του Νίκου Χρυσόγελου

Τα πάντα γύρω μας αλλάζουν γρήγορα, συχνά δεν προλαβαίνουμε να συνειδητοποιήσουμε τις αλλαγές, πολύ περισσότερο να τις συζητήσουμε και να τις κατευθύνουμε προς τα εκεί όπου λειτουργούν για το συμφέρον της κοινωνίας, του περιβάλλοντος, των μελλοντικών γενεών. 

Το τοπίο είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Έχει από μόνο του μεγάλη αξία, πολιτιστική, αισθητική, οικολογική και οικονομική. Αλλά το αγνοούμε, αδιαφορούμε για τις αλλαγές που συντελούνται σε αυτό σε μια κλίμακα χρόνου που δεν ήταν ποτέ τόσο σύντομη.

Πριν κάποια χρόνια είχα φέρει στη Σίφνο – μεταξύ άλλων ομιλητών  σε μια από τις πολλές εκδηλώσεις που είχαμε διοργανώσει μαζί με το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS και το Δήμο – ένα καθηγητή από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Τον πήγα στο Φάρο περπατώντας για να δει το νησί και το τοπίο, μια και το επιστημονικό αντικείμενό του είναι το τοπίο. Είχε μείνει εντυπωσιασμένος με όλο το σιφνέικο τοπίο. Αλλά καθηλώθηκε από το τοπίο που σχηματίζεται δίπλα στον ποταμό στο Φάρο. Άρχισε να μου λέει για το πώς αυτό το τοπίο με τις ξερολιθιές αλλά  και τις καλαμιές είναι ιδιαίτερο και πώς αναγνωρίζεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο ως κάτι που έχει ιδιαίτερη πολιτιστική και οικολογική αξία. Και πράγματι τότε υπήρχαν και χρηματοδοτήσεις για την προστασία τους, όμως η Ελλάδα είχε αδιαφορήσει.

Πολλές περιοχές κάνουν τα πάντα για να διατηρήσουν το τοπίο τους – ως αρχιτεκτονικό, αγροτικό, φυσικό, πολιτιστικό, τουριστικό και οικονομικό πόρο. Η Τοσκάνη είναι ένα τέτοιο ξακουστό παράδειγμα. Όχι με λόγια αλλά με έργα, δεσμεύσεις και κινητοποίηση όχι απλώς κάποιων υπηρεσιών αλλά ολόκληρης της κοινωνίας.  Ο Μπρωντέλ Φερνάντ περιγράφει στο βιβλίο του “Η Μεσόγειος, Ο χώρος και η ιστορία” το τοπίο στη Μεσόγειο κύματα της θάλασσας και απαντάει στο ερώτημα “Τι είναι η  Μεσόγειος;”.  “Είναι χίλια πράγματα μαζί. Δεν είναι μόνο ένα τοπίο αλλά αμέτρητα τοπία”. 

Θυμάμαι κάθε φορά αυτή τη συζήτηση πηγαίνοντας στο Φάρο με το λεωφορείο ή τα πόδια. Στις πλαγιές οι ξερολιθιές πέφτουν μαζικά, οι ανεμοφράκτες παραμένουν – ευτυχώς – αλλά οι καλλιέργειες στις όχθες του ποταμού έχουν εγκαταλειφθεί, μια σειρά χτισμάτων έχουν καταλάβει τώρα το λόφο. Πιο πέρα ξεφυτρώνουν (νόμιμα ή παράτυπα / παράνομα;) πολλές κατασκευές. Κάθε μέρα που περνάει κάποιες ξερολιθιές καταρρέουν, κάποιοι σύγχρονοι “μαντρότοιχοι” και εντυπωσιακές κατασκευές (συχνά και με πισίνες) ξεφυτρώνουν. 

Αν μέσα σε αιώνες “σηκώθηκαν” μερικές χιλιάδες αγροτικές κατασκευές που εναρμονίζονταν με το φυσικό και αγροτικό τοπίο, τώρα πολλές κατασκευές διακόπτουν, αλλάζουν το τοπίο μέρα με τη μέρα, βδομάδα με βδομάδα, ούτε καν χρόνο με το χρόνο.

Να ξαναδούμε τον πλούτο της Σίφνου που έχουμε σήμερα αλλά κινδυνεύουμε να χάσουμε

Χρειάζεται να ξαναδούμε πολλά θέματα, τα οποία έχουμε σήμερα ως δεδομένα αλλά δεν έχουμε αντιληφθεί πλήρως την αξία τους. Μπορεί να τα χάσουμε για πάντα, να χάσουμε τον αληθινό πλούτο που έχουμε κληρονομήσει, πολύ εύκολα. Όσο δύσκολα δημιουργήθηκε αυτός ο πλούτος, τόσο γρήγορα μπορεί να εξαφανιστεί. Δεν έχουμε συνειδητοποιήσει πλήρως ότι αφήνουμε να υποβαθμίζεται με επιταχυνόμενο ρυθμό. 

Το τοπίο δεν περιλαμβάνει μόνο τους παραδοσιακούς οικισμούς και τη φύση, τα φυτά και τα δέντρα, αλλά και πολλά άλλα ανθρώπινα δημιουργήματα του παρελθόντος (θημωνιές, αλώνια, μονοπάτια, ξερολιθιές, ανεμόμυλοι, νερόμυλοι, γούρνες, πηγάδια, χαβούζες, στέρνες, ανεμοφράκτες, πύργοι, περιστερώνες κ.ά.), όπως επίσης τη γνώση, τον πολιτισμό, τις μνήμες και τις εικόνες, όλη την άυλη κληρονομιά που εμπεριέχουν αυτά. 

Ως πρόεδρος του Ανέμου Ανανέωσης έχουμε δώσει μεγάλη έμφαση στην ανάδειξη της οικολογικής, πολιτιστικής, κλιματικής και οικονομικής αξίας του τοπίου και ιδιαίτερα ενός στοιχείου της, των ξερολιθιών. Γιαυτό σε συνεργασία με το δίκτυο μικρών νησιών SMILO προσπαθούμε να αναδείξουμε τη σημασία των ξερολιθιών ως προς τη διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους, τον εμπλουτισμό των υπόγειων νερών, την υποστήριξη της γεωργίας και του φυσικού πλούτου, την πολιτιστική αξία αλλά και ως προς το ρόλο τους για την προστασία της απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα που εντείνονται λόγω κλιματικής κρίσης. Άλλες κοινωνίες δίνουν έμφαση στα δάση τους για ενδυνάμωση της προστασίας απέναντι στα ακραία φαινόμενα.

Εμείς στη Σίφνο μαζί με την προστασία της περιοχής ΝΑΤURA για οικολογικούς λόγους, πρέπει να ερευνήσουμε και να αναδείξουμε το ρόλο που μπορεί να παίξουν απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα τόσο η περιοχή NATURA όσο και οι ξερολιθιές σε όλο το νησί. Σκεφτείτε βουνά χωρίς κάλυψη δέντρων και φυτών ή ορεινά τοπία χωρίς ξερολιθιές. Που θα σταματούσαν τα νερά από μια καταρρακτώδη  βροχή ή τα σύννεφα σκόνης από ένα έδαφος που έχει ψηθεί από τον καυτό ήλιο…

Μια τεράστια αξία που απαξιώνεται σταδιακά

Με τις ξερολιθιές να φτάνουν σε μήκος τα 2.000 έως 3.000 χλμ στη Σίφνο (ίσως και περισσότερα), η οικολογική και οικονομική σημασία τους είναι τεράστια. Αυτό το μοναδικό ανθρώπινο κατασκεύασμα σε ένα μικρό νησί για να (ξανα) φτιαχτεί θα απαιτούσε πολλά δις ευρώ. Αν σήμερα η αποκατάσταση 100 μέτρων ξερολιθιάς μπορεί να κοστίσει και 10.000 ευρώ, ακόμα και αν υπήρχε αυτό το ανθρώπινο δυναμικό,  θα χρειάζονταν πάνω από 300.000.000 ευρώ για να επιδιορθωθεί μια φορά η υπάρχουσα ξερολιθιά, επί τόπου. Και όμως αυτή την εργασία έκαναν συνεχώς οι γεωργοί οι ίδιοι χωρίς να διαθέτουν παρόμοιους πόρους. Άλλο όμως να επιδιορθώνεις τις ξερολιθιές εκεί που πέφτουν, άλλο να προσπαθήσεις για λόγους άμυνας απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα να φτιάξεις από την αρχή αυτό το “σιφνέικο τείχος” (κάτι ανάλογο με το σινικό τείχος, τηρουμένων των αναλογιών). Αν εξαφανίζονταν αυτό το μοναδικό μνημείο, θα χρειάζονταν ίσως 300 δις ευρώ και εκατοντάδες χρόνια μέχρι να ολοκληρωθεί από την αρχή αυτό το δίκτυο ξερολιθιάς που έχουμε σήμερα κληρονομήσει.  

Οι ξερολιθιές στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας

Όμως οι ξερολιθιές δεν είναι μόνο πέτρα, αλλά και γνώση, εμπειρία, πολιτισμός. Αυτό αναγνωρίζεται πλέον σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Αυτός είναι ο λόγος που οι ξερολιθιές (πεζούλες) και οι γνώσεις που εμπεριέχουν – που είναι και δικός μας σιφνέικος πλούτος – εγγράφονται στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας. 

Η Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO μετά από πρόταση της Κροατίας, της Κύπρου, της Γαλλίας, της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Σλοβενίας, της σπανίας και της Ελβετίας εγγράφει τις γνώσεις και τις τεχνικές για το χτίσιμο των ξερολιθιών στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας.

Στην απόφαση αναφέρεται: “Τέτοιες δομές μαρτυρούν τις μεθόδους και τις πρακτικές που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι από την προϊστορία έως σήμερα για να οργανώσουν τον χώρο διαβίωσης και εργασίας τους, βελτιστοποιώντας τους τοπικούς φυσικούς και ανθρώπινους πόρους”. 

Η απόφαση αναγνωρίζει τον οικολογικό ρόλο των ξερολιθιών: “Διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στην πρόληψη των κατολισθήσεων, των πλημμυρών και των χιονοστιβάδων και στην καταπολέμηση της διάβρωσης και της ερημοποίησης της γης, ενισχύοντας τη βιοποικιλότητα και δημιουργώντας κατάλληλες συνθήκες μικροκλίματος για τη γεωργία. Οι φορείς και οι επαγγελματίες περιλαμβάνουν τις αγροτικές κοινότητες όπου το στοιχείο είναι βαθιά ριζωμένο, καθώς και επαγγελματίες στον κατασκευαστικό κλάδο. Οι κατασκευές ξερολιθιάς φτιάχνονται πάντα σε τέλεια αρμονία με το περιβάλλον και η τεχνική αποτελεί παράδειγμα μιας αρμονικής σχέσης ανθρώπου και φύσης. Η πρακτική μεταδίδεται κυρίως μέσω εφαρμογής στην πράξη προσαρμοσμένης στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε τόπου”. 

“Η τέχνη της ξερολιθιάς συνδυάζει μια διαδεδομένη τεχνική με τον σεβασμό των τοπικών συνθηκών και την αποκλειστική χρήση τοπικών οικοδομικών υλικών. Προωθώντας την κοινή φύση της παραδοσιακής τεχνογνωσίας, η πρακτική πηγάζει από την ανάγκη να καθαριστεί η γη για καλλιεργητικούς σκοπούς και να χρησιμοποιηθούν πέτρες για την κατασκευή πολύ λειτουργικών κατασκευών. Αυτές οι πτυχές απεικονίζουν τον θεμελιώδη ρόλο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς στη δημιουργία και τη διατήρηση του περιβάλλοντος διαβίωσης. Η ευρεία διάδοση της πρακτικής και το υψηλό επίπεδο προστασίας μνημείων από ξερολιθιά θα συμβάλει σημαντικά στην προβολή της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς γενικότερα. Θα αναπτυχθούν υπάρχουσες συνέργειες μεταξύ κοινοτήτων και συνδεδεμένων οργανισμών, αναδεικνύοντας τους δεσμούς και τις κοινές αξίες των επαγγελματιών”. 

Θυμάμαι πάντα το πώς ο Νίκος Κακάκης είχε περιγράψει την τέχνη του χτισίματος της ξερολιθιάς με δυο κουβέντες, ακριβώς περιγράφοντας όσα με πιο “ψυχρό” τρόπο λέει η απόφαση της UNESCO: “ο χτίστης της ξερολιθιάς χορευτεί, κινείται δεξιά – αριστερά με αρμονία, εντοπίζει την κατάλληλη πέτρα, την πιάνει και την βάζει στο κατάλληλο σημείο, δεν πελεκάει, την ταιριάζει”. 

Πρωτοβουλίες το φθινόπωρο 

Οφείλουμε, λοιπόν, να δούμε όλα αυτά πριν είναι αργά. Χαίρομαι που έχει ανοίξει εδώ και καιρό αυτή η συζήτηση στη Σίφνο αλλά και σε άλλα νησιά, στην Τήνο, την Πάρο, την Αμοργό, τη Σύρο.

Θα έχουμε την ευκαιρία με μια σειρά εκδηλώσεων που οργανώνουν φορείς όπως η ΦΛΕΑ στη Σίφνο, το φθινόπωρο, να συναντηθούμε και να συνεργαστούμε. Από την πλευρά του, ο AΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ και προσωπικά θα δώσουμε έμφαση, στο πλαίσιο αυτής της ευρείας συνεργασίας που ελπίζω ότι θα ενεργοποιήσει και πολλούς φορείς της Σίφνου και άλλων περιοχών, τόσο στα γενικότερα θέματα του τοπίου όσο στην ανάδειξη του ρόλου της ξερολιθιάς, στην εκπαίδευση για να διατηρηθεί η γνώση, καθώς και στην δικτύωση με ανθρώπους από άλλα νησιά. 

Επίσης, θα συνεχίσουμε την προσπάθεια που ξεκινήσαμε τον Φεβρουάριο για τη συλλογή, ανάδειξη, διατήρηση και καλλιέργεια των τοπικών σπόρων και ποικιλιών. 

Επίσης μαζί με το Δήμο και πολλούς Σιφνιούς και Σιφνιές εργαζόμαστε πάνω σε ένα κοινωνικό πράσινο σχέδιο δράσης για την ανθεκτικότητα στη Σίφνο απέναντι σε κινδύνους και κρίσεις, αναδεικνύοντας και το ρόλο που μπορεί να παίξει η κοινωνική οικονομία σε αυτή την διαδικασία (πρόγραμμα GRAPE). Η κοινωνική οικονομία είναι η σύγχρονη μορφή οργάνωσης της βαθιάς συνεργατικής παράδοσης που υπήρχε κάποτε στη Σίφνο, και είναι αναγκαίο να αναδιοργανωθεί σε ένα νέο πλαίσιο.  

Θα έχουμε τη χαρά να φιλοξενήσουμε το φθινόπωρο στη Σίφνο ανθρώπους από άλλα ελληνικά αλλά και ευρωπαϊκά νησιά, ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένους και ενεργούς στην προστασία του κοινού πλούτου της ανθρωπότητας. 

To άρθρο πρωτο-δημοσιεύθηκε στη ΦΛΕΑ εδώ

του Νίκου Χρυσόγελου

Είναι σημαντικό ότι η συζήτηση άνοιξε όχι μόνο στα νησιά μας αλλά και – χάρη στην πρωτοβουλία κάποιων δημοσιογράφων – και σε κεντρικό επίπεδο. Ναι τα νησιά μας αλλάζουν ραγδαία. Ιδιαίτερα από την πανδημία και μετά, οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές. Όχι μόνο στη Σίφνο, αλλά σε όλα τα νησιά. Πριν χρόνια μπορεί να συζητάγαμε για πράγματα που μπορεί να συνέβαιναν στο μέλλον, συμφωνώντας ή διαφωνώντας για κάτι που φανταζόμασταν ή προβλέπαμε ότι ίσως συμβεί. Τώρα, όμως, πολλοί άνθρωποι νοιώθουν ότι όσα συμβαίνουν γύρω τους, δίπλα τους, στο μικρό νησί μας τους έχουν ξεπεράσει. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα νοιώθουν αδύναμοι να επηρεάσουν τις εξελίξεις, το βλέπουμε σε συζητήσεις και σε εκδηλώσεις να διατυπώνεται ξεκάθαρα, με απελπισία. Άλλοι, αντιθέτως σημαίνουμε συναγερμό, δραστηριοποιούμαστε για να συνδιαμορφώσουμε το μέλλον στο νησί μας. 

Αγρότες βλέπουν ξαφνικά να “ενοχλούν” με τη γεωργική και κτηνοτροφική δραστηριότητά τους ανθρώπους που αγόρασαν ένα κομμάτι (αγροτικής κάποτε) γης και έχτισαν, όχι πλέον με σεβασμό και αγάπη στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του νησιού (όπως έκαναν μέχρι πρόσφατα οι περισσότεροι νεοφερμένοι στο νησί). Αλλά με λογική “επένδυσης σε ακίνητα”, όπως θα έκαναν σε οποιαδήποτε άλλο μέρος του κόσμου. 

Το  μοναδικό αγροτικό και φυσικό τοπίο από την Πουλάτη μέχρι την Παναγιά του Βουνού και τον Πλατύ Γυαλό, από το Φάρο μέχρι το Βαθύ και τη Χερόννησο διαμορφώθηκε σε απόλυτη αρμονία με τη φύση χάρη στη δουλειά χιλιάδων ανθρώπων επί πολλούς αιώνες. Δεν ήταν αποτέλεσμα εγκατάλειψης αλλά, αντιθέτως, ενεργής ανθρώπινης παρέμβασης. Αυτό το τοπίο και ο χώρος κινδυνεύουν να αλλοιωθούν πλήρως μέσα στα επόμενα ελάχιστα χρόνια, όχι μέσα στους επόμενους αιώνες. Οι αλλαγές δεν θα προέλθουν μόνο εξαιτίας των δραματικών επιπτώσεων της εντεινόμενης κλιματικής κρίσης, αλλά, πολύ πιο γρήγορα, λόγω απουσίας του πλαισίου προστασίας, του μέτρου, του καθορισμού των αντοχών και της φέρουσας-οικολογικής ικανότητας του νησιού μας.

Τι είδους “ανάπτυξη” τελικά για τα νησιά; 

Στη σημερινή εποχή συνήθως μετράμε την ανάπτυξη και την επιτυχία με όρους όπως εισόδημα, πλούτος, ΙΧ, μετοχές, κατοικίες, κοινωνικό στάτους. Έχουμε ξεχάσει όμως ότι όσα χρήματα και να έχει κάποιος δεν θα επιβιώσει αν το κλίμα καταρρεύσει – κάτι που γίνεται όλο και πιο πιθανό να συμβεί μέσα σε ελάχιστες δεκαετίες, το βλέπουμε παντού. 

Ξεχνάμε ότι η ομορφιά της Σίφνου έχει να κάνει με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του νησιού μας, το μέγεθος, το  μέτρο, την αρμονία. Αν μετατραπεί σε ένα αστικό τοπίο, σε απέραντο πάρκινγκ και με πλήθος ανθρώπων χωρίς σεβασμό σε αυτό το μοναδικό φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον είναι πιθανόν πολλοί να νοιώσουμε ότι είμαστε ξένοι στον τόπο μας, όπως ακριβώς νοιώθουν πολλοί στη Μύκονο και στη Σαντορίνη. Ας σκεφτούμε ότι η ευτυχία και η ευημερία, η ομορφιά και η καλή ζωή μπορεί να μετριούνται με άλλους δείκτες, με άλλους όρους.

Κάποιοι θα μπορούσαν να σκεφτούν ότι “ο κόσμος προχωράει, θέλει να ζήσει καλύτερα, δεν μπορεί να μένει στα παλαιά”. Όμως εκεί ακριβώς είναι το ζήτημα. Ναι, δεν θέλουμε να μείνουμε στα παλαιά ως μια ανάμνηση, ως αγκύλωση σε ένα παρελθόν που έφυγε. Θέλουμε να δούμε τι είναι πραγματικά σύγχρονο και έχει ρίζες στο ισορροπημένο και σοφό παρελθόν και πάνω σε αυτό να διαμορφώσουμε το μέλλον μας, το μέλλον της Σίφνου, την κληρονομιά που θα αφήσουμε στις επόμενες γενιές.

Έχω πει πολλές φορές ότι οι πιο σύγχρονες οικολογικές ιδέες έχουν ρίζες σε όσα σοφά έπρατταν προηγούμενες γενιές σε σχέση με:

• τη σωστή χωροθέτηση, κατασκευή και λειτουργικότητα των οικισμών (δείτε την επιλογή των θέσεων σε σχέση με τον ήλιο και το μικρο-κλίμα),
• την αρχιτεκτονική (βιοκλιματική), τις κατασκευές (τοπικά φυσικά υλικά) 
• το μέτρο, το όριο,
• τη σχέση ανθρωπογενούς – φυσικού περιβάλλοντος (αρμονία, συνεργασία, ενότητα, βιωσιμότητα),
• τη γεωργία (οικολογική γεωργία, αμειψισπορά, προστασία οικοσυστημάτων, κυκλική οικονομία, συνεργασία γεωργίας – κτηνοτροφίας, τοπική σπόροι, διατροφική επάρκεια),
• τις πρακτικές λύσεις στα προβλήματα (“πράσινες λύσεις με βάση τη φύση”),
• τη διαχείριση του νερού (δίκαιος διαμοιρασμός, ολοκληρωμένη οικολογική διαχείριση για τους ανθρώπους και τη φύση, συλλογή βρόχινου νερού, επαναχρησιμοποίηση νερών, προστασία πηγών πόσιμου νερού, μονοπάτια – δρόμοι του νερού, ξερικές καλλιέργειες εκεί που δεν υπήρχε νερό),
• την προστασία και μακροχρόνια διαχείριση του περιβάλλοντος (σοφή διαχείριση των φυτών και δέντρων, όπως σχίνου, κέδρων, φρύγανων, μπόλιασμα δέντρων κ.ά),
• την ενέργεια (ανεμόμυλοι, νερόμυλοι, διαχείριση υπολειμμάτων από κλαδέματα, πετρόχτιστοι φούρνοι κ.ά.),
• τη διαχείριση και προστασία της γονιμότητας του εδάφους (πεζούλες και ζώνες φυτών και δέντρων μέσα σε κάθε χωράφι που δημιουργούν ένα ολόκληρο μικρο-οικοσύστημα πανίδας και χλωρίδας).

Τι σημαίνει τελικά “ανάπτυξη” και ευημερία; 

Με οικονομικούς όρους ναι έχουμε “ανάπτυξη” στα νησιά. Μεγαλύτερα εισοδήματα, περισσότερα κτίρια, περισσότεροι τουρίστες, μεγαλύτερες εισαγωγές τροφίμων, περισσότερο τρέξιμο, πίεση, αρρώστιες, κοινωνικά προβλήματα, πολύ περισσότερα σκουπίδια, μποτιλιάρισμα. Μακροχρόνια πόσο βιώσιμο είναι αυτό;

Οι προβλέψεις για τη Μεσόγειο είναι ότι σε 20 – 50 χρόνια οι μέρες καύσωνα με θερμοκρασίες πάνω από 37-40 βαθμούς μπορεί να είναι ίσως και 30 το καλοκαίρι, από μια κατά μέσον όρο σήμερα. Οι Νορβηγοί επιδιώκουν να γίνουν η Ελλάδα του Βορρά, να αναδειχθούν σε “δροσερό καλοκαιρινό προορισμό” αφού η Μεσόγειος θα είναι σχεδόν αβίωτη, ή έστω πάρα πολύ ζεστή, με  τους καύσωνες να την πλήττουν πολλές μέρες, με θερμοκρασίες  να φτάνουν τους 42 και 45 βαθμούς και τουρισμός θα αλλάξει κατεύθυνση, από τον ήλιο και τη ζέστη, προς τη δροσιά. 

Από την άλλη, η ξηρασία κατέστρεψε πρόσφατα την αγροτική παραγωγή στην Ισπανία, προκαλώντας μια βαθιά πολιτική, οικονομική και κοινωνική κρίση. Όμως, η ξηρασία είναι πιθανόν ότι δεν θα είναι η εξαίρεση αλλά η νέα κανονικότητα στη δική μας κλιματική ζώνη. Το εύκρατο μεσογειακό κλίμα εκτοπίζεται πιο βόρεια, εμάς μας πλησιάζει  πλέον αυτό της αφρικανικής ερήμου. 

Αλλάζοντας το κλίμα αλλάζει και το τοπίο, η βλάστηση, οι ισορροπίες που έχουν διαμορφωθεί, διαβρώνονται τα εδάφη. Ενώ συζητάμε για το ρόλο της απορρόφησης από το έδαφος και τα φυτά των αερίων που αλλάζουν το κλίμα, ίσως βρεθούμε να μειώσουμε τις δυνατότητες του εδάφους να παίξει ένα τέτοιο ρόλο στο μέλλον.  

• Μια ανάλογη παροδική κρίση στην Καλιφόρνια στάθηκε η αιτία της μεγάλης ύφεσης το 1929 που οδήγησε σε κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομία. Δεν διαβάσαμε προσεκτικά τα μεγάλα αριστουργήματα που περιέγραφαν την εποχή με τα “Σταφύλια της Οργής” (Τζον Στάινμπεκ).
• Κάτι ανάλογο, στάθηκε αφορμή για την έναρξη του εμφυλίου στη Συρία, αλλά και για πολλές από τις κρίσεις στην αφρικανική ήπειρο.
• Ο έλεγχος του νερού προκάλεσε συνοριακές συγκρούσεις μεταξύ Ιράν και Αφγανιστάν πριν λίγες μέρες.
• Πέρα από τις συγκρούσεις στο μεγάλο επίπεδο υπάρχουν και αυτές στο εσωτερικό των κοινωνιών, το μέλλον διαφοροποιείται και σε τοπικό επίπεδο.

Πόσο έχουμε λάβει υπόψη όλα αυτά όταν ονειρευόμαστε το μέλλον; Τι αλήθεια έχει μείνει από τα 3 δίκτυα νερού, τη σοφή διαχείριση και τον δίκαιο διαμοιρασμό του νερού που είχαν αναπτύξει οι προηγούμενες γενιές στη Σίφνο (δείτε τη σχετική συζήτηση που οργανώσαμε στο Ίδρυμα Πρόκου, στις 22 Ιανουαρίου 2023, με τίτλο “Ιστορίες νερού στη Σίφνο, από το παρελθόν στο σήμερα και το αύριο”); 

Όμως, το μέλλον έχει πολύ ξηρασία και πρέπει, αναπόφευκτα, να ξαναχτίσουμε ένα ολοκληρωμένο μοντέλο για το νερό, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες και τους περιορισμούς που θα έχουμε. Το σοφό μοντέλο διαχείρισης του νερού που είχαμε στη Σίφνο είναι ζητούμενο σήμερα σε όλο τον πλανήτη, το είχαμε εμείς και πρέπει να το αναπτύξουμε περαιτέρω αντί να το αφήνουμε να καταρρεύσει. 

Το πιο σύγχρονο και κυρίως σημαντικό για να διαμορφώσουμε ένα βιώσιμο μέλλον είναι να μάθουμε από αυτό το σοφό παρελθόν όχι για να το αναπολούμε αλλά για να διαμορφώσουμε, ενσωματώνοντας σοφές τοπικές πρακτικές, ένα σύγχρονο πλαίσιο με στρατηγικές, πολιτικές, εργαλεία και τρόπους ζωής που θα διατηρήσουν μακροχρόνια το νησί, την κοινωνία του, το τοπίο, τη φύση, τους οικισμούς, τον πολιτισμό, τις αξίες, τους υλικούς πόρους για μια πραγματική ευημερία. Τελικά την ευημερία και ευτυχία μας.

Προσπαθούμε να συμβάλλουμε στον προβληματισμό, την ευαισθητοποίηση, την διαμόρφωση συμμετοχική ενός βιώσιμου μέλλοντος για τη Σίφνο και τα νησιά μας γενικότερα, με:

– Συνεργασίες με ευαισθητοποιημένους πολίτες και φίλους της Σίφνου, όπως οι συμμετέχοντες/ουσες στην ΦΛΕΑ. Η Φλέα είναι μια ομάδα που αγαπάει το νερό και τη γη καθώς είναι νερό… Μια ομάδα ανθρώπων που αγαπάει τη Σίφνο, νησί των Κυκλάδων, είτε κατάγονται από το νησί είτε όχι, αλλά που χρόνια περπατάνε στα μονοπάτια της, αναζητάνε τις πηγές της, και με όλες τις αισθήσεις τους αισθάνονται τον τόπο αυτόν που είναι εύθραυστος και μοναδικός με τις ξερολιθιές, τα μονοπάτια, τους πύργους και τις αγροικίες, με τα μοναστήρια και τους παραδοσιακούς οικισμούς.

– Αξιοποίηση των καλών πρακτικών και των εμπειριών από άλλες περιοχές, μέσω δικτύων όπως το SMILO και προγραμμάτων όπως το GRAPE και  συμμετοχή σε δράσεις όπως το πρόγραμμα ERASMUS για το ρόλο της κυκλικής οικονομίας στα μικρά νησιά.