Η ομάδα ΦΛΕΑ, σε συνεργασία με την Ομάδα Περιβάλλοντος και την Αρχιτεκτονική Επιτροπή του Δήμου Σίφνου καθώς και την ΚοινΣΕΠ «Άνεμος Ανανέωσης» (στο πλαίσιο του προγράμματος SMILO MED) οργάνωσαν στις 27 και 28 Οκτωβρίου στο Ίδρυμα Πρόκου ένα εργαστήριο για το τοπίο της Σίφνου που κινδυνεύει. Στόχος του εργαστηρίου ήταν να αναδείξει τις πιέσεις που υφίσταται σήμερα το τοπίο της Σίφνου, να επισημάνει τη σημασία του τοπίου για τη συνέχιση του πολιτισμού και της κοινότητας και να αναζητήσει τα εργαλεία και τις συνέργειες με τα οποία αυτή η επερχόμενη υποβάθμιση μπορεί να αναχαιτιστεί ή και να ανατραπεί.
Το τοπίο
Το τοπίο όπως αναγνωρίστηκε από τη Σύμβαση της Φλωρεντίας είναι μια σύνθετη έννοια και περιλαμβάνει το φυσικό περιβάλλον και την επέμβαση του ανθρώπου σε αυτό, οικιστική, παραγωγική και πολιτιστική. Είναι ένα δημόσιο αγαθό και οφείλουμε να το προστατεύσουμε. Ταυτόχρονα είναι και το Νο 1 brand του Ελληνικού τουρισμού.
Η σταδιακή υποβάθμιση
Όπως μας είπε ο Νίκος Μπεόπουλος, Ομ. Καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, το τοπίο της Σίφνου διαμορφώθηκε από μια κοινωνία με αποκλειστικά γεωργικό χαρακτήρα και μικρούς κλήρους, που ζούσε σε ένα απομονωμένο και άνυδρο περιβάλλον με μεγάλες κλίσεις και έπρεπε να εξασφαλίσει την αυτάρκειά της. Έτσι διαμορφώθηκε το βαθμιδωτό τοπίο, με τις αναβαθμίδες να ελέγχουν την κίνηση των νερών και να εμποδίζουν τη
διάβρωση. Όσο η γεωργία είναι παραγωγική οι άνθρωποι επιδιορθώνουν και συντηρούν τις αναβαθμίδες. «Αν δεν παρήγαγες κριθάρι και σιτάρι δεν θα είχες ψωμί στο τραπέζι» όπως χαρακτηριστικά μας είπε ο Αντιδήμαρχος Γιώργος Λουκής.
Το τοπίο άρχισε να υποβαθμίζεται σταδιακά από το τέλος της δεκαετίας του 50 όταν η εκμηχάνιση της γεωργίας στη βόρεια και κεντρική Ελλάδα και οι νέες ποικιλίες που δημιουργήθηκαν οδήγησαν στην εγκατάλειψη της γεωργίας στη Σίφνο και σε όλες τις Κυκλάδες, αφού το κόστος της παραγωγής ήταν μεγάλο αλλά και η απόδοση χαμηλή. Έτσι οι αναβαθμίδες σταδιακά εγκαταλείπονται και το βαθμιδωτό τοπίο καταρρέει. Ταυτόχρονα χάνεται και η πλούσια βιοποικιλότητα που περιλαμβάνει πλήθος σπόρων που άντεχαν στην ξηρασία και στις επιθέσεις των ξενιστών. Το κενό που δημιουργείται καταλαμβάνει ο τουρισμός.
Η Ελένη Τζιρτζιλάκη, Δρ. Αρχιτέκτων-Εικαστικός, μίλησε για τη σύνδεση της γης με το τοπίο και με το σώμα μας. Αναφέρθηκε στις κοινότητες των ιθαγενών στις οποίες είναι ισχυρή αυτή η σύνδεση. Την απασχολεί το εύθραυστο χειροποίητο τοπίο της Σίφνου και η δυστοπία του παρόντος. Αναφέρθηκε στην αρχιτεκτόνισσα Αναστασία Τζάκου και στην περιγραφή της για το τοπίο της Σίφνου στη σημασία που είχαν οι καλλιέργειες, οι αναβαθμίδες και η ενδιάμεση κλίμακα (1979), στη Νίνα Βαλλή Φιλίππου, στην Jeannie Campbell, στον Παναγιώτη Τέτση, στον Αριστομένη Προβελέγγιο, στον Freidrix Wagner που ξεχώρισαν αυτό το τοπίο. Το τοπίο αυτό διαμορφώθηκε από τις καθημερινές πρακτικές των ανθρώπων που το κράτησαν ζωντανό, ως διαδικασία κοινωνικής οργάνωσης σε συνέχεια στον χρόνο.
Η οικιστική έκρηξη
Σύμφωνα με το Σέτο Κανακάρη, Αρχιτέκτονα και το Θοδωρή Πολενάκη, Πρόεδρο του Συλλόγου Επαγγελματιών και Εμπόρων Σίφνου, από τις αρχές του 2000 αρχίζει η έντονη οικιστική ανάπτυξη, κυρίως σε εκτός σχεδίου περιοχές. Αρχικά με μικρές οικοδομές που στη συνέχεια γίνονται όλο και μεγαλύτερες. Σε αυτό συνετέλεσε η πριμοδότηση των υπόσκαφων κατασκευών με 100% επί πλέον δόμηση που χτίζονται σε περιοχές με μεγάλη κλίση και ξεκοιλιάζουν το τοπίο. Έτσι σήμερα περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους όπως η Πουλάτη έχουν κατακλειστεί από υπερμεγέθεις οικοδομές, ακόμα και μέσα στη ζώνη προστασίας των 150 μ. γύρω από τη μονή της Παναγιάς της Πουλάτης. Αναμένεται ότι η επικείμενη ασφαλτόστρωση του δρόμου θα επιταχύνει την δόμηση. Αντίστοιχη κατάσταση έχει διαμορφωθεί στην κοιλάδα του Φάρου όπου διώροφες οικοδομές ξεφυτρώνουν στην
πλαγιά, ενώ σειρά φαίνεται να παίρνει η άλλη περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, η περιοχή της Χρυσοπηγής. Ξένα αρχιτεκτονικά γραφεία φέρνουν έτοιμες λύσεις που δεν συνάδουν με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Κυκλαδίτικου τοπίου.
Ο Θοδωρής Πολενάκης τόνισε ότι λείπει ένας στρατηγικός σχεδιασμός για το πως θέλουμε να εξελιχθεί το νησί και ότι είναι ευθύνη του Δήμου να τον καταστρώσει και να τον υλοποιήσει. Τέλος διάβασε ένα απόσπασμα από το μανιφέστο του Friedrich Wagner (2016) που χαρακτηριστικά έγραφε ότι πρέπει να επιβραδύνουμε και να μείνουμε στην κίνηση του βαδίσματος για να μπορούμε να παρατηρούμε τη λεπτομέρεια γύρω μας.
Για την αναπόφευκτη νυχτερινή φωτορύπανση και πως μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε μας μίλησε ο Άλκης Λεμπέσης, Οικονομολόγος. Ανέδειξε την σημασία των διαφορετικών φωτιστικών επιλογών που σήμερα υπάρχουν, όπως για παράδειγμα χαμηλά φώτα στις εισόδους των κτημάτων, όχι εκτυφλωτικούς λαμπτήρες στις κολώνες της ΔΕΗ ή και ακόμα κανένα φως σε ορισμένα σημεία για να επανασυνδεθούμε με την νύχτα και το σκοτάδι που είναι και αυτά μέρος του ανέγγιχτου τοπίου που αναζητούμε.
Το τοπίο και η πολιτιστική κληρονομιά
Τη σημασία του ζωντανού τοπίου επεσήμανε ο Νίκος Αναστασόπουλος, Αναπλ. Καθηγητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ, φέρνοντας παραδείγματα από διάφορα μέρη της γης. Το ζωντανό τοπίο προϋποθέτει την ύπαρξη του ανθρώπου, ενώ δείκτες είναι το ποσοστό βιοποικιλότητας και ζωής. Παράδειγμα οι περιστεριώνες της Τήνου όπου τα περιστέρια αποτελούν τροφή ενώ οι κουτσουλιές τους λίπασμα, ένα παράδειγμα κυκλικής οικονομίας με υψηλό ποσοστό βιοποικιλότητας. ‘Όμως οι αναβαθμίδες δεν θα μπορέσουν να συντηρηθούν αν δεν εμπλουτιστούν με νέες λειτουργίες, όπως η καλλιέργεια αμπελώνων ή αρωματικών φυτών.
Για μια καταγραφή των αγροτικών κτισμάτων που έγινε το 2009 κατά μήκος των 8 διαδρομών πολιτιστικού ενδιαφέροντος, μας μίλησε η Κατερίνα Κανακάρη, Δρ. Περιβαλλοντολόγος. Καταγράφηκαν συνολικά 1270 κτίσματα που περιλάμβαναν εκτός από τις ξερολιθιές, μονοπάτια, εκκλησίες (ως τοπόσημα πολιτιστικού ενδιαφέροντος), αρχαίους πύργους, ασβεστοκάμινα, στάβλους, κατοικίες, γεφύρια, νερόμυλους, στέρνες, πηγές, περιστεριώνες, αλώνια, ανεμόμυλους κ.ά . Για τα κτίσματα αυτά έγινε ποσοτική και ποιοτική ανάλυση, σε τι κατάσταση βρίσκονται, πόσα βρίσκονται σε κίνδυνο, ποιος είναι ο ιδιοκτήτης τους. Σε μια μεταγενέστερη επίσκεψη διαπιστώθηκαν δυστυχώς μη αναστρέψιμες επεμβάσεις όπως αλλοιώσεις μονοπατιών, καταστροφή των αγροτικών κτισμάτων και οικοπεδοποίηση. Κλειδί για τη σωτηρία τους είναι να τα αγκαλιάσει η τοπική κοινωνία.
Δυστυχώς για τη Σίφνο δεν φρόντισε να περιληφθεί στο ΠΔ 102/2002 (το γνωστό ως διάταγμα Σηφουνάκη) με το οποίο μεταξύ άλλων απαγορεύεται η κάθε είδους καταστροφή ή αλλοίωση των αγροτικών κτισμάτων. Η μακρά ιστορίας της αγγειοπλαστικής στη Σίφνο και η αναπόσπαστη σχέση της με το τοπίο θα μπορούσε να παίξει πολύ σημαντικό ρόλο για την επικοινωνία της σημασίας του τοπίου προς το ευρύ κοινό αλλά και σαν εκπαιδευτικό υλικό για τους μαθητές στα σχολεία.
Σήμερα στη Σίφνο υπάρχουν 14 ενεργά αγγειοπλαστεία τα οποία κατέγραψε ο Jacob Moe από το δίκτυο Αρχιπέλαγος, καθώς και η ιστορική συλλογή Ξενάκη από χρηστικά πήλινα αντικείμενα που θα εκτεθεί σύντομα στο μουσείο αγγειοπλαστικής στον Αρτεμώνα. Από τον παλιό αγγειοπλάστη Κώστα Δεπάστα κρατάω τη φράση «Εμείς οι αγγειοπλάστες κρατάμε τη γη στα χέρια μας» και «Εγώ δεν είμαι φυσικός αλλά έζησα με τη φύση».
Για το έργο κατασκευής 120 περίπου μικρών λίθινων αναβαθμών στο ρέμα των Καμαρών και σε άλλα ρέματα της Σίφνου μας μίλησε o Θύμιος Δημόπουλος από το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Ανθρωπο – MedINA. Οι λίθινοι αναβαθμοί αποτελούν ένα μέτρο διαχείρισης των νερών στα ρέματα, συγκρατώντας τα νερά της βροχής, δημιουργώντας μικρούς τοπικούς υγροτόπους και αυξάνοντας την κατείσδυση προς τον υπόγειο ορίζονται. Αντίστοιχα έργα έχουν υλοποιήσει/ουν στα Κύθηρα, στην Πάρο και στην Ίο. Το έργο χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα CARDIMED που συντονίζεται από το ΕΜΠ.
Μπορεί η καλλιέργεια της γης να συνεχιστεί;
Στο δύσκολο θέμα της αναβίωσης της καλλιέργειας της γης αναφέρθηκε ο Αντιδήμαρχος κ. Γιώργος Λουκής. Εξ αιτίας του υπέρογκου κόστους παραγωγής, μόνο αν επενδύσουμε στην ποιότητα και τη μεταποίηση και σε προϊόντα ΠΟΠ θα μπορούμε να έχουμε ένα ανταγωνιστικό προϊόν. Προς την κατεύθυνση αυτή ο Δήμος φιλοξένησε πρόσφατα το 29ο Πανελλήνιο Συνέδριο νέων αγροτών και υπέγραψε προγραμματική σύμβαση με το ΠΑΔΑ και τον Καθηγητή Γιώργο Ζακυνθινό. Σημαντικό βήμα θα αποτελέσει η δημιουργία μητρώου νέων αγροτών. Ανήγγειλε την ίδρυση Δημοτικού τυροκομείου και την πιστοποίηση της μανούρας και του τοπικού κατσικιού.
Για την σημασία των τοπικών σπόρων στη συνέχιση της ποιοτικής γεωργίας μίλησε στην απογευματινή συνεδρίαση ο Γεωπόνος Ροίκος Θανόπουλος. Τόνισε τη σημασία των τοπικών ποικιλιών ως καλλιέργειες προσαρμοσμένες στις ξηροθερμικές συνθήκες του Αιγαίου και ως εναλλακτική πηγή εισοδήματος που στηρίζεται στην παραγωγή μοναδικών προϊόντων με ταυτότητα και πολιτιστική αξία. Παρουσίασε αποτελέσματα συλλογών τοπικών ποικιλιών από τις Κυκλάδες και αναφέρθηκε στην ποικιλία των πέντε βοτανικών ειδών από τα οποία παρασκευάζουν τις φάβες. Εστίασε στα αποτελέσματα της έρευνας στη Σίφνο, η οποία είναι σε εξέλιξη αλλά ήδη υπάρχουν αξιόλογα ευρήματα.
Τι προτείνουν οι Μηχανικοί και Αρχιτέκτονες που δραστηριοποιούνται στο νησί για τη δόμηση που παίρνει άγριες διαστάσεις;
Τα μέλη της Αρχιτεκτονικής Επιτροπής προτείνουν την πλήρη απαγόρευση των υπόσκαφων κατασκευών που αλλοιώνουν την φυσιογνωμία του νησιού, να καταργηθεί η πριμοδότηση και επαύξηση της δόμησης κτιρίων που κατασκευάζονται με ανεπίχριστη πέτρα, να μην επιτρέπεται η κατασκευή ιδιωτικών πισινών και να ορισθεί στην εκτός σχεδίου δόμηση τα κτίσματα να είναι ισόγεια με ανώτατο ύψος τα 4,5 μέτρα, όπως προβλέπεται στο Διάταγμα ΠΔ 102/2002. Αυτές οι προτάσεις αποτυπώθηκαν στο γράμμα της Δημάρχου την περασμένη άνοιξη προς τα υπουργεία και τις Υπηρεσίες. Σε ένα πρόσφατο κείμενό τους 13 Μηχανικοί και Αρχιτέκτονες της Σίφνου προτείνουν την τροποποίηση και συμπλήρωση του Π.Δ. 668/2002 για την εκτός σχεδίου δόμηση στη Σίφνο, με μια σειρά από μέτρα που είναι δύσκολο να μεταφερθούν εδώ στο σύνολο τους αλλά περιλαμβάνουν προτάσεις για τη δόμηση στις περιοχές Natura, αυστηροποίηση των όρων για την κατασκευή ξενοδοχείων, να επιτρέπονται μόνο ισόγειες κατοικίες με μέγιστο ύψος τα 4.5 μ, να μειωθεί η υποχρεωτική απόσταση των 25 μ. από τον άξονα του δρόμου που ισχύει σήμερα σε 10 ή 15 μ ώστε να μη δημιουργούνται μακριές οδοί μέσα στο γήπεδο. Για τα υπόσκαφα προτείνεται να προσμετράται η συνολική τους επιφάνεια αντί του ισχύοντος 50% στον υπολογισμό της δόμησης, καθώς και μια σειρά μέτρων που αφορούν την πρόσοψη, την επένδυση και το ύψος τους. Για τις ιδιωτικές πισίνες προτείνεται η μείωση της επιφάνειάς τους στα 20 τ.μ και η υποχρεωτική καταβολή τέλους προς το Δήμο. Τέλος επισημαίνουν την επιτακτική ανάγκη δημιουργίας πολεοδομικού γραφείου στη Σίφνο.
Ο ρόλος των χωροταξικών μελετών
Στην ανάγκη μιας βιώσιμης ανάπτυξης του νησιού αναφέρθηκε και ο Περιφερειακός Σύμβουλος Γιώργος Γεροντής. Η ανάδειξη του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς, μαζί με την επέκταση της τουριστικής περιόδου και τη δημιουργία εναλλακτικών μορφών τουρισμού είναι κάποια από το εργαλεία για την επίτευξη του σκοπού αυτού. Προανήγγειλε την προκήρυξη των ειδικών πολεοδομικών σχεδίων για τα νησιά Μήλος, Κίμωλος, Σέριφος και Σίφνος στα πλαίσια των οποίων θα καθοριστούν μεταξύ άλλων, χρήσεις γης, όροι δόμησης, οριοθέτηση οικισμών και ο χαρακτηρισμός των δρόμων ενώ θα εκπονηθούν και οι μελέτες φέρουσας ικανότητας.
Ο Μιλτιάδης Λάζογλου, Πολεοδόμος-Χωροτάκτης από την ΕΛΛΕΤ, μίλησε για τη φέρουσα ικανότητα (Φ.Ι) ενός τόπου. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό όρο, αφού κρύβει μέσα της τα «όρια» δηλαδή την αγωνία ενός τόπου να βάλει ένα όριο στην ανάπτυξη και να την κατευθύνει. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει το «Ειδικό Χωροταξικό σχέδιο για τον τουρισμό» το οποίο κατευθύνει τις χρηματοδοτήσεις, αφού κατέπεσε το 2013 στο Συμβούλιο Επικρατείας, με τη βοήθεια της ΕΛΛΕΤ γιατί προωθούσε τα σύνθετα τουριστικά καταλύματα στα νησιά χωρίς να έχουν προηγηθεί οι μελέτες φέρουσας ικανότητας. Παίρνοντας σαν παράδειγμα τη Σίφνο, ένα νησί υπό ανάπτυξη, η μελέτη Φ.Ι. έδειξε ότι με την προτεινόμενη ανάπτυξη δεν θα αρκούσαν οι υποδομές του νησιού (οδικό δίκτυο, ύδρευση, αποχέτευση, αφαλατώσεις,) για να την υποστηρίξουν. Επεσήμανε ότι το timing του εργαστηρίου είναι εξαιρετικό γιατί σύμφωνα με το Πρόγραμμα Πολεοδομικής ανασυγκρότησης «Κωνσταντίνος Δοξιάδης» εκπονούνται τα «Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια» (ΕΠΣ) που προαναφέρθηκαν για τα νησιά Κύθνο, Σέριφο, Σίφνο, Κίμωλο και Μήλο. Είναι πολύ σημαντικό, να πετύχουμε μια σύγκλιση, να κινητοποιηθεί ο Δήμος και όλα όσα ακούστηκαν σήμερα να συμπεριληφθούν στα ΕΠΣ. Το μεγάλο πρόβλημα πάντως σε όλα τα νησιά είναι η έλλειψη δεδομένων που δυσχεραίνει πολύ την τεκμηρίωση.
Στο ίδιο θέμα η Αλκμήνη Πάκα, Καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής Σχολής ΑΠΘ, διατύπωσε τον κίνδυνο της άλωσης των νησιών από τους μεγάλους επενδυτές και το real estate αφού ο Νόμος για τα σύνθετα καταλύματα και τις μεγάλες τουριστικές εγκαταστάσεις δεν εξαιρεί δυστυχώς τα νησιά, ενώ η ανυπαρξία του ειδικού χωροταξικού σχεδίου για τον τουρισμό που θα καθοδηγούσε και τα ειδικά πολεοδομικά σχέδια αφήνει τα νησιά έωλα. Τόνισε
επίσης ότι οι Κυκλάδες αποτελούν ένα μοναδικό τόπο παγκοσμίως, που διατηρεί ευχάριστο κλίμα, έχει μια φιλική κοινωνία όπου ο επισκέπτης αισθάνεται ασφαλής, προσφέρει πολιτισμό, γαστρονομία και ευζωία. Άρα δεν μπορούν οι Κυκλάδες να μαζικοποιηθούν.
Από την εγκατάλειψη των μη ανταγωνιστικών δραστηριοτήτων των νησιών στον τουρισμό παραλίας & το real estate
Στην λεπτομερή παρουσίασή του ο Γιάννης Σπιλάνης. Καθηγητής του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου του Αιγαίου,ξεκίνησε λέγοντας ότι τα νησιά μας πέρασαν από την οικονομία της επιβίωσης στην οικονομία της αφθονίας, γυρίσαμε στον τουρισμό και τελικά στον τουρισμό του real estate. Είναι το μοντέλο βιώσιμο; Δύο έννοιες που χρησιμοποιούνται είναι η φέρουσα ικανότητα και ο υπερτουρισμός. Η φέρουσα ικανότητα μετριέται ενώ ο υπερτουρισμός όχι, είναι η αντίληψη των κατοίκων γι’ αυτό που συμβαίνει στον τόπο τους. Σύμφωνα με μια μελέτη του Πανεπιστημίου του Αιγαίου η Σίφνος κατατάσσεται στα νησιά χαμηλής γενικής και υψηλής τουριστικής ελκυστικότητας (με υψηλή τουριστική πίεση αλλά και δημογραφικά προβλήματα).
Στη συνέχεια παραθέτει μια σειρά στοιχείων για τη Σίφνο, (Δημογραφικά ,στοιχεία οικονομίας και απασχόλησης, στοιχεία δόμησης, αφίξεις τουριστών, βραχυχρόνιες μισθώσεις) πολύ χρήσιμα για τις μελλοντικές μελέτες. Ποιο το όραμα για τη Σίφνο του 2030; Οι λύσεις θα πατήσουν πάνω στις ιδιαιτερότητες των νησιών που είναι το μικρό μέγεθος, η μικρή κλίμακα, οι μοναδικοί πόροι και η απομόνωση (έστω και αν έχει περιοριστεί τα τελευταία χρόνια) αναδεικνύοντας τα ιδιαίτερα και μοναδικά χαρακτηριστικά των νησιών και στοχεύοντας στον περιορισμό της κατασπατάλησης των πόρων.
Αναλύει τα τρία δυνατά σενάρια για το πως θα μπορούσε να εξελιχθεί το νησί, τονίζοντας ότι αυτό είναι απόφαση των κατοίκων του νησιού:
• Business as usual: συνεχίζουμε τη μεγέθυνση με άξονα τον τουρισμό «χαλάρωσης» και ψυχαγωγίας χωρίς χωροταξικούς και άλλους περιορισμούς
• Συνεχιζόμενη αύξηση του τουρισμού με χωροταξικούς περιορισμούς στο real – estate (μεγάλες εγκαταστάσεις και διάσπαρτα καταλύματα) & παρεμβάσεις για περιορισμό στην κατανάλωση πόρων
• Αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου με στόχο τον τουρισμό ευζωίας & ευεξίας για επισκέπτες και κατοίκους μέσα από ανάδειξη των τοπικών πόρων (τουρισμός εμπειρίας)
Προτείνει σαν ένα πρώτο παράδειγμα καλής πρακτικής, μια κοινωνία χωρίς πλαστικά, όπου ο τουρίστας παραλαμβάνει κατά την άφιξη του ένα τορβά με ένα κύπελο για τον καφέ και ένα για το νερό και με αυτά πορεύεται μέχρι να φύγει από το νησί.
Ο κόσμος και η Σίφνος αλλάζουν, θα καθορίσουμε εμείς προς τα που;
Οι τοπικές κοινωνίες και οι Δήμοι αγωνίζονται να λύσουν τα καθημερινά προβλήματα και αδυνατούν να κάνουν ένα μακροχρόνιο στρατηγικό σχεδιασμό. Παράλληλα η κοινωνία μεταλλάσσεται με γοργούς ρυθμούς και συχνά οι αλλαγές επηρεάζονται από εξελίξεις που συντελούνται σε παγκόσμιο επίπεδο. Έτσι συχνά οι άνθρωποι φοβούνται ότι δεν μπορούν να επηρεάσουν τίποτα και καταλαμβάνονται από ένα αίσθημα αδυναμίας. Ο Νίκος Χρυσόγελος, Χημικός-περιβαλλοντολόγος με την ΚοινΣΕπ «Άνεμος Ανανέωσης» έχουν επεξεργαστεί και προτείνει στο πλαίσιο του προγράμματος GRAPE ένα Πράσινο Κοινωνικό Σχέδιο Δράσης για τη Σίφνο με στόχο να γίνει η Σίφνος ένα νησί μηδενικών εκπομπών αερίων που αλλάζουν το κλίμα, να ακολουθήσει ένα νέο βιώσιμο και στο μέλλον παραγωγικό, οικονομικό και τουριστικό μοντέλο και να ενισχύσει τις κοινωνικές δομές και υποδομές της, με το ρόλο της κοινωνικής οικονομίας να είναι σημαντικός.
Στον μετριασμό της κλιματικής κρίσης και στην άμυνα μας απέναντι στα ακραία κλιματικά φαινόμενα μπορεί να συμβάλλουν τα ιδιαίτερα στοιχεία του νησιού που είναι οι ξερολιθιές, η γεωργία, η διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους, οι βιότοποι, τα ρέματα, το τοπίο. Στο πλαίσιο της κλιματικής στρατηγικής η καλλιέργεια της ελιάς, η επανάκαμψη τοπικών ποικιλιών και σπόρων που είναι πιο ανθεκτικά, η φροντίδα του φυσικού περιβάλλοντος και η δημιουργία ενός παρατηρητηρίου για τις αλλαγές λόγω κλιματικής κρίσης στα οικοσυστήματα, στο νησιωτικό περιβάλλον και στην τοπική κοινωνία θα συνεισφέρουν όχι μόνο στην προστασία του κλίματος και στην προσαρμογή στα νέα δεδομένα αλλά και στην δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, σε συμπληρωματικά εισοδήματα και νέους ρόλους για τους γεωργούς και τους νέους/τις νέες στη Σίφνο.
Ειδικά για την ξερολιθιά που αποτελεί τη βασική άμυνα του νησιού απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα θα πρέπει να την εντάξουμε σε ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες όπως η στρατηγική για το έδαφος και η στρατηγική για την αποκατάσταση της φύσης, και σε συνεργασία και με τα άλλα νησιά να αναζητήσουμε πόρους για τη συντήρησή της μακροχρόνια. Να συνεργαστούμε όλοι ώστε να αποκτήσει η Σίφνος το ειδικό σήμα για το τοπίο που δίνεται από το δίκτυο μικρών νησιών SMILO ώστε να είναι ένα εργαλείο για την προστασία και την αναβάθμισή του.
Επίλογος
O Νίκος Μπελιός, Γεωλόγος και Δ/ντής Γυμνασίου και Λυκείου Σίφνου, στην βιωματική ομιλία του για το πώς οραματίζεται τη Σίφνο το 2030 αφού μας θύμισε ότι εκτός από τη βιοποικιλότητα της χλωρίδας και πανίδας, χάνεται και η βιοποικιλότητα των επαγγελμάτων: «Αγωγιάτες, ψαράδες και βαρκάρηδες, ασπριτζήδες, τσικαλάδες , ασβεστοκαμινάδες, γεωργοί, κτηνοτρόφοι, μελισσοκόμοι, αγρότες, κτίστες, μαραγκοί, καφετζήδες, μάγειρες,
χασάπηδες, καλαθοπλέκτες, μοδίστρες, νοικοκυράδες, μουσικοί και οργανοπαίκτες, ποιητές και στιχοπλόκοι, θυμόσοφοι, δάσκαλοι, χωρατατζήδες, όλοι τους άνθρωποι του μόχθου της γης και της θάλασσας, της εκκλησίας, των πανηγυριών και των αυτοσχέδιων γλεντιών».
Μας έδωσε το «όραμά» του για τη Σίφνο. Το παραθέτω αυτούσιο γιατί δεν σηκώνει καμιά περίληψη και ας αποτελέσει και το δικό μας όραμα:
“Για το Αύριο δεν οραματίζομαι μια Σίφνο της ουτοπίας, αλλά μια Σίφνο του σήμερα. Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω, αλλά για να αποφύγουμε τις πλημμύρες και τις καταστροφές πρέπει να οριοθετήσουμε την κοίτη του με σαφήνεια και προοπτική. Ναι λοιπόν στη Σίφνο των μεταλλείων, της ξερολιθιάς, των μονοπατιών, των ακροπόλεων, των πύργων, των εκκλησιών και μοναστηριών, των τσικαλάδων, των μαγείρων, των ναυτικών, των ποιητών και στιχοπλόκων, του ασβέστη, της πάστρας και του φινοκαλιδιού, των ανεμομύλων, των επισκεπτών που έρχονται και ξαναέρχονται, των πανηγυριών, των μελισσοκόμων, των αγροτών, των γεωργών και κτηνοτρόφων, της μανούρας, της ξυνομυντζήθρας, της ανθοτύρας, του μαστέλου, της ροβυθάδας, του καλού λιαστού κρασιού, του ελαιόλαδου, των βοτάνων, των ψαράδων, των δασκάλων και των ποιητών. Όχι στη Σίφνο του μπετόν όπου να ‘ναι, χωρίς χωροταξία, των παράνομων δρόμων, των πισινών, της αρπαχτής, του γκαζόν και των τροπικών φυτών, του ωχ αδελφέ, του σώπα και μη μιλείς, του κάνε πως δεν το ‘δες, του εγώ θα βγάλω το φίδι από την τρύπα, του δε βαριέσαι, αλλά η Σίφνος που είμαι Υπεύθυνος για κάθε τι που συμβαίνει στη Σίφνο και αναλαμβάνω δράση για να εξασφαλίσω το μέλλον για μένα και για τα παιδιά μου, εδώ στον
τόπο που με γέννησε“.
Σύνταξη κειμένου
Αλεξάνδρα Κατσίρη, Ομ. Καθηγήτρια Σχολής Πολ. Μηχ/κων ΕΜΠ
Σίφνος 27 – 28 Οκτωβρίου 2023
- Το πρόγραμμα SMILO MED είναι μια συνεργασία μεταξύ του ΑΝΕΜΟΥ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ και του δικτύου μικρών νησιών SMILO και υποστηρίχθηκε από το Foundation Prince Albert II του Μονακό
