Ένα Πρασινο Κοινωνικό Σχέδιο για τη Σίφνο παρουσίασε πριν μερικούς μήνες ο Άνεμος Ανανέωσης αξιοποιώντας την δουλειά που έγινε στο πλαίσιο δύο προγραμμάτων στα οποάι συμμετείχε και η Σίφνος: το πρόγραμμα GRAPE “Πράσινο Κοινωικό Σχέδιο για τη Σίφνο” και το πρόγραμμα “SMILO MED” “Βιώσιμη διαχείριση φυσικών πόρων της Σίφνου”. Στο πλαίσιο αυτό διοργανώθηκαν πολυάριθμα σεμινάρια, ημερίδες, εργαστήρια, SWOT Ανάλυση και συστηματική διαβούλευση που κατέληξαν στην διατύπωση του Πράσινου Κοινωνικού Σχεδίου, μια σύγχρονη συνολική πρόταση προς συζήτηση, αξιοποιώντας  καλές προακτικές και από άλλες ανάλογες περιοχές και νησιά αλλά και τα δεδομένα που προκύπτουν από ένα σύνολο πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών που συντελούνται. Η κλιματική κρίση, φυσικά, παίζει καθοριστικό ρόλο στον επαναπροσανατολισμό του παραγωγικού, οικονομικού, ενεργειακού και τουριστικού μοντέλου. 

Σίφνος: Θα μπορούσε να είναι ένα νησί πιλότος για να θέσουμε όρια και να κρατήσουμε το μέτρο με στόχο τη βιωσιμότητα

Ο Άνεμος Ανανέωσης επέλεξε τη Σίφνο ως πιλότο για να διατυπωθεί ένα ολοκληρωμένο Πράσινο Κοινωνικό Σχέδιο. Η Σίφνος, είναι ένα μικρό μεν αλλά όμορφο νησί, με πλούσια φύση, σημαντική αρχιτεκτονική (κυρίως παραδοσιακή) μνήμη, ισχυρή αίσθηση συνεργασίας στην κοινωνία, αξιόλογο πολιτισμό στο πέρασμα των αιώνων. Ανέπτυξη επίσης σημαντική χειροτεχνική και οικονομική δραστηριότητα (κεραμικά, μύλοι, καϊκια, εμπόριο, χτίσιμο πέτρας) και αγροτική παραγωγή που κάλυπτε όχι μόνο τις ανάγκες 7000 ντόπιων (στος αρχές του 20ου αιώνα) αλλά και εξήγαγε πολυάριθμα προϊόντα  (από σύκα, σταφύλια, κεραμικά μέχρι βαμβάκι και μετάξι).

Η Σίφνος δέχεται σήμερα πολλές πιέσεις και η τοπική κοινωνία αντιλαμβάνεται πλέον τον κίνδυνο. Πριν ακόμα ανοίξει η ευρεία συζήτηση για το μέλλον των νησιών στις Κυκλάδες, στη Σίφνο συζητούσαν για τις επιπτώσεις του υπερτουρισμού, την εγκατάλειψη της γεωργίας, τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, τη κρίση του νερού και πολλά άλλα. Φυσικά άλλο να αντιλαμβάνεσαι τα προβλήματα και άλλο να προχωράς ένα βήμα παραπέρα, να διαμορφώνεις ως κοινωνία το δικό σου σχέδιο για το μέλλον.

Ο Άνεμος Ανανέωσης επέλεξεγια να βοηθήσει την κοινωνία – μεταξύ άλλων δραστηριοτήτων του – να “βάλει” τη Σίφνο σε δύο σημαντικά προγράμματα:

• GRAPE: “Πράσινο Κοινωικό Σχέδιο για τη Σίφνο”
• SMILO MED: “Βιώσιμη Διαχείριση των Φυσικών Πόρων”

Η  Σίφνος θα μπορούσε να στηρίξει το νέο αναπτυξιακό μοντέλο της στην μετατροπή της σε ένα κέντρο επίδειξης σοφών, σύγχρονων λύσεων στα σημερινά προβλήματα που συνδυάζουν παραδοσιακή σοφία και σύγχρονη πράσινη γνώση.

Για παράδειγμα στον Τουρισμό η Σίφνος έχει το πλεονέκτημα ότι πέρα από το μαζικό τουρισμό, προσελκύει  πολλούς που ενδιαφέρονται για τα μονοπάτια, ενώ μπορεί  να αυξήσει το ενδιαφέρον για οικοτουρισμό και αγροτουρισμό εκτός καλοκαιριού. Αυτό που ξέραμε ως “μαζικός τουρισμός το καλοκαίρι”, σε λίγα χρόνια δεν θα υπάρχει, αυτό που μπορεί να υπάρξει θέλει μεγάλη προετοιμασία, σε πολλά επίπεδα.

Η οικονομία της Σίφνου στο παρελθόν ήταν πολύ στενά συνδεδεμένη με άλλα νησιά και παράκτιες – αλλά όχι μόνο – πόλεις όπως τα Χανιά, η Ρόδος, η Χίος, η Πάρος, η Αλεξάνδρεια, η Κωνσταντινούπολη, το Παρίσι, το Λονδίνο, η Οδύσσεια. Υπάρχει κατ’ αρχάς ανάγκη σήμερα για μια νέα περιφερειακή οικονομία αλλά και κοινές δραστηριότητες με τα γειτονικά νησιά όχι μόνο στον τουρισμό, αλλά και στην ανάπτυξη κοινών κοινωνικών και πράσινων υποδομών.

Για την αναζωογόνηση μιας αναγεννητικής γεωργίας 

Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα η Σίφνος δεν ήταν μόνο αυτάρκης αλλά και εξαγωγέας αγροτικών και άλλων προϊόντων, μεταξύ των οποίων κεραμικά αλλά  και όσπρια, ρεβύθια, σύκα, σταφύλια, κρασί, λάδι, κριθάρι, σιτάρι, 3 χρώματα βαμβάκι και μετάξι. Είχε επίσης μεγάλη παραγωγή ξερικών αλλά και κάποιων ποτιστικών ζαρζαβατικών, λαχανικών και πολλά φρούτα (από μπουρνέλες – άγρια δαμάσκηνα, μανταρίνια, αχλάδια – κοντούλες, βερίκοκα, κορόμηλα, σύκα, 3 είδη ρόδων, φυστίκια, τσίκουδα, μια και οι παλιότεροι φρόντιζαν να φυτεύουν και να μπολιάζουν δέντρα όπου μπορούσαν. Επίσης, υπήρχαν μουριές, χαρουπιές και βελανιδιές και για την κτηνοτροφία-σηροτροφία.

Ίσως δεν μπορούμε πλέον να καλλιεργήσουμε όλα αυτά – έχουν αλλάξει οι κλιματικές και κοινωνικές συνθήκες – αλλά πατώντας στα νέα δεδομένα μπορεί να ανακάμψει η γεωργία αξιοποιώντας όμως ντόπιες ποικιλίες και είδη καθώς και νέα υποστηρικτικά εργαλεία. Το ότι διασώζονται σήμερα πολλοί ντόπιοι σπόροι και ποικιλίες είναι πολύ σημαντικό για την διασφάλιση μέλλοντος για τη γεωργία και την τροφή μας, σε μια εποχή αυξανόμενης διατροφικής αβεβαιότητας και καταστροφών στις σοδειές λόγω της κλιματικής κρίσης. Σε συνεργασία με τον ερευνητή Ροίκο Θανόπουλο καταγράψαμε και συγκεντρώσαμε σιφνέικους σπόρους, είδη αλλά και γνώσεις, εμπειρίες που μπορούν να αποτελέσουν μια καλή βάση για την αναγέννηση μιας βιώσιμης γεωργίας. Το πρόγραμμα SMILO MED μας έδωσε την ευκαιρία να συγκεντρώσουμε σπόρους, μνήμες και γνώσεις σχετικά με παλιές ποικιλίες αλλά και πληροφορίες για αυτές.

Για λόγους διατροφικής ασφάλειας αλλά και κάλυψης των αναγκών των κατοίκων και ενός αριθμού τουριστών χρειάζεται ολοκληρωμένο σχέδιο για στήριξη της γεωργίας που μπορεί να γίνει βιώσιμη και να προσφέρει επιπλέον έσοδα (είτε ως αποκλειστική είτε κυρίως ως συμπληρωματική δραστηριότητα) για τους ντόπιους αξιοποιώντας 4 σύγχρονες επιλογές:

– ποιοτική, οικολογική καλλιέργεια για τροφή και άλλα προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας

– καλλιέργεια που παράλληλα με τη διατήρηση όλου του δικτύου ξερολιθιάς και των μονοπατιών νερού φροντίζει το περιβάλλον, τη γονιμότητα του εδάφους και τα μικρο-οικοσυστήματα, εμποδίζει την διάβρωση του εδάφους και μειώνει τις επιπτώσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων

– καλλιέργεια που συμβάλλει στην προστασία του κλίματος (δεν υπάρχει στη Σίφνο ευτυχώς εντατική κτηνοτροφία και χρήση χημικών λιπασμάτων – φυτοφαρμάκων, χρήση  βαρέων γεωργικών οχημάτων) και,

– γεωργία που δεσμεύει από την ατμόσφαιρα αέρια που συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή, όπως διοξείδιο του άνθρακα, ενώσεις του αζώτου κ.ά (μέσω καλλιέργειας οσπρίων, ελιάς, χαρουπιάς κα)

Και οι 4 άξονες μπορεί να έχουν σημαντική στήριξη από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους, αρκεί να υπάρξει σωστή οργάνωση και επιστημονική υποστήριξη.

Οι ξερολιθιές και η γνώση της τεχνικής τους έχουν επίσης αναγνωριστεί ως άυλη παγκόσμια κληρονομιά από την UNESCO και η συντήρησή τους πρέπει να αποτελέσει τμήμα της στρατηγικής για την ενίσχυση της άμυνας μας απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα, την προστασία της γονιμότητας του εδάφους και την αποκατάσταση της φύσης. Μέσα από μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να διασφαλιστούν πόροι μακροχρόνια για την αποκατάσταση και διατήρησή τους.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε

Αναλυτικά για αυτά τα θέματα μπορεί να βρει κάποιος/α στο Πράσινο Κοινωνικό Σxέδιο δράσης για τη Σίφνο που διαμορφώσαμε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος GRAPE – COSME

Πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία προέκυψαν και από την συνεργασία μας με το δίκτυο μικρών νησιών SMILO και αν o Δήμος πιάσει αυτήν την ευκαιρία που προσφέρει η συνεργασία μαζί του, μπορεί όχι μόνο να αποκτήσει ένα σήμα με ιδιαίτερη αξία όπως είναι το SMILO labelling αλλά να εξασφαλίσει τεχνική και οικονομική στήριξη στην προώθηση μιας ολοκληρωμένης πολιτικής όσον αφορά το τοπίο, το νερό, τη βιοποικιλότητα, την ενέργεια, τα απορρίμματα, τη βιωσιμότητα.

Ο Άνεμος Ανανέωσης έκανε την προεργασία και την προσέφερε χωρίς κόστος στον Δήμο, αλλά χρειάζεται να ολοκληρωθεί η διαδικασία με θεσμικό τρόπο, να γίνουν συζητήσεις και να ληφθούν αποφάσεις. Χρειάζεται τόλμη, διάλογος, δέσμευση και όραμα. Αλλιώς σύντομα θα έχει χαθεί το παιχνίδι, δεν θα μπορεί να συμμετάσχει η Σίφνος στην προσπάθεια για βιωσιμότητα των νησιών. Η δόμηση πλήτει το τοπίο πλέον, έχει απλωθεί παντού. Το τοπίο γεμίζει κτίρια χωρίς  να υπάρχουν έτσι κι αλλιώς υποδομές για όλα αυτά. Η Σίφνος δεν μπορεί να συνεχίσει σε έναν δρόμο που οδηγεί σε αδιέξοδο.

Η Σίφνος έχει πολλούς φίλους και ερωτευμένους μαζί της, ντόπιους που ζουν στο νησί αλλά  και προσωπικότητες που ζουν εκτός, σε κάθε γωνιά του πλανήτη που  μπορεί να βοηθήσουν στην ομαλή προσαρμογή της σε ένα πιο βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης. Το έδειξε και η πρόσφατη ημερίδα που οργανώθηκε από το Ίδρυμα Ευγενίδου όπου εξέσουσες προσωπικότητες και ακαδημαϊκοί όχι μονο παραβρέθηκαν και μίλησαν αλλά προσφέρθηκαν και να βοηθήσουν τη Σίφνο μέσω (και) της δημιουργίας μιας υποστηρικτικής ομάδας. Μέχρι τώρα όμως σπάνια αξιοποιήθηκε αυτό το σημαντικό ανθρώπινο κεφάλαιο από τις τοπικές αρχές. Ο χρόνος κυλάει γρήγορα και η Σίφνος – όπως και άλλα νησιά – δεν φαίνεται να έχει προετοιμαστεί κατάλληλα για όσα δύσκολα έρχονται αλλά και για τις ευκαιρίες και δυνατότητες που υπάρχουν ώστε να ακολουθήσει μια διαφορετική πορεία. Έχει ένα παρελθόν που είναι γεμάτο σοφία και ένα ανθρώπινο δυναμικό εντός και εκτός νησιού που μπορεί να βοηθήσουν στις αλλαγές που απαιτούνται.

• Το πρόγραμμα SMILO MED είναι μια συνεργασία μεταξύ του ΑΝΕΜΟΥ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ και του δικτύου μικρών νησιών SMILO και υποστηρίζεται από το Prince Albert II of Monaco Foundation