Στο πλαίσιο του προγράμματος GRAPE, ο Άνεμος Ανανέωσης διατύπωσε – με συμμετοχικό τρόπο – ένα ΠΡΑΣΙΝΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ για τη Σίφνο που θέτει κατευθύνσεις μιας στρατηγικής για το νησί, λαμβάνοντας υπόψη τάσεις, δυνατότητες, δυσκολίες, ευκαιρίες αλλά και επιστημονικά στοιχεία από τη σημερινή πραγματικότητα, συνδέοντάς όμως με την σοφία του παρελθόντος και τον πολιτισμό της νησιωτικής κοινωνίας.

Το ΠΡΑΣΙΝΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ για τη Σίφνο προτείνει επιλογές που αποτελούν

• λύσεις απέναντι σε προβλήματα όπως η κλιματική κρίση, ο υπερ-τουρισμός και η χωρίς όρια δόμηση, η εγκατάλειψη της γεωργίας, η έλλειψη επαρκούς ποσότητας και καλής ποιότητας νερού όλο το χρόνο,
• ευκαιρίες για βιώσιμη οικονομία με βάση τον πολιτισμό, τον αργό και βιώσιμο τουρισμό, την τέχνη, την οικολογία, την καινοτομία, την αναγεννητική γεωργία, την προστασία του κλίματος.

Το Σχέδιο Δράσης στοχεύει στην πράσινη μετάβαση της Σίφνου. Ένα βασικό ζήτημα για την πράσινη μετάβαση της Σίφνου είναι η ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων στο σημερινό μοντέλο ανάπτυξης που θα δώσουν στους ντόπιους το εισόδημα που χρειάζονται όχι από την υπερ-εκμετάλλευση της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά από ένα νέο παράδειγμα, μια νέα οικονομία που θα προστατεύει μακροπρόθεσμα τους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους, θα εστιάζει στην πράσινη και κοινωνική καινοτομία και θα δίνει έμφαση σε λύσεις βασισμένες στη φύση που γεφυρώνουν την υπάρχουσα τοπική παραδοσιακή εμπειρία, τις αξίες και τη γνώση με τη νέα οικολογική και κοινωνική επιστημονική, πολιτιστική και τεχνολογική γνώση, θα επωφελούνται από καλές πρακτικές άλλων παρόμοιων περιοχών και θα κάνουν χρήση των κατάλληλων χρηματοδοτικών εργαλείων για τη μετάβαση χωρίς να αφήνουν κανέναν και καμία πίσω. 

Στο 130 σελίδων Σχέδιο Δράσης αναλύονται προτάσεις που έχουν κατά καιρούς συζητηθεί στο νησί αλλά και νέες προτάσεις, όπως είναι η δημιουργία ενός ανοιχτού οικολογικού και κλιματικού εργαστηρίου για την παρακολούθηση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης στην κοινωνία αλλά και στο φυσικό περιβάλλον του νησιού.

Ένα σημαντικό τμήμα του Σχεδίου Δράσης επικεντρώνει στην κλιματική κρίση αλλά και στην προετοιμασία της τοπικής κοινωνίας για την εποχή της κλιματικής κατάρρευσης. Φαίνεται ότι όσα οι επιστήμονες προέβλεπαν να συμβούν προς τα τέλη του αιώνα, συμβαίνουν πολύ πιο γρήγορα και με μεγάλη ένταση. Το 2023 ήταν ένα έτος καμπής. Αλλά δεν φαίνεται να έχουμε συνειδητοποιήσει ότι βρισκόμαστε πλέον σε μια άλλη εποχή.

Η κλιματική κρίση εντείνεται. Όχι σχέδια για το κλίμα μόνο στα χαρτιά και στα συρτάρια

Η θερμοκρασία του πλανήτη ανεβαίνει πολύ πιο γρήγορα από το αναμενόμενο τις τελευταίες δεκαετίες, ιδιαίτερα μετά το 1960, αν και η υπερθέρμανση του πλανήτη λόγω αύξησης της συγκέντρωσης των λεγόμενων “αερίων του θερμοκηπίου” είχε προβλεφθεί ήδη από αρκετούς επιστήμονες δεκαετίες πριν ή και από την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης. Ήδη το 2020 είχε καταγραφεί μια αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά +1,1-1,2०C.

O Ιούλιος 2023 ήταν παγκοσμίως ο πιο ζεστός Ιούλιος και ο θερμότερος μήνας από τότε που ξεκίνησαν μετρήσεις το 1850. Το προηγούμενο ρεκόρ για το θερμότερο μήνα καταρρίφθηκε με μεγάλη διαφορά. Τόσο η ξηρά όσο και η θάλασσα μεμονωμένα σημείωσαν επίσης νέα ρεκόρ τον θερμότερο Ιούλιο, με τον ωκεανό – συμπεριλαμβανομένης της Μεσογείου) να παρουσιάζει ιδιαίτερα μεγάλη άνοδο της θερμοκρασίας σε σχέση με το προηγούμενο ρεκόρ (αναλυτικότερα για τη Μεσόγειο πιο κάτω). Αλλά και ο Αύγουστος και ο Σεπτέμβριος φαίνεται να είναι από τους πιο ζεστούς μήνες. 

Η συνδυασμένη επίδραση της υπερθέρμανσης του πλανήτη τα  τελευταία χρόνια και της ενίσχυσης του Ελ Νίνιο βοήθησαν κυρίως στη δημιουργία αυτού του ρεκόρ τον Ιούλιο 2023, με πολύ μικρότερη επίδραση της έκρηξης του ηφαιστείου Hunga Tonga (λόγω της ελευθέρωσης στην ατμόσφαιρα 150.000.000 τόνων υδρατμών), του ηλιακού κύκλου και της μείωσης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από τα πλοία ως αποτέλεσμα των μέτρων που έχουν ληφθεί τα τελευταία χρόνια (διάγραμμα).

Η λεκάνη της Μεσογείου έχει χαρακτηριστεί ως μία από τις δύο περιοχές που ανταποκρίνονται περισσότερο στην κλιματική αλλαγή σε παγκόσμιο επίπεδο (IPCC, UNEP / MAP). Ήδη η πέμπτη έκθεση αξιολόγησης της IPCC θεωρεί την περιοχή ως “ιδιαίτερα ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή“, αναφέροντας επίσης ότι “θα υποστεί πολλαπλές πιέσεις και συστημικές αποτυχίες λόγω των κλιματικών αλλαγών“. 

Η 6η έκθεση της IPCC κρούει τον κώδωνα του κινδύνου επισημαίνοντας ότι “ή θα δράσουμε τώρα για την προστασία του κλίματος ή δεν θα έχουμε ποτέ πια στο μέλλον μια τέτοια δυνατότητα”. 

Ακόμα και με τα πιο φιλόδοξα σενάρια μετριασμού – μείωσης των αερίων που αλλάζουν το κλίμα οι κίνδυνοι από δυσμενείς κλιματικές επιπτώσεις παραμένουν, λόγω της ήδη “κλειδωμένης” κλιματικής αλλαγής, της αλλαγής που προκαλείται ως αποτέλεσμα  των εκπομπών του παρελθόντος. Δηλαδή αν σήμερα μηδενίζαμε τις εκπομπές των αερίων που αλλάζουν το κλίμα, οι επιπτώσεις από την κλιματική κρίση θα συνέχιζαν για χιλιάδες χρόνια ως αποτέλεσμα των αλλαγών πoυ έχουν συντελεστεί ήδη στη σύνθεση των κρίσιμων αερίων στην ατμόσφαιρα μέχρι τώρα. Στο διάγραμμα φαίνεται ότι η περιοχή της Μεσογείου παρουσιάζει δυσανάλογη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας σε σύγκριση με άλλες περιοχές του πλανήτη (κόκκινο χρώμα). 

Η κλιματική κρίση αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για τα νησιά. Η περιοχή της Μεσογείου όπου βρίσκονται τα νησιά μας και μεταξύ αυτών η Σίφνος θεωρείται πλέον ζώνη όπου η ένταση της κλιματικής κρίσης έχει αυξηθεί κατά 20% παραπάνω σε σύγκριση με τη γενική μέση παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας. 

Μεταξύ άλλων, αναμένονται περισσότερες ημέρες καύσωνα ανά έτος, πιο έντονα και πιο συχνά ακραία καιρικά φαινόμενα, μείωση των βροχοπτώσεων, αυξημένος κίνδυνος διάβρωσης στην παράκτια ζώνη και στα εδάφη. 

Ανεξάρτητα από το πώς και πόσο συμβάλλει η Σίφνος στην κλιματική αλλαγή, θα επηρεαστεί από ακραία καιρικά φαινόμενα που δεν έχει προκαλέσει. 

Απέναντι στα ακραία φαινόμενα δεν μπορούν να σταθούν οι σημερινές – αδύναμες έτσι κι αλλιώς – περιβαλλοντικές, τεχνικές και κοινωνικές υποδομές της Σίφνου. Εκτός και αν η τοπική κοινωνία τις ενισχύσει και αναπτυχθούν νέες λύσεις που θα αντέχουν στις πολυεπίπεδες κρίσεις του μέλλοντος (περιβαλλοντική, οικονομική, κοινωνική και οργανωτική ανθεκτικότητα απέναντι στις κρίσεις) και υπάρξει σοβαρή στρατηγική προσαρμογής.

Η σημερινή κατάσταση του κλίματος στην Ανατολική Μεσόγειο

Το Πρόγραμμα του ΟΗΕ για το Περιβάλλον – Μεσογειακό Σχέδιο Δράσης (UNEP – MAP) προειδοποιεί ότι η Μεσόγειος είναι ένα hotspot της κλιματικής αλλαγής όπου οι ευπάθειες επιδεινώνονται:

• Η περιοχή της Μεσογείου θερμαίνεται 20% ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο. 
• Η κλιματική κρίση θα επηρεάσει τη ζωή 510 εκατομμυρίων ανθρώπων
• Οι συχνότεροι και εντονότεροι καύσωνες αποτελούν υψηλό κίνδυνο για τη φύση, τη βιοποικιλότητα, τα δάση, τους ανθρώπους και την οικονομία. 

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε διάφορους τομείς

Η υπερθέρμανση είναι μόνο μία από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στη ζωή μας. 

Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης θα ασκήσουν πρόσθετη πίεση στα ήδη επιβαρυμένα οικοσυστήματα και στις ευάλωτες οικονομίες και κοινωνίες.

• Οι παράκτιες ζώνες αντιμετωπίζουν αυξημένους κινδύνους καταστροφών, συμπεριλαμβανομένης της διάβρωσης των εδαφών κι ακτών καθώς και των πλημμυρών, της αλάτωσης των δέλτα των ποταμών και των υδροφόρων οριζόντων που στηρίζουν την επισιτιστική ασφάλεια και τα μέσα διαβίωσης.
• Η θερμοκρασία του νερού αναμένεται να αυξηθεί κατά 1,8°C έως 3,5°C έως το 2100, με εστίες υπερθέρμανσης στην Ισπανία και στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Ανατολική Μεσόγειος είναι ένα από τα μέρη στον κόσμο που θερμαίνεται ταχύτερα λόγω της κλιματικής αλλαγής. Και έτσι οι συνθήκες που επικρατούν στην Ανατολική Μεσόγειο είναι πλέον ιδανικές για πολλά είδη από άλλες θερμές θάλασσες. Η εκτίμηση ήταν ότι η θερμοκρασία στη Μεσόγειο Θάλασσα θα φτάσει τους +3,5 °C μέχρι το 2100, αλλά αυτή η εκτίμηση σήμερα φαίνεται πολύ αισιόδοξη. Ήδη το 2023 σημειώθηκε ρεκόρ υψηλής θερμοκρασίας 28,4 °C 
• Η υπερθέρμανση του πλανήτη κατά 2°C θα μειώσει τις βροχοπτώσεις κατά περίπου 10 έως 15%. Μια αύξηση από 2°C έως 4°C θα μειώσει τις βροχοπτώσεις έως και 30% στη Νότια και ΝοτιοΑνατολική Ευρώπη. Άλλες εκτιμήσεις όπως του ΜΙΤ υπολογίζουν τη μείωση των βροχοπτώσεων στη Μεσόγειο κατά 40% τη χειμερινή περίοδο. Γενικά όλα τα μοντέλα δείχνουν μείωση των βροχοπτώσεων από 10-60%. Αυτή η τάση στην περιοχή της Μεσογείου ερμηνεύεται ως αποτέλεσμα της συμβολής δύο διαφορετικών επιπτώσεων ενός υπερθερμαινόμενου κλίματος: μια αλλαγή στη δυναμική της κυκλοφορίας των ανέμων στην ανώτερη ατμόσφαιρα – με τρόπο που δημιουργεί μια περιοχή υψηλού βαρομετρικού πάνω από τη Μεσόγειο – και μια μείωση της διαφοράς θερμοκρασίας μεταξύ ξηράς και θάλασσας που επηρεάζει την κίνηση των ανέμων. Κανένας παράγοντας από μόνος του δεν θα ήταν αρκετός για να εξηγήσει την ανώμαλη μείωση της βροχόπτωσης, αλλά σε συνδυασμό τα δύο φαινόμενα μπορούν να εξηγήσουν πλήρως τη μοναδική τάση ξήρανσης που παρατηρείται στα μοντέλα που αφορούν τη Μεσόγειο.
• Μέχρι το 2050, η ζήτηση νερού αναμένεται να διπλασιαστεί ή και να τριπλασιαστεί. Σε πολλά μέρη όμως – ιδιαίτερα τουριστικές περιοχές όπως η Σίφνος – η ζήτηση έχει και 10πλασιαστεί μέσα σε 2 δεκαετίες. Το πρόβλημα του νερού επιδεινώνεται ως αποτέλεσμα της έλλειψης ολοκληρωμένου και μακροπρόθεσμου σχεδιασμού σε πολλές περιοχές και νησιά.  
• Η βιοποικιλότητα (όχι μόνο τα δάση) βρίσκεται ήδη υπό μεγάλη πίεση. Η πανίδα και η χλωρίδα κινδυνεύουν. Ορισμένα είδη δεν μπορούν να μετακινηθούν σε άλλες περιοχές και κινδυνεύουν με εξαφάνιση.  Υπάρχει ανάγκη για καλύτερη παρακολούθηση των αλλαγών που συμβαίνουν. 
• Η θαλάσσια ποικιλομορφία αλλάζει ήδη. Περισσότερα από 900-1200 είδη ψαριών, καρκινοειδών και φυκών έχουν εισβάλει στη Μεσόγειο Θάλασσα τα τελευταία χρόνια λόγω της κλιματικής αλλαγής και άλλων περιβαλλοντικών πιέσεων. Η εισροή έχει αυξηθεί σημαντικά από τότε που η Αίγυπτος διπλασίασε τη χωρητικότητα της Διώρυγας του Σουέζ το 2015 με το άνοιγμα της “Νέας Διώρυγας του Σουέζ”. Ορισμένα από αυτά τα είδη μπορούν να αποτελέσουν σημαντική απειλή για την τοπική θαλάσσια ζωή και τις οικονομικές δραστηριότητες, όπως η αλιεία. Τα νέα είδη έχουν προκαλέσει “δραματική αναδιάρθρωση” του οικοσυστήματος, θέτοντας σε κίνδυνο διάφορα τοπικά είδη και εξαλείφοντας τα ντόπια μύδια, τις γαρίδες και τα κόκκινα μπαρμπούνια. Τα κύματα τοξικών μεδουσών προκαλούν ζημιές στις παράκτιες υποδομές και τρομάζουν τους παραθεριστές και τους τουρίστες. Καθώς τα χωροκατακτητικά ψάρια και καρκινοειδή ενισχύονται από την αύξηση της θερμοκρασίας του νερού και εξαπλώνονται γρήγορα προς τις ευρωπαϊκές ακτές, απαιτείται επείγουσα δράση για την ελαχιστοποίηση των μακροπρόθεσμων επιπτώσεών τους. 

Οι περιοχές που εκτίθενται στις πιο ακραίες κλιματικές συνθήκες είναι επίσης αυτές με τις μικρότερες δυνατότητες προσαρμογής στις νέες κλιματικές συνθήκες, όπως σε σχέση με την ζήτηση νερού σε εποχή μείωσης των βροχοπτώσεων ή την  γεωργική παραγωγή σε μια εποχή αύξησης της θερμοκρασίας και της ξηρασίας, ενώ έχουν και χαμηλότερη πρόσβαση σε πληροφόρηση, εργαλεία προσαρμογής και κατάλληλες αγορές. 

Σύμφωνα με μια πρόσφατη επιστημονική μελέτη στις περισσότερες περιφέρειες της Μεσογείου, υπάρχει περισσότερο από 50% αναντιστοιχία μεταξύ των αναγκών προσαρμογής και των δυνατοτήτων προσαρμογής.

Το infographic του MedECC παρουσιάζει τα κύρια αποτελέσματα της Πρώτης Μεσογειακής Έκθεσης Αξιολόγησης (MAR1) που δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 2020. Παρουσιάζει μια γενική επισκόπηση των παραγόντων και των επιπτώσεων της κλιματικής και περιβαλλοντικής αλλαγής στην περιοχή της Μεσογείου. 

Κίνδυνοι για τη Σίφνο από την κλιματική κρίση

Ο μεγαλύτερος και πιο σταθερά αυξανόμενος κίνδυνος για την ευημερία της σιφνέικης κοινωνίας σχετίζεται μακροπρόθεσμα με την κλιματική έκτακτη ανάγκη / κρίση. 

Η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στην Αν. Μεσόγειο δημιουργεί σημαντικά προβλήματα στην καθημερινή ζωή, την εργασία (ιδιαίτερα σε εξωτερικά επαγγέλματα) και στην υγεία των κατοίκων όσο και στην κάλυψη των αναγκών του πληθυσμού αλλά και ενός υπερβολικού αριθμού επισκεπτών την καλοκαιρινή περίοδο. Η αλλαγή των ανέμων και η πιθανή μείωση των μελτεμιών που δρόσιζαν τα νησιά καθώς και ακραία καιρικά φαινόμενα (ανεμοστρόβιλοι, υδροστρόβιλοι, καταιγίδες, τσουνάμι) είναι πιθανόν να πλήττουν τα νησιά με αυξανόμενη συχνότητα και ένταση. 

Οι εισαγωγές σχεδόν όλων των αγαθών (τρόφιμα, συσκευές, έπιπλα) ενέχουν ήδη κινδύνους για την οικονομία και την κοινωνία (όπως πιθανή κατάρρευση της τοπικής οικονομίας, επισιτιστική ανασφάλεια, απώλεια θέσεων εργασίας και εισοδήματος για πολλούς ανθρώπους, αύξηση των τιμών) λόγω κλιματικής κρίσης, πολύ περισσότερο σε συνδυασμό με κάποια νέα οικονομική κρίση και κρίση πρόσβασης σε πρώτες ύλες, είδη διατροφής και φυσικούς πόρους αναγκαίους για καταναλωτικά προϊόντα, συνέχιση του πολέμου στην Ουκρανία, νέα υγειονομική κρίση.

Ο τουρισμός και οι κατασκευές τείνουν να μονοπωλούν την οικονομική ζωή της Σίφνου εις βάρος άλλων δραστηριοτήτων που υπήρχαν ή μπορούν να υπάρξουν με σωστό σχεδιασμό. Το σημερινό τουριστικό μοντέλο αποτελεί την κύρια κινητήρια δύναμη για την οικονομία αλλά ταυτόχρονα και για τη συρρίκνωση άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων (γεωργία, κτηνοτροφία) και την απώλεια ευκαιριών σε πράσινους και κοινωνικούς τομείς που έχουν μεγάλη σημασία για το μέλλον. 

Ο κίνδυνος είναι μια πιθανή κρίση ή και κατάρρευση του τουρισμού λόγω της αυξημένης έντασης και συχνότητας των ακραίων καυσώνων κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, σε συνδυασμό με ζητήματα λειψυδρίας και ανυπαρξίας των κατάλληλων κοινωνικών και περιβαλλοντικών υποδομών. 

Ο αναπροσανατολισμός των πολιτών από διακοπές στη θάλασσα και τον ήλιο, προς διακοπές σε πιο δροσερά μέρη, πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη στα σχέδια για το μέλλον της τοπικής οικονομίας σε 10 – 20 – 30 χρόνια, κάτι που εξάλλου ήδη κάνουν άλλες κοινωνίες καλύτερα οργανωμένες. Το θέμα τίθεται πλέον στο επίκεντρο των τουριστικών φορέων, πχ ο Νορβηγικός Οργανισμός Τουρισμού, Γραφεία Ταξιδιών, Ερευνητικά κέντρα. 

Η τοπική οικονομία είναι πολύ ευάλωτη καθώς εξαρτάται πλήρως από τον τουρισμό και οποιαδήποτε ριζική αλλαγή των συνθηκών θα μπορούσε να έχει μεγάλο αντίκτυπο στη ζωή και την οικονομία της Σίφνου.  

Η κλιματική κρίση έχει επιδεινώσει ήδη τα υπάρχοντα προβλήματα διαχείρισης των υδάτων, διάβρωσης του εδάφους και των ακτών. Προσθέτει όμως και νέα που δεν έχουν ακόμα συνειδητοποιηθεί:

• Στη Σίφνο οι ψαράδες αλιεύουν πολλά χωροκατακτητικά είδη, όπως το Lagocephalus Sceleratus, ένα εξαιρετικά δηλητηριώδες οστέινο ψάρι που είναι ευρέως γνωστό ως λαγοκέφαλος ή αργυρομάγουλο, το λεοντόψαρο, το τροπικό αγριόσαλπα ή γερμανός, τα οποία έχουν καταστρέψει τα δάση φυκιών στην ανατολική Μεσόγειο Θάλασσα και αποτελούν μεγάλη απειλή για ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου, εάν η εξάπλωσή τους συνεχίσει να επεκτείνεται καθώς το κλίμα θερμαίνεται. Η τοξική τσούχτρα είναι επίσης παρούσα από περίοδο σε περίοδο. Υπάρχουν επίσης αναφορές για παρουσίαση νέων ειδών αχινών. 

 Μια συστηματική παρακολούθηση των αλλαγών στη βιοποικιλότητα στην  ξηρά και τη θάλασσα είναι πλέον απαραίτητη για την διαμόρφωση και συνεχή επικαιροποίηση μιας κλιματικής στρατηγικής.

Φωτο από το Φάρο Σίφνο: οι τοπικοί ψαράδες πιάνουν πλέον στα δίχτυα τους πολλά ψάρια “γερμανούς” αλλά και άλλα είδη εισβολείς (λιονταρόψαρα, λαγοκέφαλους κ.ά.)

Νομικό πλαίσιο για τον μετριασμό και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή

Μετά από μια μακρά περίοδο μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Ευρώπη, η οικονομική ανάκαμψη από τα λουκέτα του Covid-19 οδήγησε σε αύξηση των εκπομπών, ιδίως στους τομείς των μεταφορών, της βιομηχανίας, του τουρισμού και του ενεργειακού εφοδιασμού, σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάστηκαν στην έκθεση του ΕΟΠ “Τάσεις και Προβλέψεις στην Ευρώπη 2022“.

Νέα δεδομένα εκπομπών αποκαλύπτουν την ωρολογιακή βόμβα που σημειώνει το κλίμα. Κανείς δεν προσπαθεί να την εξουδετερώσει. Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι οι εκπομπές άνθρακα ξεπερνούν τις προηγούμενες προβλέψεις και ο κόσμος θα μπορούσε να ξεπεράσει το κρίσιμο όριο του 1,5°C για το κλίμα μέσα στην επόμενη δεκαετία. Αυτή η ανησυχητική είδηση ​​σημαίνει ότι η κλιματική κρίση συμβαίνει πιο γρήγορα από ό,τι προέβλεπαν οι επιστήμονες, υπογραμμίζοντας την επείγουσα ανάγκη για ταχεία δράση για τον περιορισμό των εκπομπών και την πρόληψη των χειρότερων επιπτώσεων της υπερθέρμανσης του πλανήτη, σύμφωνα με τα νέα ευρήματα,

Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι η κατανάλωση ενέργειας αυξήθηκε το 2021 τόσο στην πρωτογενή όσο και στην τελική κατανάλωση ενέργειας, κατά 6% και 5% αντίστοιχα, σε σύγκριση με το 2020.  

Τα επόμενα χρόνια, θα πρέπει να επιτευχθούν σημαντικές μειώσεις των εκπομπών χρόνο με το χρόνο για να επιτευχθεί ουδετερότητα ως προς το κλίμα το 2040. Με τον ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα, ο στόχος μείωσης για το 2030 αυξήθηκε σε τουλάχιστον 55% καθαρή μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. 

Για να επιτευχθεί ο στόχος του 2030 για 55% καθαρή μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, οι εκπομπές θα πρέπει να μειωθούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο κατά 134 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα (MtCO2 eq) ετησίως κατά μέσο όρο από τα εκτιμώμενα επίπεδα του 2021. Αυτό είναι υπερδιπλάσιο της μέσης ετήσιας μείωσης που επιτεύχθηκε μεταξύ 1990 και 2020. 

Όλοι οι τομείς και όλες οι περιοχές, ακόμα και οι πιο μικρές όπως η Σίφνος, πρέπει να εντείνουν σημαντικά τις προσπάθειές τους για τον μετριασμό / μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. 

Επιπλέον, πρέπει να αυξηθεί η απομάκρυνση CO2 από την ατμόσφαιρα μέσω της βιώσιμης χρήσης της γης, της αλλαγής χρήσης γης προς όφελος του οικοσυστήματος, της αποκατάστασης της φύσης στις πόλεις, στην ύπαιθρο (περιλαμβάνοντας και τα νησιά) καθώς και της δασοκομίας και της γεωργίας.

Ιδιαίτερα για τα νησιά όπως η Σίφνος εργαλεία για μείωση της περιεκτικότητας της ατμόσφαιρας σε αέρια που αλλάζουν το κλίμα συμβατά με επιμερους ευρωπαϊκές στρατηγικές (που αναλύονται πιο κάτω) πέρα από την ενεργειακή μετάβαση σε ένα μοντέλο χωρίς ορυκτά καύσιμα είναι αυτά που σχετίζονται με τη φύση και τη γεωργία:

• η προστασία και διατήρηση της φύσης, ιδιαίτερα της περιοχής NATURA 2000 (στρατηγική για τη βιοποικιλότητα, Κανονισμός για Αποκατάσταση της Φύσης)

• η προστασία της υγείας του εδάφους (soil strategy, Κοινή Αγροτική Πολιτική)

• η αναγεννητική γεωργία και ιδιαίτερα η ενίσχυση της καλλιέργειας της ελιάς για απορρόφηση από την καλλιέργεια με σωστές πρακτικές διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων.

Ταυτόχρονα, σε ενεργειακό επίπεδο, η χρήση ενέργειας θα πρέπει να μειωθεί σημαντικά τα επόμενα χρόνια – ο πρόσφατα προτεινόμενος στόχος για το 2030 στο πλαίσιο της REPower EU απαιτεί υπερδιπλασιασμό της ετήσιας εξοικονόμησης ενέργειας κατά την περίοδο 2022-2030 και για να επιτευχθεί δεν αρκεί αυτό να συμβεί σε ευρωπαϊκό ή εθνικό επίπεδο αλλά και σε κάθε τόπο. 

Το ίδιο ισχύει και για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: από το 2005, το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας στην Ευρώπη αυξάνεται κατά μέσο όρο κατά τουλάχιστον 0,8 ποσοστιαίες μονάδες κάθε χρόνο. Ο αριθμός αυτός θα πρέπει να αυξηθεί κατά 3 φορές, σε 2,5 ποσοστιαίες μονάδες ετησίως ή περισσότερο προς το 2030, προκειμένου να επιτευχθεί ο αυξημένος στόχος του 45% για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που προτείνεται στο REPowerEU (όχι πολύ επαρκής αν θέλουμε να διατηρήσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας κάτω από τους 1,5° C). 

Στρατηγική μετριασμού και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή για τη Σίφνο 

Φυσικά η Σίφνος είναι ένα μικρό νησί και η συμβολή της στην κλιματική κρίση είναι πολύ μικρή, αλλά καθώς όλες οι περιοχές, οι τομείς και οι άνθρωποι πρέπει να συμβάλλουν στην προστασία του κλίματος, η Σίφνος πρέπει να εκπληρώσει το δικό της ρόλο και να συμβάλλει στον μετριασμό / περιορισμό της κλιματικής κρίσης. 

Παρόλο που πολλές εκδηλώσεις και συζητήσεις για θέματα κλίματος οργανώθηκαν στη Σίφνο τόσο στο παρελθόν όσο και στο πλαίσιο των προγραμμάτων GRAPE COSME και SMILO MED, υπάρχει επείγουσα ανάγκη για την έναρξη μιας συγκροτημένης και συνεχόμενης διαδικασίας με πλήρη συμμετοχή της τοπικής κοινότητας και των διαφόρων φορέων, και όχι μόνο στο πλαίσιο ενός έργου, που θα οδηγήσει σε μια πραγματική τοπική στρατηγική για τον μετριασμό των επιπτώσεων στο κλίμα (σε όποιο βαθμό αναλογεί στη Σίφνο). Μια στρατηγική που θα υλοποιείται ευλαβικά και θα έχει την πλήρη υποστήριξη της τοπικής κοινωνίας, όλων των φορέων και των αρχών και θα αφορά όλους τους τομείς (κτίρια, μεταφορές, γεωργία, ενέργεια, φύση).

Ταυτόχρονα, η τοπική κοινότητα πρέπει να αναπτύξει μια αποτελεσματική στρατηγική και πρακτικές προσαρμογής της κοινωνίας στα νέα κλιματικά δεδομένα, καθώς είναι προφανές ότι η Μεσόγειος είναι ένα κλιματικό hot spot και οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στην περιοχή είναι ήδη πολύ βίαιες και θα επηρεάσουν όχι μόνο το περιβάλλον και τα οικοσυστήματα αλλά και όλες τις εκφράσεις της ζωής μας, την οικονομία και όλους τους τομείς κοινωνικής δραστηριότητας (νερό, έδαφος, υγεία, τουρισμός, παραγωγή τροφίμων, κοινωνικές υποδομές κ.λπ.). 

Οι πολιτικές και τα μέτρα προσαρμογής θα πρέπει να αντιμετωπίζουν ένα ευρύ φάσμα πιθανών κινδύνων που σχετίζονται με το κλίμα και είναι πολύ σημαντικοί:

• Υψηλές θερμοκρασίες ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες.
• Λειψυδρία, μείωση βροχοπτώσεων (και) τον χειμώνα.
• Πολύ μικρό χρονικό διάστημα καταρρακτώδεις βροχές που μπορεί να προκαλέσουν μεγάλες καταστροφές (όπως έγινε το 2003).
• Διάβρωση εδάφους και ακτών μέχρι και φαινόμενα ανεμοστρόβιλου, υδροστρόβιλου και τσουνάμι λόγω της διαφοράς θερμοκρασιών (τσουνάμι έχει βιώσει η Σίφνος το 1956 αλλά λόγω σεισμού, αλλά τότε οι συνθήκες στην παράκτια ζώνη ήταν εντελώς διαφορετικές).
• Επίδραση στις καλλιέργειες και τα είδη, λόγω υψηλών θερμοκρασιών και μεγαλύτερης έλλειψης νερού. 
• Αύξηση του κινδύνου πυρκαγιών, ανεξαρτήτως της αιτίας έναρξης (ανθρώπινο λάθος ή και σπινθήρες από καλώδια / μετασχηματιστές του δικτύου ή πτώση κεραυνών. Το θετικό είναι ότι δεν διασχίζουν την περιοχή NATURA δίκτυο καλωδίων ρεύματος, κάτι που μειώνει τους κινδύνους πυρκαγιάς λόγω παρόμοιας αιτίας στην περιοχή)
• Αλλαγές στο νησιωτικό οικοσύστημα, ιδιαίτερα σε είδη που είναι ριζωμένα,
• Μακροχρόνια, άνοδος της στάθμης της θάλασσας και εισβολή θαλάσσιου νερού 
• Πιο έντονη εισβολή ειδών στο θαλάσσιο οικοσύστημα (ψάρια, οστρακοειδή, πλαγκτόν, αχινοί) και στην ξηρά αλλά και σημαντικές αλλαγές των ειδών που ζουν στο βυθό λόγω πολλαπλών επιδράσεων ως αποτέλεσμα της κλιματικής κρίσης (νέα είδη εισβολείς – ξενικά, αλλοιώσεις λόγω υψηλής θερμοκρασίας της θάλασσας) σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες που προκαλούν αλλαγές (αγκυροβόλια σκαφών που ήδη έχουν επηρεάσει παράκτιες θαλάσσιες περιοχές)

Μια ιδιαίτερα κατηγορία κινδύνων αφορούν πιθανές επιπτώσεις στην υγεία και στις αδύναμες έτσι κι αλλιώς ιατρικές και κοινωνικές υποδομές καθώς και την ικανότητά τους να μπορούν να ανταποκριθούν σε πιέσεις και κρίσεις (ανθεκτικότητα κοινωνικών δομών). Οι κίνδυνοι για την υγεία συνδέονται με τους εξής παράγοντες:

• Παρατεταμένη έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες (καύσωνες) που ξεπερνούν τις ανθρώπινες αντοχές και πλήττουν ιδιαίτερα ηλικιωμένα και ευάλωτα άτομα. Παρόλο ότι στα νησιά οι συνθήκες από άποψη θερμοκρασιών διαφέρουν κάποιους βαθμούς σε σχέση με τις θερμοκρασίες στις πόλεις (την αντίστοιχη περίοδο) πχ ενώ οι θερμοκρασίες στην πόλη μπορεί να είναι 38-45 βαθμούς Κελσίου, στα νησιά η θερμοκρασία μπορεί να είναι 2-5 βαθμούς χαμηλότερη), ήδη παρατηρείται το φαινόμενο της δυσφορίας στις υψηλές θερμοκρασίες που καταγράφηκαν το καλοκαίρι 2023. Χρειάζεται να λάβουμε υπόψη ότι είναι πιθανό η κλιματική κρίση να έχει μακροχρόνια επίδραση και στους ανέμους και φαινόμενα όπως τα μελτέμια που δρόσιζαν τόσο την ξηρά όσο και τη  θάλασσα. Πρόσφατη επιστημονική μελέτη καταγράφει 61.000 επιπλέον θανάτους το καλοκαίρι 2022 στην Ευρώπη λόγω υψηλών θερμοκρασιών, με την Ελλάδα να καταλαμβάνει μια από τις πρώτες θέσεις.
• Μετακίνηση προς την εύκρατη ζώνη τροπικών ασθενειών και εντόμων φορέων τροπικών ασθενειών (κίτρινος πυρετός, κουνούπι του Νείλου, χολέρα) και νέων ασθενειών (όπως covid -19 και νέες ζωονόσοι που μπορούν να μεταδίδονται μέσω μετακινήσεων, τουρισμού κ.ά)

Με δεδομένο ότι δεν υπάρχει κάποια σχετική προετοιμασία στην Σίφνο για παρόμοια περιστατικά – μαζικά περιστατικά θερμοπληξίας, απότομη επιδείνωση της υγείας ατόμων που ήδη αντιμετωπίζουν προβλήματα, νέες ασθένειες που μπορεί να εμφανιστούν μέσω της μετακίνησης πληθυσμών – η διάσταση “κλιματική κρίση, ζητήματα υγείας, υποδομές υγείας και κοινωνικής οργάνωσης” πρέπει να αποτελέσει μια σημαντική διάσταση του σχεδιασμού για τη βιωσιμότητα της Σίφνου την επόμενη δεκαετία και μετά. Αφορά το επίπεδο της πρόληψης, της παρακολούθησης και εκπαίδευσης προσωπικού για εντοπισμό παρόμοιων περιστατικών (ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, ενοικιαζόμενα δωμάτια, εθελοντές κ.ά) όσο και έγκαιρης αντίδρασης και παροχής βοήθειας. 

Κίνδυνοι πυρκαγιών, επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην οικονομία

Πολύ συχνά, οι αντιδράσεις στις πιέσεις και τους κινδύνους που σχετίζονται με το κλίμα περιορίζονται σε βραχυπρόθεσμα και χωρίς συνοχή και συνέχεια  τοπικά μέτρα έκτακτης ανάγκης. Ως εκ τούτου, υπάρχει ανάγκη για την οικοδόμηση μακροχρόνιας περιβαλλοντικής, κοινωνικής και οικονομικής ανθεκτικότητας έναντι των κλιματικών κρίσεων σε τοπικό επίπεδο με σχεδιασμό και εφαρμογή στρατηγικών, πολιτικών και πρακτικών που είναι προληπτικές, μακροπρόθεσμες και ολοκληρωμένες. 

Διαφοροποίηση της οικονομίας της Σίφνου την εποχή της κλιματικής κρίσης

Η κλιματική κρίση αλλάζει άμεσα και έμμεσα τα πάντα και στην οικονομία. Οι τελευταίες πυρκαγιές στη Ρόδο και την Κέρκυρα προκαλούν  συναγερμό για το τι θα μπορούσαμε να βιώσουμε στο μέλλον και ωθούν σε μια νέα στρατηγική και δράση για την προσαρμογή. Η κλιματική κρίση δεν ευθύνεται για την έναρξη των πυρκαγιών, αλλά οι κλιματικές συνθήκες θα επηρεάσουν το μέγεθος και τη συχνότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων, τη λειψυδρία (μία από τις αιτίες για περισσότερες και πιο έντονες πυρκαγιές, καύσωνες κ.λπ.).

Το ταξίδι πολλών ανθρώπων μπορεί να επηρεαστεί όχι μόνο από παράγοντες που σχετίζονται με την κλιματική κρίση άμεσα (πχ καύσωνες και  άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα) αλλά και έμμεσα (πχ πυρκαγιές ακόμα και μακριά από τον τόπο προορισμού).  

Η στροφή από τη μη βιώσιμη ανάπτυξη που οδηγεί στην ευπάθεια προς μια πιο βιώσιμη κατεύθυνση είναι ζήτημα επιβίωσης.

Η διαφοροποίηση της οικονομίας θα πρέπει να αποτελεί μέρος μιας ισορροπημένης στρατηγικής για την προσαρμογή της Σίφνου στην κλιματική αλλαγή. Χρειάζεται μια σειρά από βαθιές αλλαγές:

– Μετασχηματισμός του σημερινού μοντέλου τουρισμού. Είναι πιθανό ότι ο θερινός τουρισμός θα είναι σύντομα πολύ ασταθής – ίσως είναι ήδη – και μια κοινωνία που εξαρτάται από αυτό το μοντέλο τουρισμού θα είναι πολύ ευάλωτη, θα διακινδυνεύσει τα πάντα σε περίπτωση μαζικής κατάρρευσής του, όχι μόνο για ένα – δύο χρόνια (όπως κατά τη διάρκεια πανδημίας) αλλά μακροπρόθεσμα. Η εμπειρία της Ρόδου και της Κέρκυρας μετά τις πυρκαγιές το καλοκαίρι του 2023 πρέπει να μελετηθεί σε βάθος. Είναι η κορυφή του παγόβουνου. Οι καύσωνες και οι πυρκαγιές έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην απόφαση για ένα Με δεδομένο ότι δεν υπάρχει καμία σχετική προετοιμασία για παρόμοια περιστατικά, πχ θερμοπληξίες, επιδείνωση της υγείας ατόμων που ήδη αντιμετωπίζουν προβλήματα, η διάσταση αυτή πρέπει να αποτελέσει μια σημαντική διάσταση του σχεδιασμού για τη βιωσιμότητα της Σίφνου την επόμενη δεκαετία και μετά

– Προετοιμάστε την τοπική κοινωνία για “δροσερό” τουρισμό και όχι για τουρισμό κατά τη διάρκεια των θερμών καλοκαιριών. Αυτό δεν είναι εύκολο ζήτημα, καθώς η περίοδος διακοπών, οι υποδομές, ακόμη και η κουλτούρα και ο τρόπος σκέψης τόσο των ταξιδιωτών όσο και των μεσογειακών προορισμών που τους φιλοξενούν είναι σήμερα προσανατολισμένοι προς τον “ήλιο και τη θάλασσα” και όχι προς τη “δροσιά και την περιβαλλοντική – πολιτιστική ανακάλυψη”.

Ο ανοιξιάτικος και ο φθινοπωρινός τουρισμός είναι πιο ασφαλής αυτή τη στιγμή για ένα νέο σχεδιασμό του τομέα λαμβάνοντας υπόψη την δραματική αλλαγή του κλίματος. Η Σίφνος έχει κάποιες καλές ευκαιρίες για τέτοιου είδους τουρισμό, όπως η ύπαρξη μονοπατιών, μια πολύτιμη περιοχή Natura 2000, πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και μια ακόμη υπάρχουσα γεωργική δραστηριότητα που θα μπορούσε να συνδυαστεί με ένα κατεξοχήν φθινοπωρινό/ανοιξιάτικο τουρισμό, τον αγροτουρισμό.

Σε κάθε περίπτωση, η αύξηση της θερμοκρασίας γενικά καθώς και κατά τις θερινές περιόδους θα αυξήσει επίσης τη ζήτηση ενέργειας και νερού. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να προετοιμαστούμε στο πλαίσιο μιας στρατηγικής προσαρμογής από σήμερα και να προσπαθήσουμε να λύσουμε όχι μόνο τα επείγοντα, τρέχοντα προβλήματα αλλά και αυτά, τα πολύ σοβαρά, που θα αντιμετωπίζουμε με αυξανόμενη ένταση τα επόμενα χρόνια. Ο σχεδιασμός για την ενέργεια και το νερό θα πρέπει να αφορά ένα βάθος τουλάχιστον 20ετίας και να εξετάζει διάφορα σενάρια αναγκών και διαχείρισης της ζήτησης.  

Δημιουργία ενός ανοικτού κλιματικού – οικολογικού εργαστηρίου στη Σίφνο σε συνεργασία με την επιστημονική κοινότητα

Προτείνουμε τη δημιουργία ενός ανοιχτού εργαστηρίου παρακολούθησης, συγκέντρωσης επιστημονικών στοιχείων, συμβουλευτικής, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για το κλίμα – ένα κλιματικό και οικολογικό εργαστήριο με έδρα τη Σίφνο με σκοπό:

– να παρακολουθεί στενά την εξέλιξη της κλιματικής κρίσης στη Σίφνο (ως μέρος της εξέλιξης στην Ανατολική Μεσόγειο), ενημερώνοντας την τοπική κοινωνία, επικαιροποιώντας την πολιτική μετριασμού/΄προστασίας του κλίματος (όσον αφορά την συνεισφορά της Σίφνου) και κυρίως την πολιτική προσαρμογής, ευαισθητοποιώντας την τοπική κοινωνία, προτείνοντας νέα μέτρα προς λήψη, προωθώντας την ανθεκτικότητα της κοινωνίας και της οικονομίας,

– να παρακολουθεί/παρατηρεί τις αλλαγές στα χερσαία και θαλάσσια οικοσυστήματα. 

Σύνδεση του οικολογικού – κλιματικού εργαστηρίου με την ευρωπαϊκή ερευνητική κοινότητα και παρόμοια παρατητήρια καθώς και των τοπικών αλιέων με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πληροφοριών για τα Ξενικά Είδη. 

Τα κρίσιμα θέματα μιας πολιτικής μετριασμού της κλιματικής κρίσης και προσαρμογής

Μια στρατηγική μετριασμού της κλιματικής κρίσης / προστασίας του κλίματος και προσαρμογής της Σίφνου στα νέα δεδομένα πρέπει να περιλαμβάνει τα εξής θέματα:

-Συνεργασίες και συμμετοχή σε δίκτυα συνεργασίας. Η συνεργασία και οι συνέργειες με άλλες παρόμοιες περιοχές και νησιά είναι πολύ σημαντικές, καθώς οι ανθρώπινοι και οικονομικοί πόροι και η τεχνογνωσία είναι περιορισμένοι. Για παράδειγμα η συνεργασία και η ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών για τη διατήρηση των ξερολιθιών είναι ένα χρήσιμο και μοναδικό εργαλείο που μπορεί να συμβάλει στη στρατηγική και τις πρακτικές άμυνας κατά των ακραίων καιρικών φαινομένων (προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή), τα οποία γίνονται όλο και πιο συχνά στην περιοχή λόγω της κλιματικής κρίσης. Υπάρχουν  πολλά νησιά και περιοχές που δίνουν πολύ μεγάλη σημασία στην διατήρηση των ξερολιθιών. Η Σίφνος μπορεί να μάθει και να επωφεληθεί από παρόμοιες καλές πρακτικές.

– Παρατήρηση των επιπτώσεων της κλιματικής και οικολογικής κρίσης σε τοπικό επίπεδο (π.χ. αύξηση της θερμοκρασίας, αλλαγές στην αντίληψη των μεταβολών της θερμοκρασίας από τα οικοσυστήματα αλλά και το ανθρώπινο σώμα, επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, θαλάσσια είδη κ.λπ.)

– Τοπική, βιώσιμη, ανθεκτική, ολοκληρωμένη, κυκλική πολιτική τροφίμων στη Σίφνο. Η γεωργία στην εποχή της κλιματικής κρίσης, τοπικοί σπόροι, ποικιλίες, κουζίνα, επισιτιστική ασφάλεια – ανθεκτική γεωργία

– Προστασία του εδάφους / αναγεννητική γεωργία

– Μακροχρόνια συντήρηση ξερολιθιάς

– Νερό για την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον

– Φύση και χερσαία και θαλάσσια βιοποικιλότητα – Προστασία, παρακολούθηση

– Πρόληψη, έγκαιρη αντιμετώπιση και καταπολέμηση πυρκαγιών και άλλων κινδύνων

– Βελτίωση της πολιτικής προστασίας απέναντι σε ακραία καιρικά φαινόμενα

– Καινοτομία για την ενίσχυση της τοπικής υγείας και ανθεκτικότητας, ανάπτυξη νέων κοινωνικών υποδομών 

– Δημιουργία νέων δομών, επανεκπαίδευση και επανακατάρτιση υπαρχόντων επαγγελμάτων, νέα νέοι ρόλοι κρίσιμων επαγγελμάτων (αλιείς, γεωργοί, κτηνοτρόφοι) για την προστασία του φυσικού χερσαίου και θαλάσσιου περιβάλλοντος σε συνδυασμό με μια νέα ανθεκτική και βιώσιμη οικονομία και κοινωνία

Για την ελληνική πραγματικότητα, όπου ο σχεδιασμός μέχρι την υλοποίηση χρειάζονται πάνω από 20 χρόνια, υπάρχουν μεγάλοι κίνδυνοι να μείνει η Σίφνος χωρίς σχέδιο μπροστά στα μεγάλα προβλήματα που συνδέονται με την κλιματική κρίση, χωρίς να έχει προετοιμαστεί εγκαίρως για τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Επομένως ένα Σχέδιο Δράσης χρειάζεται να συνοδεύεται από υποστηρικτικά εργαλεία εφαρμογής, ενδυνάμωσης της τοπικής κοινωνίας και με δομές υποστηρικτικές και με άτομα τα οποία θα έχουν εκπαιδευτεί για να είναι σε θέση να υλοποιήσουν  τον σχεδιασμό. Αναγκαίοι είναι και οι οικονομικοί πόροι και τα χρηματο-οικονομικά εργαλεία για την τεράστια μετάβαση σε ένα νέο μοντέλο οικονομίας, κοινωνικής οργάνωσης και ανάπτυξης των αναγκαίων περιβαλλοντικών και κοινωνικών υποδομών. Το πρόγραμμα  GRAPE όπως και το SMILO MED έθεσαν τις πρώτες βάσεις. Τώρα χρειάζεται η επιτάχυνση του βηματισμού. 

Σχετικά με το πρόγραμμα COSME – GRAPE

Το έργο GRAPE, “Τοπικά κοινωνικά πράσινα σχέδια δράσης για μικρά και περιφερειακά μέρη”, αποσκοπεί στη συνεργασία σε στρατηγικές κοινωνικής και πράσινης ανθεκτικότητας για την προώθηση τοπικών λύσεων σε τοπικά προβλήματα.  Συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του προγράμματος για την ενιαία αγορά (SMP-COSME). Ξεκίνησε τον Μάιο του 2022 και θα ολοκληρωθεί τον Οκτώβριο του 2023. 

Περιλαμβάνει 4 μικρούς ευρωπαϊκούς δήμους από αγροτικές, ορεινές και νησιωτικές περιοχές: Malegno (Ιταλία), Mirabella Imbaccari (Ιταλία), Bonares (Ισπανία), Σίφνος (Ελλάδα). Κάθε δήμος υποστηρίζεται από έναν τοπικό φορέα κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας: Sol.Co Camunia (Malegno), Fondazione di Comunità di Messina (Mirabella Imbac

cari), COOPINTE (Bonares), Wind of Renewal (Σίφνος). Αυτές οι τοπικές συμπράξεις υποστηρίζονται περαιτέρω από ένα ευρωπαϊκό δίκτυο, το REVES – Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πόλεων και Περιφερειών για την Κοινωνική Οικονομία και το FAECTA, το δίκτυο συνεταιρισμών της Ανδαλουσίας.  Επικεφαλής αυτής της κοινοπραξίας είναι το Κοινοτικό Ίδρυμα της Μεσσίνας / Fondazione di Comunità di Messina (Σικελία, Ιταλία).

Το έργο αποσκοπεί στον εντοπισμό και την προώθηση ανθεκτικών στρατηγικών για την αντιμετώπιση των οικονομικών, ενεργειακών και κλιματικών κρίσεων σε τοπικό επίπεδο και στη χάραξη διαδρομών για μια βιώσιμη και δίκαιη πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, αναπτύσσοντας τοπικές λύσεις για τις τοπικές ανάγκες. Στο πλαίσιο αυτό, η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία συμβάλλει στην “εδαφική ανθεκτικότητα” μέσω του πειραματισμού καινοτόμων λύσεων που βασίζονται στην αλληλεγγύη, κινητοποιώντας τους τοπικούς φορείς να συνεργαστούν και να χρησιμοποιήσουν τους πόρους τους για να προσαρμοστούν στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν.

50 άτομα από τη Σίφνο, την Κύθνο, την Τήνο, την Κέα, τη Σύρο, την Πάρο, το CPF, το Ίδρυμα Ευγενίδου, την Ελληνική Εταιρία Προστασίας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, το Σύλλογο ΑΜΠΑΣΑΔΑ της Τήνου, τον Αρχίλοχο Πάρου, το Σύλλογο Φίλων Αρχαιολογικού Μουσείου Νήσου Κύθνου και φοιτητές αρχιτεκτονικής συμμετείχαν στο εργαστήριο εκπαίδευσης στην πράξη και ανταλλαγής γνώσεων, εμπειριών και καλών πρακτικών σε θέματα ξερολιθιάς, 24, 25 και 26 Οκτωβρίου στη Σίφνο.

Τις δράσεις οργάνωσε ο ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ σε συνεργασία με τον Αγροτικό και Μελισσοκομικό Συνεταιρισμό Σίφνου, το δίκτυο μικρών νησιών SMILO και την Ομάδα ΦΛΕΑ  με αντικείμενο: τη σημασία της διατήρησης της για τη γεωργία, το περιβάλλον, το νερό, τον πολιτισμό και το κλίμα. 

Λόγω των προβλημάτων ακτοπλοϊκών συνδέσεων δεν ήταν τελικά εφικτή η συμμετοχή εκπροσώπων από το ΜΙΤΑΤΟ (Αμοργός), το ΚΠΕ Κορθίου (Άνδρος) καθώς και ενδιαφερομένων από τα Κουφονήσια και τη Σίκινο.

Στις δραστηριότητες στο πεδίο όσο και στις συζητήσεις συμμετείχε ο εκπρόσωπος του Ιδρύματος Ευγενίδου Χάρης Καζαντζίδης που απηύθυνε και σε σχετικό χαιρετισμό εκ μέρους του ιδρύματος.

Επίσης, συμμετείχαν ο δ/ντής του δικτύου μικρών νησιών SMILO Sylvain Petit που στον χαιρετισμό του αναφέρθηκε στο πρόγραμμα SMILO MED για τη Βιώσιμη Διαχείριση των Φυσικών Πόρων της Σίφνου που υλοποιούν μαζί οι δυο φορείς (Άνεμος Ανανέωσης και SMILO).

Χαιρετισμό εκ μέρους του CPF απηύθυνε η Νάσια Κασέλα.

Τις εκδηλώσεις συντόνισε ο Νίκος Χρυσόγελος, πρόεδρος του Ανέμου Ανανέωσης

Εργαστήριο στο χωράφι, προβολές ταινιών και συζητήσεις για τις ξερολιθιές

Η δραστηριότητα οργανώθηκε σε δύο επίπεδα:

• τα πρωινά 24, 25 και 26 Οκτωβρίου, πρακτικές αποκατάστασης ξερολιθιάς στο πεδίο, με στόχο την πρακτική εκπαίδευση αλλά και την καταγραφή της τεχνικής και της γνώσης με τη βοήθεια 3 Σιφνιών τεχνιτών ξερολιθιάς: Νίκος Κακάκης, Γιώργος Λουκιανός και Γιάννης Ποριώτης 
• τα απογεύματα 25 και 26 Οκτωβρίου (18.30 – 21.30) στο Ίδρυμα Πρόκου, προβολές ταινιών και  συζητήσεις για το ρόλο και τη σημασία των ξερολιθιών για την καλλιέργεια, το νερό, το περιβάλλον αλλά και για την προστασία μας απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα, ανταλλαγές καλών πρακτικών, μεταφορά τεχνογνωσίας.

Τετάρτη 25/10:

• Προβολή του ντοκιμαντέρ: “Πέτρα και Χρόνος. Οι ξερολιθιές της Κύθνου“. του Γιάννη Σπηλιόπουλου, μία παραγωγή του Δήμου Κύθνου και του Συλλόγου Φίλων Αρχαιολογικού Μουσείου Νήσου Κύθνου
• Προβολή του  ντοκιμαντέρ, “Οι γητευτές της πέτρας“, του Γιάννη Μαχαίρα, διάρκειας 30′, το οποίο αναφέρεται στο έργο των αδελφών Γκούμα, που ήταν δεξιοτέχνες και από τους πιο ξακουστούς πετράδες της Κύθνου.
• Χαιρετισμός του διευθυντή του δικτύου μικρών νησιών SMILO Sylvain Petit.
• Συζήτηση για τις τεχνικές της ξερολιθιάς και πρωτοβουλίες σε διάφορα νησιά (Τήνος, Αμοργός, Σίφνος, Κύθνος). Η σημασία και ο ρόλος της ξερολιθιάς για την αναγεννητική γεωργία, την προστασία του εδάφους, την διατήρηση της βιοποικιλότητας και την άμυνα απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα λόγω κλιματικής κρίσης.

Πέμπτη 26/10

• Προβολή της ταινίας: “Ξερολιθιές. Στηρίγματα στο Αιγαίο“, παραγωγοί: Αμαλία Ζέπου, Λυδία Καρρά, φωτογραφία: Χρήστος Ασημακόπουλος, Μοντάζ: Ελένη Τόγια (2011). H ταινία καταγράφει αυθεντικές στιγμές παραδοσιακών κτιστάδων στη Σίφνο που επικοινωνούν αυτο-σχεδιάζοντας με δίστιχα ενώ διδάσκουν σε εθελοντές την τέχνη του κτισίματος και της συντήρησης της ξερολιθιάς. Η εικοσάλεπτη ταινία είναι μια εισαγωγή στην πανάρχαια και πλούσια αυτή τέχνη, “με πάνω από 20 διαφορετικές λέξεις της τοπικής διαλέκτου να περιγράφουν την έννοια τ ης πέτρας. Οι ξερολιθιές όχι μόνο σώζουν το χώμα από τη διάβρωση και το νησί από την ερημοποίηση, αλλά πλαισιώνουν ένα δίκτυο μονοπατιών που προσελκύει όλο και περισσότερους πεζοπόρους, διευρύνοντας χρονικά και ποιοτικά την τουριστική περίοδο. Κι έτσι, κατά τη διάρκεια της ταινίας, βιώνει και ο θεατής τη διάσωση“.
• Προβολή ψηφιακού υλικού για τις ξερολιθιές της Κύθνου, “Τα στήματα της Κύθνου“, του Δημήτρη Μπακάλη. Έζησε την τριετία 2020-23 στην Κύθνο δουλεύοντας ως εκπαιδευτικός στο δημοτικό σχολείο του νησιού. “Οι φωτογραφίες τραβήχτηκαν σε διάφορες εποχές σε περιηγήσεις στα υπέροχα μονοπάτια του νησιού“. Στην Κύθνο, κατά τη γνώμη του, “υπάρχουν ακόμη, οι πιο εξαιρετικές ξερές λιθοδομές στις Κυκλάδες σε πολύ καλή κατάσταση. Χαρακτηριστικό τους είναι τα στήματα, τα οποία συνεργούν σε μια ξεχωριστή αισθητική απεικόνιση, πολυμορφία και δυναμική αλληλεπίδραση με το περιβάλλον τους και με τους ανθρώπους. Στους λίθινους αυτούς φράχτες ο Κυθνιός, με “κυκλώπεια” διάθεση, ανακάτεψε το τυχαίο, την τεχνική, την ανάγκη και το παιχνίδι. Κατασκεύασε άπειρες φόρμες για αιώνες εκφράζοντας την ταυτότητα του. Αναζητώντας στοιχεία ταυτότητας στην εκπαίδευση των παιδιών της Κύθνου, ασχοληθήκαμε με την ξερολιθιά και πραγματοποιήσαμε μια δράση επιδιόρθωσης βουλισμένης ξερολιθιάς με την καθοδήγηση του τεχνίτη Γιάννη Φιλιππαίου. Ο Γιάννης Σπηλιόπουλος επιμελήθηκε το βίντεο της δράσης“.
• Σύντομη παρουσίαση της δουλειάς του συλλόγου ΑΜΠΑΣΑΔΑ στην Τήνο και του μήνα δράσης για τις ξερολιθιές που οργανώνει τον Νοέμβριο.
• Σύντομη παρουσίαση από τον Νίκο Χρυσόγελο του ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΡΑΣΗΣ για τη Σίφνο την εποχή της κλιματικής κρίσης που προετοίμασε ο Άνεμος Ανανέωσης στο πλαίσιο του προγράμματος GRAPE.
• Συζήτηση για την εμπειρία από το 3ήμερο εργαστήριο αποκατάστασης ξερολιθιές

Στόχοι που είχαν τεθεί – και επιτεύχθηκαν:

• μεταφορά γνώσης και των διαφόρων πρακτικών στα νησιά
• ανταλλαγή εμπειριών
• ενίσχυση της συνεργασίας και της δικτύωσης μεταξύ πρωτοβουλιών που αγωνίζονται για την διατήρηση της ξερολιθιάς.

Από τη συνάντηση προέκυψε το ενδιαφέρον να συνεργαστούμε για να παρέμβουμε από κοινού σε περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για μια συγκροτημένη πολιτική και την διαμόρφωση / αξιοποίηση εργαλείων που θα κάνουν βιώσιμη την προστασία των ξερολιθιών στα νησιά.

Η όλη εμπειρία θα αξιολογηθεί και θα αποτελέσει τη βάση για την προετοιμασία – σε συνεργασία με τοπικούς και εκπαιδευτικούς φορείς – μιας “φθινοπωρινής σχολής” εκπαίδευσης, ανάπτυξης ικανοτήτων και δεξιοτήτων καθώς και ανταλλαγής εμπειριών στην παραδοσιακή τεχνική αποκατάστασης ξερολιθιών στη Σίφνο και για παρόμοιες δραστηριότητες από κοινού σε άλλα νησιά των Κυκλάδων. Ήδη εργαστήρια πραγματοποιούνται στην Αμοργό, την Τήνο, την Άνδρο από τους εκεί φορείς.  

Τον Μάιο του 2024, ο Άνεμος Ανανέωσης θα φιλοξενήσει εκπροσώπους φορέων από νησιά από Γαλλία, Κροατία και Μάλτα, σε συνεργασία με το δίκτυο μικρών νησιών SMILO. Ένα από τα κεντρικά θέματα αυτής της συνάντησης αφορά την ξερολιθιά και την ανταλλαγή εμπειρίας μεταξύ 4 νησιωτικών περιοχών (Friul – Γαλλία, Gozo – Μάλτα, Pakleni – Κροατία, Σίφνος – Ελλάδα). 

Βίντεο από το εργαστήριο https://www.facebook.com/nikos.chrysogelos.b/videos/301975342686189

Οι τοίχοι από ξερολιθιά είναι μια τεχνική – “λύση που βασίζεται στη φύση”

Η οικολογική, οικονομική και πολιτιστική σημασία των ξερολιθικών τοίχων είναι ιδιαίτερα σημαντική σήμερα, αλλά παρόλα αυτά αφήνουμε τις ξερολιθιές να καταρρεύσουν ή καταστρέφονται ή απαξιώνονται. Και όμως η σημασία τους είναι πολύ μεγάλη:

– Για την καλλιέργεια των εδαφών, χάρη στη δημιουργία επίπεδων αγρών, γνωστών ως “αναβαθμίδων” (πεζούλες)

– Για τη συγκράτηση του νερού της βροχής και τον εμπλουτισμό των υπόγειων αποθεμάτων

– Για προστασία από τη διάβρωση από τον άνεμο και τη βροχή

– Ως άμυνα κατά των ακραίων καιρικών φαινομένων που προκαλούνται από την εντεινόμενη κλιματική κρίση. Οι ξερολιθιές είναι η βασική άμυνα στα νησιά απέναντι στην διάβρωση των εδαφών, τις πλημμύρες και τους κινδύνους από τοπικούς τυφώνες, ανεμοστρόβιλους, υδροστρόβιλους και τσουνάμι ως συνέπεια της εντεινόμενης κλιματικής κρίσης.

– Ως μνημείο του άυλου παγκόσμιου ανθρώπινου πολιτισμού.  Όλο αυτό το θαυμάσιο δίκτυο δεν είναι μόνο πέτρες αλλά και γνώση και μαεστρία, στο πλαίσιο αυτού που σήμερα αποκαλούμε “λύσεις που βασίζονται στη φύση” ή πράσινες υποδομές. Στην πραγματικότητα, η τέχνη της ξερολιθιάς έχει πλέον αναγνωριστεί ως εγγράφεται στον αντιπροσωπευτικό κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας (UNESCO)

Η οικονομική αξία που αγνοείται ή απαξιώνεται

Οι τοίχοι από ξερολιθιά έχουν τεράστια οικολογική, πολιτισμική αλλά και οικονομική αξία που όμως σταδιακά απαξιώνεται. Αυτό το μοναδικό ανθρώπινο κατασκεύασμα σε ένα μικρό νησί θα απαιτούσε πολλά δισεκατομμύρια ευρώ για να δημιουργηθεί σήμερα. Με δεδομένο ότι η αποκατάσταση 100 μέτρων ξερολιθιών μπορεί να κοστίζει σήμερα έως και 10.000 ευρώ, ακόμη και αν υπήρχε το ανθρώπινο δυναμικό για τέτοιου είδους έργα μεγάλης κλίμακας, θα χρειάζονταν περισσότερα από 300.000.000 ευρώ για να επισκευαστεί το υφιστάμενο μήκος ξερολιθιάς μία φορά, επί τόπου, αν καταρρεύσει ή καταστραφεί. Και όμως, οι εργασίες αυτές γίνονταν συνεχώς για χιλιάδες χρόνια από τους τους αγρότες, κυρίως, και πιο σπάνια από άλλους, χωρίς να διαθέτουν ανάλογους πόρους.

Ωστόσο, η κατασκευή αυτών των ξερολιθιών από την αρχή θα ήταν ένα φαραωνικό έργο.  Είναι άλλο πράγμα η επισκευή των ξερολιθιών όπου πέφτουν, χρησιμοποιώντας ξανά τις πέτρες που βρίσκονται εκεί κοντά που έχουν πέσει, και άλλο η προσπάθεια κατασκευής τους από την αρχή.  Για να φτιαχτεί από την αρχή μια ξερολιθιά θα έπρεπε να μαζευτούν πέτρες από το χωράφι ή από χώρο εκεί κοντά και να μεταφερθούν στο συγκεκριμένο σημείο για την κατασκευή της ξερολιθιάς. Σπάνια χρησιμοποιούνται εργαλεία για το δούλεμα της πέτρας κατά την αποκατάσταση της ξερολιθιάς που έχει πέσει, αλλά η από την αρχή κατασκευή της θα απαιτούσε περισσότερη εργασία και χρήση κάποιων εργαλείων.

Αν δεν υπήρχαν οι τοίχοι ξερολιθιάς, θα έπρεπε να τους εφεύρουμε στα νησιά για λόγους άμυνας απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα. Ωστόσο, για να χτιστεί αυτό το “σιφνέικο τείχος” από το μηδέν (κάτι ανάλογο με το Σινικό Τείχος, τηρουμένων των αναλογιών) θα απαιτούνταν σήμερα τεράστιοι πόροι και ανθρώπινη εργασία χιλιάδων ανθρώπων για πολλά χρόνια. Εάν αυτό το μοναδικό “μνημείο” και η άμυνα μας απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα εξαφανιστούν, ίσως χρειαστούν περισσότερα από 300 δισεκατομμύρια ευρώ μόνο στη Σίφνο για να ξαναχτιστεί σε κάποιο μακρινό μέλλον αυτό το δίκτυο πέτρας χωρίς συνδετικό υλικό (ξερολιθιά) που κληρονομήσαμε.

Με δεδομένη τη σημασία τους ακόμα και την οικονομική αξία τους, θα πρέπει να φροντίσουμε όχι μόνο να μην αφεθούν να καταρρεύσουν οι ξερολιθιές αλλά και να μην καταστρέφονται όταν χτίζονται διάφορες κατοικίες, τουριστικές επιχειρήσεις κ.ά. Ενώ υπάρχει νομοθεσία και ειδική φροντίδα για μνημεία που είναι πιο πρόσφατα, δεν υπάρχει κάτι ανάλογο για την προστασία των ξερολιθιών που είναι έργα χιλιάδων χρόνων και περικλείουν γνώση, μνήμες, πολιτιστική κληρονομιά. Εξάλλου εγγράφηκαν στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας. Θα πρέπει, λοιπόν, να υπάρξει ειδική ρύθμιση που θα απαγορεύει την καταστροφή αυτών των μνημείων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. Και θα πρέπει η διασφάλιση των ξερολιθιών να είναι ξεκάθαρος όρος σε κάθε σχέδιο και αδειοδότηση οικοδομικών εργασιών, δημόσιων ή ιδιωτικών έργων. 

Οι ξερολιθιές στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας

Οι ξερολιθιές δεν είναι μόνο πέτρα, αλλά και γνώση, εμπειρία και πολιτισμός. Αυτό αναγνωρίζεται πλέον σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Για το λόγο αυτό οι ξερολιθιές και η γνώση που περιέχουν – η οποία αποτελεί επίσης τοπικό πλούτο – έχουν εγγραφεί στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας.

Η Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO, μετά από πρόταση της Κροατίας, της Κύπρου, της Γαλλίας, της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Σλοβενίας, της Ισπανίας και της Ελβετίας, εγγράφει τις γνώσεις και τις τεχνικές κατασκευής τοίχων από ξερολιθιά στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας.

Η απόφαση αναφέρει: “Οι κατασκευές αυτές μαρτυρούν τις μεθόδους και τις πρακτικές που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι από την προϊστορία έως σήμερα για να οργανώσουν τον χώρο διαβίωσης και εργασίας τους, βελτιστοποιώντας τους τοπικούς φυσικούς και ανθρώπινους πόρους“.

Η απόφαση αναγνωρίζει τον οικολογικό ρόλο των ξερολιθιών: “Παίζουν ζωτικό ρόλο στην πρόληψη κατολισθήσεων, πλημμυρών και χιονοστιβάδων και στην καταπολέμηση της διάβρωσης του εδάφους και της ερημοποίησης, ενισχύοντας τη βιοποικιλότητα και δημιουργώντας κατάλληλες συνθήκες μικροκλίματος για τη γεωργία. Οι φορείς και οι επαγγελματίες περιλαμβάνουν τις αγροτικές κοινότητες όπου το στοιχείο είναι βαθιά ριζωμένο, καθώς και τους επαγγελματίες της κατασκευαστικής βιομηχανίας. Οι κατασκευές από ξηρολιθοδομή γίνονται πάντα σε απόλυτη αρμονία με το περιβάλλον και η τεχνική αυτή αποτελεί παράδειγμα αρμονικής σχέσης μεταξύ ανθρώπου και φύσης. Η πρακτική διαδίδεται κυρίως μέσω της πρακτικής εφαρμογής προσαρμοσμένης στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε τόπου”. 

“Η τέχνη των ξερολιθιών συνδυάζει μια ευρέως διαδεδομένη τεχνική με τον σεβασμό στις τοπικές συνθήκες και την αποκλειστική χρήση τοπικών δομικών υλικών. Προωθώντας τον κοινό χαρακτήρα της παραδοσιακής τεχνογνωσίας, η πρακτική αυτή απορρέει από την ανάγκη να καθαριστεί η γη για γεωργικούς σκοπούς και να χρησιμοποιηθούν πέτρες για την κατασκευή δομών υψηλής λειτουργικότητας. Οι πτυχές αυτές καταδεικνύουν τον θεμελιώδη ρόλο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς στη δημιουργία και τη διατήρηση του περιβάλλοντος διαβίωσης. Η ευρεία διάδοση της πρακτικής και το υψηλό επίπεδο προστασίας των μνημείων από ξερολιθιές θα συμβάλλει σημαντικά στην προώθηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς εν γένει. Θα αναπτυχθούν οι υφιστάμενες συνέργειες μεταξύ των κοινοτήτων και των συνεργαζόμενων οργανισμών, αναδεικνύοντας τους δεσμούς και τις κοινές αξίες των επαγγελματιών“.

Η τέχνη της οικοδόμησης ξηρών πέτρινων τοίχων:

 “Ο χτίστης της ξερολιθιάς (ξερολιθοπλάστης) χορεύει, κινείται δεξιά – αριστερά αρμονικά, εντοπίζει τη σωστή πέτρα, την πιάνει και την τοποθετεί στη σωστή θέση, δεν την πετσοκόβει, την προσαρμόζει” Νίκος Κακάκης

Οι δραστηριότητες υλοποιήθηκαν με την ευγενική υποστήριξη του δικτύου μικρών νησιών SMILO και του προγράμματος  SMILO MED, του προγράμματος  GRAPE, του  Cyclades Preservation Fund (CPF), του Ιδρύματος Ευγενίδου, του Ιδρύματος Στυλιανού Πρόκου και της Aegean Sea Lines