Οικονομίας που πραγματοποιήθηκε, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος GRAPE, με τη συμμετοχή εκπροσώπων- εταίρων του προγράμματος από “μικρές” περιοχές της Ιταλίας (πόλη Mirabella της Σικελίας και Malegno της Β. Ιταλίας) και Ισπανίας (πόλη Bonares). Το πρόγραμμα στο οποίο είναι εταίρος ο Δήμος Σίφνου στηρίζουν με τεχνογνωσία και μεταφορά εμπειριών και καλών πρακτικών, ο Άνεμος Ανανέωσης, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο δημόσιων φορέων και επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας REVES, το περιφερειακό δίκτυο συνεταιρισμών FAECTA, το Ίδρυμα της κοινότητας της Messina – Fondazione di Comunità di Messina (συντονιστής του προγράμματος) για την Mirabella Imbaccari, το Sol.Co. Camunia για το Malegno, η COOPINTE για το Bonares.
Η αποστολή περιλάμβανε τόσο ανταλλαγές εμπειριών και καλών πρακτικών μεταξύ των εταίρων όσο και δυο δημόσιες εκδηλώσεις, ημερίδα για τη βιώσιμη Διαχείριση των Φυσικών Πόρων Σίφνου, στις 21 Σεπτέμβρη (πολιτιστικό Κέντρο Αρτεμώνα), και εργαστήριο ανταλλαγής Καλών Πρακτικών Κοινωνικής Οικονομίας, στις 22 Σεπτεμβρίου (ίδρυμα Πρόκου). Οι εκδηλώσεις ήταν σε συνέχεια της επιτυχημένης διημερίδας με θέμα “Βιώσιμη Διαχείριση Φυσικών Πόρων Σίφνου” που διοργανώθηκε 25 και 26 Ιουνίου στη Σίφνο.
Οι συμμετέχοντες ξεναγήθηκαν, επίσης, στα περίπτερα των εκπροσώπων νησιών που συμμετείχαν στο Φεστιβάλ Κυκλαδικής Γαστρονομίας “Νικόλαος Τσελεμεντές”, καθώς και σε μικρή γαστρονομική δοκιμή στο Φάρο, που οργανώθηκε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ.
Στόχος της αποστολής κοινωνικής οικονομίας στη Σίφνο
Στόχοι της επίσκεψης ήταν να γνωρίσουν οι εταίροι το νησί και την κοινωνία της Σίφνου, μια από τις περιοχές που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, σε συνέχεια της 1ης αποστολής στη Mirabella της Σικελίας. Μέσα από το πρόγραμμα και την συνεργασία οι κοινωνίες αυτές θα διαμορφώσουν ένα σχέδιο για να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της εποχής, να βελτιώσουν την ανθεκτικότητά τους και την κοινωνική τους οργάνωση απέναντι σε κινδύνους και κρίσεις, καθώς και να στραφούν προς πράσινες λύσεις, αξιοποιώντας τόσο την ευρύτερη εμπειρία της κοινωνικής οικονομίας όσο και γνώσεις και εμπειρίες παραδοσιακής συνεργασίας που έχουν αναπτύξει οι ίδιες στο πέρασμα της ιστορίας.
Για το ευρωπαϊκό πρόγραμμα COSME – GRAPE. Σχέδιο “Κοινωνικής Πράσινης Ανθεκτικότητας για τη Σίφνο” με τη συμμετοχή των πολιτών
Τα θέματα αυτά θα αναπτυχθούν και θα εμβαθύνουν περαιτέρω σε συνολικά 3 διακρατικές αποστολές: Mirabella, Σίφνος και Μπονάρες. Οι αποστολές βοηθούν στη μελέτη και ανταλλαγή εμπειριών ώστε να διαμορφωθεί, για κάθε μια από τις περιοχές που συμμετέχουν, ένα “Τοπικό Σχέδιο Κοινωνικής Πράσινης Ανθεκτικότητας”, (συνολικά 4), λαμβάνοντας υπόψη ότι αυτές οι περιοχές είναι μικρές και έχουν διαφορετικές ανάγκες, δυνατότητες, προβλήματα αλλά και ευκαιρίες, σε σύγκριση με μεγάλες πόλεις και περιφέρειες. Θα παραχθεί, επίσης, ένα “έγγραφο συστάσεων” για την αναπαραγωγιμότητα του έργου και τη συμμετοχή κι άλλων περιοχών. σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η βιώσιμη διαχείριση του νερού και των μικρών οικοσυστημάτων, η καλλιέργεια τοπικών σπόρων, δέντρων και αρωματικών φυτών στη Σίφνο και γενικότερα στον νησιωτικό χώρο, η διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους,η συντήρηση και αποκατάσταση των ξερολιθιών, η προστασία από την διάβρωση την εποχή της κλιματικής κρίσης καθώς και ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας στην γεωργία, στον τουρισμό, στις κοινωνικές υπηρεσίες και στην ενέργεια θα αποτελέσουν θέματα προς συζήτηση στο πλαίσιο της διαμόρφωσης του σχεδίου “Κοινωνικής Πράσινης Ανθεκτικότητας για τη Σίφνο”.
Για την επιτυχή διαμόρφωσή του θα υπάρχει στήριξη και μεταφορά καλών πρακτικών από δύο προγράμματα που υλοποιούνται στη Σίφνο, το SMILO MED καθώς και το COSME-GRAPE. Με το πρόγραμμα SMILO επιδιώκεται να προωθηθεί ο συμμετοχικός σχεδιασμός της “Βιώσιμης Διαχείρισης των Φυσικών Πόρων” με έμφαση στην βιοποικιλότητα, τις τοπικές ποικιλίες και τις ξερολιθιές, ενώ με την εμπειρία από το GRAPE η ανάπτυξη σύγχρονων δομών κοινωνικής οικονομίας, ως εξέλιξη του συνεργατικού πνεύματος που υπήρχε στη Σίφνο.
Μερικές πρακτικές δραστηριότητες που θα πραγματοποιηθούν στη Σίφνο είναι
- η αποκατάσταση μιας μικρής σε έκταση ξερολιθιάς σε μια περιοχή, που θα χρησιμοποιηθεί και ως εργαλείο εκπαίδευσης από έμπειρους τεχνίτες προς νεότερους,
- η συγκέντρωση στοιχείων από άλλα προγράμματα και έρευνες όσον αφορά στην προστασία των νερών της Σίφνου μέσα από ένα συμμετοχικό μοντέλο διαχείρισής τους, αξιοποιώντας παραδοσιακά μοντέλα από κοινού διαχείρισης και σύγχρονες πρακτικές (επανάχρηση, χρήση γκρίζων νερών, ευαισθητοποίηση, ανάδειξη πηγών, χαρτογράφηση κ.ά.)
- η ανάδειξη του δικτύου γουρνών, δεξαμενών, στερνών, και πηγαδιών που αποτελούσε σοφή διαχείριση αλλά και μια άτυπη χαρτογράφηση των πηγών νερού,
- η συγκέντρωση παραδοσιακών σπόρων και αλλά και πληροφοριών για σοφές παραδοσιακές πρακτικές καλλιέργειας και εμβολιασμούς δέντρων, που μπορούν να συμβάλλουν σε ένα βιώσιμο μέλλον για τη γεωργία στην σύγχρονη εποχή, ιδιαίτερα όσον αφορά στην διατροφική ασφάλεια και
- η διερεύνηση του ρόλου των ξερολιθιών (και) στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων από την κλιματική κρίση στα νησιά.
Ημερίδα για τη Βιώσιμη Διαχείριση των Φυσικών Πόρων Σίφνου
Η ημερίδα που διοργανώθηκε στις 21.9.2022, στο πλαίσιο του προγράμματος GRAPE, ήταν μια συνεργασία πολλών φορέων: Άνεμος Ανανέωσης, Δήμος Σίφνου, Επιτροπή “Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Σίφνου”, Αγροτικός Μελισσοκομικός Συνεταιρισμός και Πολιτιστικός Σύλλογος Σίφνου, ο οποίος μάλιστα ενέταξε την ημερίδα στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Κυκλαδικής Γαστρονομίας “Νικόλαος Τσελεμεντές”.
Ήταν, επίσης, συνέχεια διημερίδας με θέμα “Βιώσιμη Διαχείριση Φυσικών Πόρων Σίφνου”, στις 25 και 26 Ιουνίου 2022, όπου συζητήθηκαν τα θέματα της διαχείρισης των νερών, της προστασίας των υγροτόπων και βιοτόπων, του ρόλου των ξερολιθιών, του πώς η κλιματική κρίση επηρεάζει κάθε τομέα και κάθε δραστηριότητα καθώς και η συμβολή μας στην προστασία του κλίματος και την προσαρμογή στην νέα κλιματική πραγματικότητα αξιοποιώντας σύγχρονες “πράσινες λύσεις” κι αξιοποιώντας υπάρχουσες σοφές πράσινες πρακτικές από το παρελθόν.
Μερικά από τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την ημερίδα:
Μια πρώτη καταγραφή 1700 αγροτικών κτισμάτων κοντά σε μονοπάτια της Σίφνου
Η Κατερίνα Κανακάρη (PhD, Περιβαλλοντολόγος) ανέπτυξε, με παράλληλη φωτογραφική ξενάγηση, τον “σημαντικό και πολυσύνθετο ρόλο των ξερολιθιών – πολιτισμικό, οικολογικό, κλιματικό και αγροτικό”. Αναφέρθηκε, επίσης, σε μια πρώτη καταγραφή – με πρόγραμμα της Νομαρχίας και της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (2009) – 1700 αγροτικών κτισμάτων (αλώνια, πατητήρια, στέρνες, ανεμόμυλοι, στάβλοι κτλ) που ήταν σε γειτνίαση με τα βασικά μονοπάτια του νησιού. Επισήμανε ότι με τη ραγδαία αλλαγή του τοπίου θα είχε νόημα να συνεχιστεί μια τέτοια καταγραφή είτε σε κάποιο τμήμα του νησιού, είτε στο σύνολο είτε για κάποιον συγκεκριμένο τύπο κτίσματος ή να εντοπιστούν αλλαγές που έχουν ήδη γίνει. “Το θέμα της καταγραφής γενικότερα της σημερινής εικόνας του νησιού είναι πολύ σημαντικό από κάθε πλευρά, ιστορική, αρχαιολογική, αρχιτεκτονική, εθνολογική, πολιτιστική, κοινωνική. Η καταγραφή βοηθάει να δούμε με άλλο μάτι το τι υπάρχει που το θεωρούσαμε δεδομένο ή το αγνοούσαμε”. Πρότεινε, επίσης, να καταγραφούν και οι ξερολιθιές, μια και για να υπάρξουν προτάσεις για την διατήρησή τους χρειάζεται καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης.
Στην παρέμβασή του ο Νίκος Χρυσόγελος (πρόεδρος του Ανέμου Ανανέωσης) επισήμανε ότι τα, σύμφωνα με εκτιμήσεις, 2.000 με 3.000 χιλιόμετρα ξερολιθιών (πεζούλες) στη Σίφνο παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην προστασία της γονιμότητας του εδάφους, του εμπλουτισμού του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, της δημιουργίας μικρών οικοσυστημάτων με φυτά, έντομα και μικρά ζώα. Βοηθάνε τόσο τη γεωργία (ανθεκτική γεωργία) όσο και γενικότερα τη φύση. Αλλά τώρα πρέπει να δούμε τη συνεισφορά του δικτύου ξερολιθιάς και στην αντιμετώπιση της οικολογικής και κλιματικής κρίσης, στον μετριασμό ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως αμμοθύελες και ανεμοθύελλες, πλημμύρες, που λόγω κλιματικής κρίσης κάνουν πιο έντονη την εμφάνισή τους και στην δική μας κλιματική ζώνη. Στο πλαίσιο αυτό, χρειάζεται να εντοπίσουμε καλές πρακτικές αλλά και να διαμορφώσουμε νέα χρηματοοικονομικά και άλλα εργαλεία που θα κάνουν βιώσιμη τη διαχείριση και αποκατάσταση των ξερολιθιών, στο πλαίσιο της κλιματικής πολιτικής.
Ο Μαρτίνος Γκαίτλιχ (βιολόγος – περιβαλλοντολόγος) στην ομιλία του “Μικροί υγρότοποι, βιότοποι της Σίφνου και η σημασία της βιώσιμης διαχείρισής τους” επισήμανε τον αναντικατάστατο ρόλο τους για την προστασία της φύσης αλλά και για την τοπική κοινωνία.
Ο Γιώργος Λουκής, αντιδήμαρχος Πολιτικής Προστασίας, αναφέρθηκε στις 72 γούρνες και χαβούζες που υπήρχαν στη Σίφνο παλιότερα – τώρα μερικές έχουν ξεραθεί ή καταστραφεί -, στην προσπάθεια παραδοσιακής διαχείριση του νερού στη Σίφνο καθώς και στην πρωτοβουλία αποκατάστασης κάποιας στο Πέραμα, κοντά στο μοναστήρι της Βρύσης, εκεί από όπου ξεκινούσαν ή διέρχονταν παλιότερα οι γεωργοί.
Στην παρέμβασή της η Αλεξάνδρα Κατσίρη, ομότιμη καθηγήτρια ΕΜΠ, με τίτλο “Do as Sifnos has always done – Save water!” τόνισε την ανάγκη να επικοινωνήσουμε στους κατοίκους και τους επισκέπτες της Σίφνου ότι το νερό είναι σπάνιο, κάνοντάς τους κοινωνούς των θαυμαστών τρόπων με τους οποίους οι κάτοικοι του νησιού από την αρχαιότητα μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα διαχειρίζονταν το νερό με σύνεση. Πρότεινε ο Δήμος να προβάλει το νερό ως Δημόσιο αγαθό υψηλής αξίας. Πρότεινε, επίσης, τρεις δράσεις ευαισθητοποίησης για τη μη σπατάλη του νερού: Μια πρώτη δράση θα είναι η ανάδειξη μνημείων νερού, όπως πηγές, πηγάδια, βρύσες, γούρνες, κοινοτικές στέρνες, χαβούζες, υδραύλακες κλπ. Τα μνημεία αυτά θα μπορούσαν αφού αποτυπωθούν και σηματοδοτοθητούν να ενταχθούν σε διαδρομές ή περιπάτους νερού, προσβάσιμες στους κατοίκους και τους επισκέπτες. Μια δεύτερη δράση είναι η ενίσχυση της (επανα)λειτουργίας των στερνών, ακόμα και με οικονομικά κίνητρα, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και στο επίπεδο των μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων, σαν μέσο εξομάλυνσης της καμπύλης της ζήτησης αλλά και άρδευσης των χώρων πρασίνου. Τέλος η τρίτη δράση που θα απευθύνεται σε όλους τους stakeholders του νησιού είναι η κατάστρωση σχεδίου στρατηγικής επικοινωνίας για την ανάγκη εξοικονόμησης του νερού. Να προάγουμε ως Κοινότητα το νερό σαν παραδοσιακή ηθική αξία και να στηρίξουμε την ιδέα της διαφύλαξης, εξοικονόμησης και της βιωσιμότητας.
Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η παρέμβαση του Νίκου Μπελιού, προέδρου του Αγροτικού Μελισσοκομικού Συνεταιρισμού Σίφνου και του Γιάννη Λουμίδη, γεωργού και κτηνοτρόφου, για τη γεωργία και κτηνοτροφία σήμερα στη Σίφνο, τους παραδοσιακούς σπόρους και τις παραδοσιακές πρακτικές που μπορούν να συμβάλλουν σε ένα βιώσιμο μέλλον για τη γεωργία στην σύγχρονη εποχή. Οι δύο αναφέρθηκαν στα προβλήματα που προκύπτουν από την επέκταση παραθεριστικών – τουριστικών κατασκευών σε αγρο-κτηνοτροφικές περιοχές και στην συχνά αντιφατική συμπεριφορά, να αρέσει στους ιδιοκτήτες το τοπίο αλλά περισσότερο ως “φόντο”, χωρίς την αγροτική -μελισσοκομική και κτηνοτροφική δραστηριότητα, τις οποίες αντιμετωπίζουν κάποιες φορές ως ενοχλητικές!
Για το εργαστήριο καλών Πρακτικών Κοινωνικής Οικονομίας
Στο “εργαστήριο ανταλλαγής εμπειριών και καλών πρακτικών της κοινωνικής οικονομίας” συζητήθηκαν
– πρακτικές που υλοποιούνται στη γεωργία, τον τουρισμό, τον πολιτισμό αλλά και θέματα καινοτόμων μεθόδων συμμετοχής των πολιτών στην διαμόρφωση των αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο,
– ιδέες για το πώς μπορεί ένας μικρός τόπος, όπως είναι οι περιοχές που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, να περάσουν από μια παραδοσιακή τοπική συνεργατική κουλτούρα και οργάνωση σε σύγχρονες μορφές κοινωνικής οικονομίας για να στηρίξουν την πράσινη μετάβαση τους.
Στην Ιταλία και στην Ισπανία υπάρχουν αναπτυγμένα δίκτυα κοινωνικής οικονομίας τόσο στον γεωργικό τομέα (συνεταιρισμοί που παράγουν και μεταποιούν ή/και εμπορεύονται τα προϊόντα τους, δίκτυα παραγωγών καταναλωτών), στον πολιτισμό, στην ενέργεια (ενεργειακοί συνεταιρισμοί) και στον τουρισμό (συνεταιριστικά ξενοδοχεία) όσο και στην εκπαίδευση και κατάρτιση (κέντρα εκπαίδευσης, μέχρι και πανεπιστημιακές δομές για εκπαίδευση στελεχών, όπως για παράδειγμα το πανεπιστήμιο του συνεταιρισμού Mondragon), ενώ παίζουν σημαντικό ρόλο και στην παροχή υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας και υγείας, ακόμα και κατ οίκον.
Το Ίδρυμα της κοινότητας της Messina – Fondazione di Comunità di Messina που υποστηρίζει προσπάθειες κοινωνικής οικονομίας, δημιουργεί, για παράδειγμα, ένα κέντρο για την Μεσογειακή Βιώσιμη Οικονομία ανακαινίζοντας και διαμορφώνοντας κατάλληλα το πρώην παλάτι της πριγκίπισσας στην πόλη Mirabella – που του παραχωρήθηκε για αυτό το σκοπό, σε συνέχεια ίσως και παλαιότερου φιλανθρωπικού έργου που είχε παράδοση στην περιοχή. Επίσης, έχει δημιουργήσει εδώ και μια δεκαετία έναν ενεργειακό συνεταιρισμό παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (φωτοβολταϊκά) που του αποφέρει έσοδα της τάξης των 300-400.000 ευρώ ετησίως για να μπορεί να στηρίζει τις δραστηριότητές του και να προωθεί παράλληλα πράσινες δράσεις.
Ενδιαφέρον, προκάλεσε, και η ενημέρωση για την ανάπτυξη στην κοινότητα Bonares (Ισπανία) μιας πλατφόρμας επικοινωνίας του Δήμου με τους πολίτες, ιδιαίτερα τους πιο νέους, όχι μόνο μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αλλά και με ένα δίκτυο στο Whatsapp, όπου μπορεί να γίνονται δομημένες συζητήσεις για θέματα του Δήμου, με τη βοήθεια συντονιστή κάθε συζήτησης.
Πρώτη (1η) αποστολή κοινωνικής οικονομίας στην Mirabella, Σικελία
Στις 13, 14 και 15 Ιουλίου πραγματοποιήθηκε η πρώτη Αποστολή Κοινωνικής Οικονομίας του προγράμματος στη Mirabella Imbaccari στο Palazzo Biscari. Στην αποστολή συμμετείχαν οι Δήμοι Mirabella, Malegno (Ιταλία), Bonares (Ισπανία), Σίφνος (Ελλάδα) συνοδευόμενοι από το Ίδρυμα της Κοινότητας της Messina (υπεύθυνος έργου), από τους συνεταιρισμούς Sol.Co Camunia, Coopinte και Anemos Ananeosis / Wind of Renewal, από το ευρωπαϊκό δίκτυο REVES και FAECTA δίκτυο συνεταιρισμών στην Ανδαλουσία.
Η αποστολή στη Mirabella επέτρεψε στις τέσσερις εμπλεκόμενες περιοχές να μοιραστούν εμπειρίες και καλές πρακτικές για βιώσιμη ανάπτυξη και να συζητήσουν τις ανάγκες και τα προβλήματα που εντόπισαν ορισμένοι υπό το φως των δυνατοτήτων και των λύσεων που προφέρουν άλλοι. Από τη συζήτηση προέκυψαν ανάγκες και προτεραιότητες που μοιράζονται όλες οι περιοχές, που συνδέονται, για παράδειγμα, με συνεργατικές εμπειρίες στο τοπικό επίπεδο, με τη βιώσιμη διαχείριση των περιβαλλοντικών πόρων (νερό, έδαφος, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) και, κυρίως, με τον τρόπο που θα καταστήσει τις δικές τους δραστηριότητες οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά βιώσιμες.
Για τον Άνεμο Ανανέωσης
Ο Άνεμος Ανανέωσης είναι κοινωνική συνεταιριστική επιχείρησης (Κοιν.Σ.Επ) δημοσίου συμφέροντος, και ιδρύθηκε το 2014 για την προώθηση της κοινωνικής και πράσινης οικονομίας, του βιώσιμου τουρισμού, της δράσης για το κλίμα, της προώθησης της ενεργειακής αποτελεσματικότητας, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, των ενεργειακών συνεταιρισμών πολιτών και του διαλόγου των πολιτισμών. Μεταξύ άλλων έχει δημιουργεί και το καινοτόμο και συμπεριληπτικό WELCOMMON HOSTEL στην Αθήνα, ως παράδειγμα βιώσιμου τουρισμού αλλά και κέντρου εκπαίδευσης και ένταξης, αξιοποιώντας κοινωνική και πράσινη καινοτομία.
Για το πρόγραμμα SMILO – MED
To Πρόγραμμα “Integrated management of the natural resources of small Mediterranean islands (SMILO-MED)” πραγματοποιείται σε 4 μεσογειακά νησιά (Porquerolles- Γαλλία, Σίφνος – Ελλάδα, Pakleni- Κροατία και Lipari -Ιταλία, με την υποστήριξη του Fondation Prince Albert II de Monaco, του Conservatoire du littoral, και του PIM Initiative. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν το δίκτυο μικρών νησιών SMILO και ο Άνεμος Ανανέωσης, που συνεργάζεται με τον Δήμο Σίφνου.
