Δημοσιεύθηκε η ετήσια Έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη 2022. Την πρώτη θέση σε αριθμό αναφορών (περισσότερες από 3.000) κατέλαβαν τα θέματα που σχετίζονται με το οικιστικό περιβάλλον και συγκεκριμένα με τις ΔΕΚΟ καθώς και ζητήματα σχετικά με τη χωροθέτηση, αδειοδότηση και παρακολούθηση της λειτουργίας έργων και επιχειρήσεων. Το κεφάλαιο 11 της έκθεσης αφορά στην ενότητα  “Τουρισμός και Περιβάλλον”.  Ο Συνήγορος του Πολίτη διαπιστώνει ότι, η επιπλέον πίεση που ασκείται στο χώρο, εξαιτίας των τουριστικών δραστηριοτήτων, αναδεικνύει ως καίρια ζητήματα το ελλειμματικό πλαίσιο χωρικού σχεδιασμού, το ελλειμματικό πλαίσιο προστασίας των προστατευόμενων περιοχών και του τοπίου, την υπέρβαση των ορίων της φέρουσας ικανότητας και την παράβαση των όρων της αδειοδότησης των δραστηριοτήτων.

ΕΤHΣΙΑ EΚΘΕΣΗ 2022

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 11. Τουρισμός και περιβάλλον

Ο τουρισμός αποτελεί βασικό στοιχείο της ελληνικής οικονομίας, καθώς συμμετέχει σε σημαντικό ποσοστό στη διαμόρφωση του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. Δημιουργεί θέσεις εργασίας, επιχειρηματικές ευκαιρίες και δύναται να τονώσει οικονομικά τις τοπικές κοινότητες.

Η τουριστική ανάπτυξη της χώρας συνδέεται άρρηκτα, τόσο με το φυσικό περιβάλλον (τοπίο, δάση, ύδατα, οικοσυστήματα, κ.λπ.), όσο κι το ανθρωπογενές (ιστορία, πολιτισμός, παράδοση, αρχιτεκτονική, παραδοσιακοί οικισμοί, κ.λπ.), τα οποία, ως εκ τούτου, αποτελούν βασικούς πλουτοπαραγωγικούς πόρους. Συνεπώς, η σχέση τους πρέπει να είναι συμβιωτική.

Ωστόσο, ο τουρισμός ασκεί έντονες πιέσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, καθώς συνδυάζεται, μεταξύ άλλων, με οικιστική ανάπτυξη (Λ.χ. παραθεριστική κατοικία, ξενοδοχεία, σύνθετα τουριστικά καταλύματα, καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, κ.λπ.) , ανάπτυξη υποδομών, κατανάλωση νερού και ενέργειας, παραγωγή υγρών και στερεών αποβλήτων. Ταυτόχρονα, ενώ ευνοείται και αξιοποιεί τα θετικά στοιχεία του χώρου στον οποίο αναπτύσσεται, επωμίζεται και τις παθογένειες που έχουν δημιουργηθεί από την τυχόν δυσλειτουργία λοιπών δραστηριοτήτων μέσα σε αυτόν. Οι αρνητικές επιπτώσεις εμφανίζονται όταν ο τουρισμός ξεπερνά τη φέρουσα ικανότητα των συστημάτων, όταν δηλαδή η τουριστική ανάπτυξη ξεπεράσει τα όρια αντοχής του χώρου.

Είναι αναγκαίο να γίνει αντιληπτό ότι βασικός στόχος της πολιτείας πρέπει να είναι η στροφή προς το βιώσιμο τουρισμό, ο οποίος προϋποθέτει την προστασία του αντικειμένου, το οποίο έρχεται κατ’ ουσίαν να αξιοποιήσει.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (UNWTO), βιώσιμος ή αειφόρος τουρισμός είναι «ο τουρισμός που λαμβάνει πλήρως υπόψη του τις υφιστάμενες και μελλοντικές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις του και ανταποκρίνεται στις ανάγκες των επισκεπτών, του κλάδου και των κοινοτήτων στους προορισμούς υποδοχής».

Σύμφωνα με την Ατζέντα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για έναν αειφόρο και ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό τουρισμό (COM/2007/0621), αναγκαία είναι η υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης, καθώς ο τουρισμός απαιτεί μακροπρόθεσμο, συμμετοχικό σχεδιασμό, βασισμένο στην αειφορία, με σεβασμό στη χωρητικότητα, το χαρακτήρα και το ρυθμό της τοπικής ανάπτυξης των κοινοτήτων.

Ο Συνήγορος του Πολίτη διαπιστώνει ότι, η επιπλέον πίεση που ασκείται στο χώρο, εξαιτίας των τουριστικών δραστηριοτήτων, αναδεικνύει ως καίρια ζητήματα το ελλειμματικό πλαίσιο χωρικού σχεδιασμού, το ελλειμματικό πλαίσιο προστασίας των προστατευόμενων περιοχών και του τοπίου, την υπέρβαση των ορίων της φέρουσας ικανότητας και την παράβαση των όρων της αδειοδότησης των δραστηριοτήτων.

11.1. Χωροθέτηση δραστηριοτήτων και Φέρουσα Ικανότητα

Ο χωρικός και πολεοδομικός σχεδιασμός αποτελούν αναγκαία προϋπόθεση για την προστασία του αστικού και φυσικού περιβάλλοντος αφενός και του επιχειρηματικού αφετέρου, καθώς μόνο με σαφείς κανόνες θα προωθηθούν, με όρους ασφάλειας δικαίου, οι επενδύσεις και θα περιοριστούν οι κίνδυνοι για καταπατήσεις ή οχλήσεις προστατευόμενων ή οικολογικά ευαίσθητων περιοχών. Ο χωροταξικός σχεδιασμός, με τον οποίο τίθενται οι μακροπρόθεσμοι στόχοι της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση για τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΣτΕ Ολομ. 4966/2014, 102 – 103/2018, κ.ά.).

Ο χωροταξικός σχεδιασμός για τον τουρισμό εντάσσεται στο βασικό θεσμικό πλαίσιο για τον χωροταξικό σχεδιασμό (Ν. 2742/99, όπως τροποποιήθηκε με τον Ν. 4269/2014, και ισχύει), που θεσμοθέτησε ένα πολυεπίπεδο σύστημα σχεδιασμού (Γενικό και Ειδικά Πλαίσια, σε Εθνικό και Περιφερειακό επίπεδο). Με βάση το πλαίσιο αυτό, εγκρίθηκε το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.Τ.) (Κ.Υ.Α. 24208/04.06.2009 και η τροποποίηση της Κ.Υ.Α. 67659/09.12.2013) που όρισε τις βασικές κατευθύνσεις της τουριστικής ανάπτυξης της χώρας με στόχο, μεταξύ άλλων, τη συγκέντρωση των δραστηριοτήτων σε οργανωμένους τουριστικούς υποδοχείς, την προώθηση των σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων και τον περιορισμό της διάσπαρτης, εκτός σχεδίου, δόμησης. Το Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.Τ. πρέπει να αποτελεί την αναφορά για τα Περιφερειακά Πλαίσια Σχεδιασμού, όσον αφορά στις τουριστικές δραστηριότητες.

Η εξειδίκευση και εφαρμογή των όρων και περιορισμών, που περιλαμβάνονται στις κατευθύνσεις και προτάσεις των Περιφερειακών Πλαισίων, οφείλει να στηρίζεται σε χωρικό σχεδιασμό κατωτέρου επιπέδου, είτε γενικού πολεοδομικού σχεδίου είτε ειδικού [Περιοχές Οργανωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης (Π.Ο.Τ.Α.), κ.λπ., ΣτΕ 1037/2022]. Τα εν λόγω υποκείμενα εργαλεία σχεδιασμού καθορίζουν τις συγκεκριμένες χρήσεις γης και προβλέπουν ειδικώς την οριοθέτηση τουριστικών ζωνών, εφόσον αυτές τεκμηριώνονται από αντίστοιχες ειδικές μελέτες φέρουσας ικανότητας. Ο τρόπος υπολογισμού της φέρουσας ικανότητας περιλαμβάνει κυρίως οικολογικές και κοινωνικές παραμέτρους και, δεδομένου ότι αποτελεί καθοριστικό παράγοντα σχεδιασμού, είναι επιβαλλόμενη η άμεση υιοθέτηση και θέσπιση από το κράτος προκαθορισμένων κριτηρίων.

Ωστόσο, το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό ακυρώθηκε με την υπ’ αριθμ. 3632/2015 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ), καθώς δεν είχε τηρηθεί η νόμιμη διαδικασία. Aκολούθως, με την απόφαση ΣτΕ 519/2017 κρίθηκε ότι η ανωτέρω ακύρωση δεν αναβίωσε το παλαιότερo πλαίσιο (Κ.Υ.Α. 24208/04.06.2009). Ως εκ τούτου, η οργάνωση του τουρισμού σε χωρικό επίπεδο ρυθμίζεται βάσει των Περιφερειακών Χωροταξικών Πλαισίων, τα οποία δεν έχουν όλα αναθεωρηθεί, όπως προβλέπεται, οπότε δεν περιλαμβάνουν διάφορα σύγχρονα πρότυπα τουριστικής ανάπτυξης. Επιπλέον, στις περισσότερες περιπτώσεις δεν έχουν εγκριθεί τα Τοπικά Χωρικά Σχέδια καθορισμού των χρήσεων γης και η χωροθέτηση τουριστικών εγκαταστάσεων δεν τεκμηριώνεται από μελέτη φέρουσας ικανότητας. Συνεπώς, το ζήτημα παραμένει αρρύθμιστο.

Σημειώνεται ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει εκδώσει σημαντικές ακυρωτικές αποφάσεις για την ανάπτυξη τουριστικών επενδύσεων, κυρίως σε νησιά (ΣτΕ 3406/2001, 3628/2009, 2637/2013, 196/2021 και 164/2022) καθώς κρίθηκε ότι η έντονη οικιστική ανάπτυξη παραβιάζει τη φέρουσα ικανότητα αυτών. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση χωροθέτησης σύνθετου τουριστικού καταλύματος στη θέση “Κουμπάρα – Διακοφτό” της νήσου Ίου (Φ.Υ. 291928). Το Συμβούλιο της Επικρατείας (1037/2022) έκρινε ως μη νόμιμη την απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, καθώς δεν είχε προηγηθεί η έγκριση τοπικού χωρικού σχεδίου κατώτερου επιπέδου (Γ.Π.Σ., Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π.), που να καθορίζει τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης, ώστε να επιτυγχάνεται η συνεκτική και, σύμφωνη με την αρχή της αειφορίας, οργάνωση του χώρου, ούτε η διάγνωση της φέρουσας ικανότητας του νησιού, του κρίσιμου, δηλαδή, μεγέθους για την επίτευξη της, επιβαλλόμενης από το Σύνταγμα, βιώσιμης ανάπτυξης των νησιών.

Εντούτοις, αν και υφίσταται, ως προεκτέθηκε, ελλειμματικό χωροταξικό πλαίσιο, παρατηρείται αποσπασματική νομοθέτηση για την ενίσχυση και ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων, που, αν και ορισμένες φορές αποβλέπει στον εξορθολογισμό της άναρχης τουριστικής συγκέντρωσης, ωστόσο δημιουργεί παγιωμένες καταστάσεις, οι οποίες είναι δύσκολο να ανατραπούν μελλοντικά. Π.χ. με το Ν. 4875/2021 θεσπίζονται οι Πρότυποι Τουριστικοί Προορισμοί. Επίσης, με το άρθρο 34 παρ. 1 του Ν. 4759/2020, προβλέπεται σε εκτός σχεδίου περιοχές ότι οι τουριστικές επιχειρήσεις πρέπει να έχουν ελάχιστο εμβαδόν 8000 τ.μ. και, κατ’ εξαίρεση, ελάχιστο 4.000 τ.μ. για την ανέγερση ξενοδοχειακών καταλυμάτων.

11.2. Ανάπτυξη Τουριστικών Δραστηριοτήτων

11.2.1. Ευαίσθητες και Προστατευόμενες Περιοχές

Η τουριστική ανάπτυξη της χώρας συνδέεται άρρηκτα με το τοπίο, το οποίο αποτελεί ως εκ τούτου βασικό πλουτοπαραγωγικό πόρο. Το ιδιαίτερο τοπίο της Ελλάδας, είτε αναφερόμαστε στις ακτές είτε στους ορεινούς όγκους, ακόμα και η πλούσια βιοποικιλότητα αυτής, οφείλονται στα γεωλογικά φαινόμενα, που εξελίσσονται στο χώρο. Η πίεση που ασκεί η δόμηση, ιδίως πλησίον της ακτογραμμής, αλλά και σε άλλες θέσεις ιδιαίτερου γεωλογικού ενδιαφέροντος, γίνεται όλο και πιο έντονη. Ωστόσο, οι γεωλογικές παράμετροι δεν λαμβάνονται υπόψη κατά την ανάπτυξη τουριστικών επενδύσεων/δραστηριοτήτων, τόσο λόγω έλλειψης κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου για την προστασία των γεωτόπων – Προτάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη για την προστασία του γεωπεριβάλλοντος που παρουσιάστηκαν στην Ειδική Μόνιμη Επιτροπή της Βουλής για την προστασία του περιβάλλοντος το 2017, όσο και λόγω του ότι, μέχρι σήμερα, δεν έχει δοθεί η δέουσα προσοχή στη μελέτη των γεωλογικών χαρακτηριστικών μιας θέσης πριν την κατασκευή έργων, ενώ, φυσικά, το φαινόμενο της αυθαίρετης δόμησης επιδεινώνει την κατάσταση. Το γεγονός αυτό, πέραν της αλλοίωσης του τοπίου και της καταστροφής μοναδικής αξίας γεωλογικών θέσεων, ενέχει παράλληλα κίνδυνο για τη δημόσια ασφάλεια. Για παράδειγμα, πολλές τουριστικές περιοχές κινδυνεύουν από κατολισθήσεις, γεγονός που επιβάλλει την άμεση λήψη των απαιτούμενων μέτρων (Φ.Υ. 263307-Κάστρο Ανάφης).

Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν τα υπόσκαφα κτίσματα σε περιοχές όπως η Σαντορίνη (Φ.Υ. 218230, 225136 και 326126), η οποία αποτελεί παγκόσμιας αξίας γεωλογικό μνημείο. Εν προκειμένω, διαπιστώνεται ότι δεν εντοπίζεται ευχερώς η αυθαίρετη επέκταση των υπόσκαφων, καθώς είναι ασαφής ο προσδιορισμός του μεγέθους και της θέσης τους, ενώ ο τρόπος κτηματογράφησής τους δεν επαρκεί. Ως εκ τούτου, οι όροι δόμησης πρέπει να εξειδικεύονται βάσει των ιδιαιτεροτήτων κάθε περιοχής, ενώ απαιτείται τροποποίηση του νομοθετικού πλαισίου, που επιτρέπει την επαύξηση των τετραγωνικών δόμησης στα υπόσκαφα κτίρια (Άρθρο 12 του Ν. 4067/12). Σε κάθε περίπτωση, είναι αναγκαία η λήψη μέτρων για την αποσόβηση των ενδεχόμενων κινδύνων κατάρρευσης των υφιστάμενων κτισμάτων. Το ΣτΕ, με τις 525/2017 και 1025/2017 αποφάσεις του, έκρινε ότι τα νεότερα υπόσκαφα που κατασκευάζονται, δύνανται να θέσουν σε κίνδυνο τις υπερκείμενες κατασκευές, λόγω της έντονης σεισμικής δραστηριότητας και των εύθρυπτων πετρωμάτων.

Αν και οι προστατευόμενες περιοχές αποτελούν πόλο έλξης για την τουριστική ανάπτυξη, η χώρα δεν επιδεικνύει ανάλογο σεβασμό στην προστασία τους, με αποτέλεσμα να καταδικαστεί από το Δικαστήριο της Ε.Ε. (C – 849/19/17.12.2020), καθώς παρέβη τις υποχρεώσεις της, μη θεσπίζοντας τα αναγκαία μέτρα [σχέδια διαχείρισης, ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες (Ε.Π.Μ.) και κανονιστικές πράξεις] προστασίας των ειδών και οικοτόπων του δικτύου Natura 2000. Όταν δεν έχουν εκπονηθεί οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (Ε.Π.Μ.) και δεν έχουν εκδοθεί τα σχετικά Π.Δ. προστασίας, η χωροθέτηση τουριστικών δραστηριοτήτων πραγματοποιείται κατόπιν εκπόνησης ειδικής οικολογικής αξιολόγησης (Ε.Ο.Α.). Ωστόσο, η δυνατότητα εγκατάστασης εκμεταλλεύσεων με την υποβολή Ε.Ο.Α. δημιουργεί ζητήματα, λόγω της ενδεχόμενης υπερσυγκέντρωσης δραστηριοτήτων και αλλοίωσης του χαρακτήρα της περιοχής, ενώ η Ε.Π.Μ. που έπεται, μοιραία θα αναγκαστεί να εναρμονιστεί με διαμορφωμένες καταστάσεις (Βλέπε Ειδική Έκθεση της Αρχής «Επιχειρηματική Δράση & Προστασία του Περιβάλλοντος» 2016).

Αποτέλεσμα της καθυστέρησης στις διαδικασίες προστασίας των περιοχών Natura, είναι η ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων, οι οποίες δεν συνάδουν με την αυξημένη περιβαλλοντική προστασία. Ο Συνήγορος, αναφορικά με τη διαχείριση και προστασία της νήσου Χρυσής από την έντονη τουριστική εκμετάλλευση, συνέταξε πόρισμα, αναδεικνύοντας την παράλειψη ολοκλήρωσης των διοικητικών διαδικασιών και την αδυναμία συνεργασίας των υπηρεσιών. Τόνισε ότι καθίσταται αναγκαία η άμεση έκδοση και εφαρμογή των προβλεπόμενων διοικητικών πράξεων, καθώς και η εκπόνηση των απαιτούμενων μελετών. Πρόσφατα εγκρίθηκε το σχέδιο δράσης για την προστασία της νήσου: Κ.Υ.Α. 79116/2511/25.08.2021.

Ιδιαίτερη κατηγορία ευαίσθητων οικοσυστημάτων αποτελούν οι μικροί νησιωτικοί και παράκτιοι υγρότοποι, που, λόγω της γειτνίασης με παραλίες, δέχονται ισχυρές πιέσεις από τουριστικές εγκαταστάσεις και προσέλευση μεγάλου αριθμού επισκεπτών. Επισημαίνεται ότι, στους μικρούς νησιωτικούς υγροτόπους απαγορεύονται οι επιχωματώσεις, οι εξορύξεις υλικών και γενικά οι παρεμβάσεις που αλλοιώνουν το τοπίο. Σε προστατευόμενο υγρότοπο της Νάξου (Φ.Υ. 317667), καταγγέλθηκε η απομάκρυνση φυσικού υλικού με μηχανικά μέσα. Ο Δήμος προέβη άμεσα σε προσπάθεια για την επαναφορά του χώρου στην προτέρα κατάσταση, με επανατοποθέτηση των βοτσάλων. Επιπλέον, ο Συνήγορος παρενέβη στην περίπτωση της, με βαρέα οχήματα, εκχέρσωσης και επιχωμάτωσης έκτασης εντός του προστατευόμενου παράκτιου υγροτόπου Λεγραινών (Φ.Υ. 235312), ώστε να χρησιμοποιηθεί ως χώρος στάθμευσης των επισκεπτών της παρακείμενης παραλίας. Ωστόσο, αν και εκδόθηκε, βάση της νομοθεσίας περί περιβαλλοντικής ευθύνης, Υ.Α. για την αποκατάσταση του υγροτόπου, δεν έχουν πραγματοποιηθεί οι απαιτούμενες ενέργειες μέχρι σήμερα.

Περαιτέρω, εντός οικοτόπων παρατηρείται συχνά η κίνηση και στάθμευση τροχοφόρων, καθώς και η διεξαγωγή άτυπων αγώνων με οχήματα, αν και απαγορεύεται από τη νομοθεσία. Πολίτης προσέφυγε στην Αρχή, διαμαρτυρόμενος για τη χρήση τροχοφόρων για τη μεταφορά εξοπλισμού, στην ιδιαίτερου φυσικού κάλους παραλία του Σίμου στην Ελαφόνησο από εταιρεία διαχείρισης κάμπινγκ, κατά παράβαση των όρων παραχώρησης της χρήσης του αιγιαλού – παραλίας (Φ.Υ. 322164). Επίσης, ο Συνήγορος διερεύνησε αναφορά για τη διεξαγωγή αγώνων και τη στάθμευση τροχόσπιτων εντός προστατευόμενου υδροβιότοπου στο Δήμο Πάρου (Φ.Υ. 274194) , με συνέπεια την καταστροφή των αμμοθινών.

11.2.2. Κατασκευή και λειτουργία τουριστικών εγκαταστάσεων

Οι περιβαλλοντικοί όροι που τίθενται για τη λειτουργία τουριστικών υποδομών, στοχεύουν στη διασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος. Δεν είναι, εντούτοις, λίγες οι περιπτώσεις επιχειρήσεων, που λειτουργούν καθ’ υπέρβαση των εγκεκριμένων περιβαλλοντικών τους όρων, και συχνά χωρίς να έχουν περιλάβει στις σχετικές μελέτες σημαντικά συνοδά έργα.

Επίσης, καταγράφονται παραβάσεις, που εμπίπτουν στον αρχαιολογικό και δασικό νόμο, αλλά και στις πολεοδομικές διατάξεις. Συχνά τίθενται ζητήματα ασφαλείας, αλλά και προστασίας του περιβάλλοντος, από αυθαίρετες κατασκευές, οι οποίες καταλαμβάνουν παρανόμως κοίτες ρεμάτων, αλλά και τμήματα του αιγιαλού και παραλίας. Οι παρεμβάσεις προέρχονταν από ξενοδοχειακές μονάδες, τουριστικές κατοικίες, αλλά και από καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος (Κ.Υ.Ε.). Τέτοιες παράνομες παρεμβάσεις προέκυψαν από τη διερεύνηση αναφορών στα νησιά της Πάρου (Φ.Υ. 247264), της Μυκόνου (Φ.Υ. 216115), κ.λπ. αυθαιρέτων, που βρίσκονται εντός αιγιαλού, παραλίας (Άρθρο 17 Ν. 4989/22), ως έχει τροποποιηθεί, σε δάση και δασικές εκτάσεις (Άρθρο 55 του Ν. 4685/20), συντελεί στη διαρκή υποβάθμιση του χώρου, με παράλληλη απαξίωση του ίδιου του νομοθετικού πλαισίου.

Κατά τη διερεύνηση αναφοράς σχετικά με την περιβαλλοντική υποβάθμιση της νήσου Ίου (Φ.Υ. 291928), που έχει χαρακτηριστεί τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, από την κατασκευή τουριστικών εγκαταστάσεων και συνοδών έργων, διαπιστώθηκε υπέρβαση των οικοδομικών αδειών, καθώς και δόμηση άνευ αδείας, παράβαση περιβαλλοντικών όρων, καταπάτηση και αυθαίρετες επεμβάσεις εντός ζώνης αιγιαλού και παραλίας, και καταστροφή κοίτης ρέματος.

Σε άλλη περίπτωση, κατόπιν της διαμεσολάβησης του ΣτΠ, καταγράφηκαν πολεοδομικές παραβάσεις που αφορούσαν την καθ’ ύψος υπέρβαση της οικοδομικής άδειας σε κτίριο εντός παραδοσιακού οικισμού έμπροσθεν διατηρητέων κτιρίων στην ακτή Κουμουνδούρου (Φ.Υ. 300628), υποβαθμίζοντας το πολιτιστικό περιβάλλον της περιοχής.

11.2.3. Οικιστικό Περιβάλλον

Ο οικιστικός χώρος (αστικός και μη) αναδεικνύεται τα τελευταία έτη ως ένα δυνατό τουριστικό κεφάλαιο. Ωστόσο, η ανάπτυξη του τουρισμού απαιτεί την κάλυψη αυξημένων αναγκών στέγασης, διασκέδασης, σίτισης, κ.λπ. Συχνά, δε, παρατηρείται σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ δραστηριοτήτων. Η επίτευξη και διατήρηση της καθαριότητας και ασφάλειας των κοινοχρήστων χώρων, καθώς και η ελεύθερη πρόσβαση σε αυτούς, είναι εξαιρετικά σημαντική. Είναι προφανές, ότι τα στοιχεία αυτά αποτελούν ενδείξεις καθημερινού πολιτισμού και συμβάλλουν σε ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης.

Σημαντικός είναι ο αριθμός των καταγγελιών σχετικά με την επιβάρυνση της ποιότητας ζωής, εξαιτίας της μη ορθής λειτουργίας Καταστημάτων Υγειονομικού Ενδιαφέροντος (Κ.Υ.Ε.). Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση λειτουργίας Κ.Υ.Ε. στα Εξάρχεια (Φ.Υ. 307523), το οποίο προσέφερε ποτά στο πεζοδρόμιο και δημιουργούσε έντονη όχληση στους περιοίκους (ηχορύπανση, σώρευση πελατών στο δρόμο, κ.λπ.). Επίσης, καταγγέλθηκε ηχορύπανση και παράβαση των διατάξεων περί ωρών κοινής ησυχίας από Κ.Υ.Ε. που βρίσκεται απέναντι από ξενοδοχείο στην περιοχή του Ψυρρή και το οποίο υφίσταται σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις από την παράνομη λειτουργία του εν λόγω Κ.Υ.Ε. (Φ.Υ. 309258). Συχνή είναι και η ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων, πέραν των προβλεπόμενων, με κατάληψη κοινοχρήστων χώρων. Πρόσφατα, ελήφθη αναφορά για το Κολωνάκι (Φ.Υ. 322643), όπου κάτοικοι της περιοχής οχλούνται λόγω της δυσκολίας διέλευσης από τα τραπεζοκαθίσματα, αλλά και της ηχορύπανσης.

Επιπλέον, διαπιστώνεται και η εγκατάσταση Κ.Υ.Ε. σε μη επιτρεπόμενες χρήσεις γης. Αναφορικά με τη λειτουργία υπαίθριου χώρου εκδηλώσεων (Φ.Υ. 273315) σε περιοχή προστασίας του Κηφισού, η Αρχή επεσήμανε ότι δεν επιτρέπεται η λειτουργία του στη συγκεκριμένη θέση βάσει του οικείου Π.Δ. προστασίας Π.Δ. 18.06.1994 «Καθορισμός Ζώνης Προστασίας του Ποταμού Κηφισού», ως ισχύει και εξ’ αυτού είναι αναγκαίο να εξεταστεί από το Δήμο Αχαρνών η οριστική διακοπή της. Το Δημοτικό Συμβούλιο αποφάσισε την οριστική διακοπή λειτουργίας του καταστήματος, ενώ η εν λόγω απόφαση συμπαρέσυρε τη διεξαγωγή αντίστοιχων διοικητικών διαδικασιών και για άλλες επιχειρήσεις που είχαν εγκατασταθεί στη Β’ Ζώνη Κηφισού.

Τέλος, σημαντικό ζήτημα αποτελεί η καθαριότητα των κοινοχρήστων χώρων. Η σωστή χωροθέτηση των κάδων  (Φ.Υ. 316025, 325665 και 325001) και η τακτική και σύννομη αποκομιδή των αποβλήτων, ο καθαρισμός των δημοτικών εκτάσεων (Φ.Υ. 287213, 325312, 307751 και 325381), καθώς και η απομάκρυνση εγκαταλελειμμένων οχημάτων (Φ.Υ. 325288, 324895 και 320745), απασχολεί με αδιάλειπτη ένταση την Ανεξάρτητη Αρχή.

11.3. Υποδομές και Τουρισμός

Οι υποδομές συνδέονται άρρηκτα με τη φέρουσα ικανότητα ενός τόπου και αφορούν, μεταξύ άλλων, στη διαχείριση των στερεών και υγρών αποβλήτων, στην επάρκεια πόσιμου νερού και στο οδικό δίκτυο. Με την επιπρόσθετη πληθυσμιακή επιβάρυνση, που προκύπτει από τον τουρισμό, οι υποδομές αποδεικνύονται συχνά ανεπαρκείς, με αποτέλεσμα την επιβάρυνση του περιβάλλοντος, αλλά και της υγείας, τόσο των μόνιμων κατοίκων, όσο και των τουριστών.

Η διαχείριση των στερεών αποβλήτων αποτελεί ένα μείζονος σημασίας ζήτημα, που απασχολεί συστηματικά το Συνήγορο. Στην Ειδική Έκθεση για τη «Διαχείριση των Αποβλήτων» (2020), αναδείχτηκαν τα σοβαρά ζητήματα της διαχείρισης των αποβλήτων, ειδικότερα σε τουριστικές περιοχές, που εντείνονται κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η πολυετής λειτουργία χώρου ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων (Χ.Α.Δ.Α.) στην Καλντέρα της Σαντορίνης (Φ.Υ. 226116), τα προβλήματα υπερκορεσμού του Χ.Υ.Τ.Α. Τεμπλονίου και η ανεπιτυχής χωροθέτηση του Χ.Υ.Τ.Υ. Λευκίμμης στην Κέρκυρα (Φ.Υ. 254770), η λειτουργία και καύση αποβλήτων στο Χ.Α.Δ.Α. Καλύμνου (Φ.Υ. 293733), η επαναλειτουργία Χ.Α.Δ.Α. με παράλληλη καύση απορριμμάτων στην Ικαρία (Φ.Υ. 239440 και 267920), λόγω έλλειψης κατάλληλων έργων διαχείρισης, η παράλειψη αποκατάστασης Χ.Α.Δ.Α. στην Κεφαλονιά (Φ.Υ. 239440), κ.λπ.

Επίσης, σοβαρά προβλήματα διαπιστώνονται κατά τη διαχείριση των λυμάτων, όπως η έλλειψη αποχετευτικών δικτύων και εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων (Ε.Ε.Λ.) και η μη ορθή λειτουργία Ε.Ε.Λ. δήμων, αλλά και τουριστικών εγκαταστάσεων. Κατά τη διερεύνηση αναφοράς, σχετικά με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία από λειτουργία Ε.Ε.Λ. στον οικισμό Λιναριά Σκύρου133, διαπιστώθηκε ότι η εν λόγω Ε.Ε.Λ. λειτουργούσε άνευ περιβαλλοντικών μελετών και αδειοδοτήσεων επί 23 έτη. Αν και οι αρμόδιες υπηρεσίες πρότειναν τη διακοπή λειτουργίας της, αυτό κρίθηκε ανεφάρμοστο από το Δήμο, ενώ ο οικισμός δεν έχει συνδεθεί με τον κεντρική Ε.Ε.Λ. του νησιού μέχρι σήμερα.

Κρίσιμο είναι το ζήτημα της κάλυψης των αναγκών τουριστικών περιοχών σε πόσιμο νερό. Επισημαίνεται ότι, τα σύνθετα τουριστικά καταλύματα, ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές, όπου σύμφωνα με τα οικεία Σχέδια Διαχείρισης Υδάτων προκύπτει σοβαρή έλλειψη υδατικών πόρων, οφείλουν να εξασφαλίζουν με τα κατάλληλα έργα τη διαθεσιμότητα πόσιμου ύδατος, προκειμένου να αποφεύγεται η επιβάρυνση του δημοτικού δικτύου. Από τη διερεύνηση υποθέσεων, διαπιστώθηκαν προβλήματα, τόσο ως προς την επάρκεια (με συνέπεια τις πολύωρες διακοπές νερού), όσο και ως προς την ποιότητα πόσιμου ύδατος στα Κύθηρα (Φ.Υ. 266704), τα Σφακιά ( Φ.Υ. 273458), την Ανατολική Μάνη (Φ.Υ. 300702 και 249079) και τη Σίφνο ( Φ.Υ. 238684).

Περαιτέρω, εκτεταμένες παρεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον παρατηρούνται τόσο από Δήμους, όσο και από ιδιώτες, με την παράνομη διάνοιξη δρόμων. Επ’ αυτού, το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει αποφανθεί ότι το οδικό δίκτυο πρέπει να υπόκειται σε συνολικό σχεδιασμό και διαχείριση (ΣτΕ 665/2018, 2063/2018). Επίσης, απαγορεύεται η δημιουργία ιδιωτικών οδών προς αποφυγή της ιδιωτικής πολεοδόμησης (ΣτΕ 2521/2000, 302/2017). Τονίζεται ότι, είναι συχνό το φαινόμενο της δόμησης εντός γηπέδων, που απέκτησαν πρόσωπο σε παρανόμως διανοιχθείσα οδό140. Το πρόσωπο σε υφιστάμενη οδό αποτελεί κρίσιμο στοιχείο για την αδειοδότηση των έργων (κατοικίες – ξενοδοχεία). Ο ΣτΠ, ελέγχοντας τα ζητήματα νομιμότητας οικοδομικών αδειών που σχετίζονται με την έλλειψη δικτύου κοινοχρήστων χώρων εντός ορίων οικισμού χωρίς ρυμοτομικό σχέδιο, ζήτησε να εξεταστεί η δυνατότητα επεξεργασίας νομοθετικής ρύθμισης, που να ορίζει ως υποχρέωση των Δήμων να καθορίσουν άμεσα τα δίκτυα κοινοχρήστων χώρων τους.

Σε διαμαρτυρία για τη διάνοιξη σημαντικού αριθμού δρόμων και τη διαπλάτυνση με παράλληλη καταστροφή πολλών μονοπατιών στην Αμοργό, διαπιστώθηκε ότι ο Δήμος προχώρησε στις ως άνω ενέργειες, χωρίς να υφίσταται οιοσδήποτε σχεδιασμός, καθώς και οι απαιτούμενες μελέτες και άδειες. Αντίστοιχα, στην Ίο καταγγέλθηκαν διανοίξεις και διαπλατύνσεις οδών από ξενοδοχειακή επιχείρηση, και πάλι άνευ σχετικού σχεδιασμού και αδειοδοτήσεων.

Επίσης, στην Πάτμο καταστράφηκε μέρος παραδοσιακού μονοπατιού από τη διάνοιξη δρόμου από το Δήμο. Κατόπιν διαμεσολάβησης της Αρχής, ανακλήθηκε η έγκριση της μελέτης τσιμεντόστρωσης του δρόμου και αποφασίστηκε η εκπόνηση μελέτης αποκατάστασης και ανάδειξης του μονοπατιού.